Kiểm toán góp phần phòng, chống tham nhũng; ngăn ngừa tiêu cực

Xoay quanh vấn đề này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Ngô Văn Tuấn - Ủy viên BCH Trung ương Đảng, Tổng Kiểm toán nhà nước.

Xin Tổng Kiểm toán nhà nước cho biết những kết quả nổi bật trong công tác phòng chống tham nhũng, tiêu cực thông qua hoạt động kiểm toán?

Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, quy định của Luật Kiểm toán nhà nước và Luật Phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, Kiểm toán nhà nước luôn xác định phòng chống tham nhũng tiêu cực là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong hoạt động kiểm toán. Những nỗ lực của Kiểm toán nhà nước trong công tác phòng chống tham nhũng tiêu cực qua hoạt động kiểm toán được thể hiện rõ trên ba khía cạnh:

Thứ nhất, góp phần phòng, ngừa tham nhũng. Hàng năm, Kiểm toán nhà nước thực hiện bình quân khoảng 250 cuộc kiểm toán, trong đó đã tiến hành đánh giá và xác nhận tính trung thực của hàng nghìn báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán của các đơn vị, dự án được chi tiết. Qua hoạt động kiểm toán, đã phát hiện và kiến nghị xử lý tài chính tăng thu, giảm chi ngân sách nhà nước hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm; kiến nghị kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân có liên quan; chuyển hồ sơ kiểm toán cho cơ quan chức năng để điều tra, xử lý theo quy định.

Thông qua các phát hiện kiểm toán, Kiểm toán nhà nước góp phần chỉ ra sai phạm trong từng khâu, từng thời điểm giúp đơn vị có sai sót chấn chỉnh kịp thời, tạo sự răn đe, cảnh báo, ngăn ngừa vi phạm nghiêm trọng hơn. Đặc biệt, hàng năm Kiểm toán nhà nước cung cấp hàng trăm bộ hồ sơ, tài liệu cho các cơ quan của Quốc hội, cơ quan chức năng để xem xét thanh tra, kiểm tra và giám sát các đơn vị theo chức năng, thẩm quyền.

Thứ hai, lần đầu tiên Kiểm toán nhà nước đã ban hành Quy trình kiểm toán vụ việc có dấu hiệu tham nhũng kèm theo Quyết định số 07/2023/QĐ-KTNN ngày 16/5/2023, trên cơ sở cụ thể hóa Điều 78 Luật Phòng, chống tham nhũng tiêu cực: “Kiểm toán nhà nước có trách nhiệm kiểm toán vụ việc có dấu hiệu tham nhũng theo quy định của pháp luật”; trong đó, quy định đối với trường hợp vụ việc có dấu hiệu tội phạm thì chuyển ngay hồ sơ vụ việc và kiến nghị cơ quan điều tra xem xét, khởi tố vụ án hình sự. Thực tiễn, Kiểm toán nhà nước đã áp dụng thực hiện đối với 2 cuộc kiểm toán: (Hoạt động đền bù, giải phóng mặt bằng tại Dự án thu hồi, bồi thường, hỗ trợ tái định cư Cảng hàng không Quốc tế Long Thành; việc giao đất, thu tiền sử dụng đất, tiền thuê đất của một số dự án sử dụng đất trên địa bàn tỉnh Đồng Nai) theo chỉ đạo và đã có báo cáo gửi Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng tiêu cực và cung cấp tài liệu cho cơ quan chức năng có thẩm quyền theo quy định.

Thứ ba, thông qua hoạt động kiểm toán, Kiểm toán nhà nước đã kiến nghị cơ quan chức năng “bịt” lỗ hổng cơ chế, chính sách, tạo cơ sở pháp lý, điều kiện thuận lợi hơn cho công tác quản lý, sử dụng nguồn lực công được hiệu quả, tiết kiệm. Hàng năm, Kiểm toán nhà nước kiến nghị các cơ quan chức năng nghiên cứu sửa đổi, bổ sung, thay thế, hủy bỏ khoảng 200 văn bản quy phạm pháp luật và văn bản quản lý khác.

Cùng với những đóng góp quan trọng trong công tác phòng chống tham nhũng tiêu cực nói chung, dư luận rất quan tâm đến câu chuyện này thực hiện như thế nào trong chính cơ quan Kiểm toán nhà nước, thưa ông?

Trong suốt 30 năm qua, Kiểm toán nhà nước luôn giữ vững giá trị cốt lõi “Độc lập – Liêm chính - Chuyên nghiệp - Uy tín - Chất lượng”. Kiểm toán nhà nước thường xuyên quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện nghiêm các quy định về phòng chống tham nhũng tiêu cực. Với vai trò là công cụ của Đảng, Nhà nước trong công tác kiểm tra, giám sát việc quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, để thực hiện tốt nhiệm vụ phòng chống tham nhũng tiêu cực, Kiểm toán nhà nước xác định trên hết, trước hết phải làm tốt công tác phòng chống tham nhũng tiêu cực từ chính nội bộ Kiểm toán nhà nước không có “vùng cấm”.

Có ý kiến đặt ra, tại sao Kiểm toán nhà nước thực hiện nhiều cuộc kiểm toán nhưng việc phát hiện các vụ việc vi phạm pháp luật có dấu hiệu tội phạm để chuyển sang cơ quan điều tra xem xét, xử lý còn hạn chế?

Trước hết phải khẳng định, hoạt động kiểm toán nhà nước không phải là hoạt động điều tra, thanh tra theo vụ việc. Theo thông lệ và quy định quốc tế, hoạt động kiểm toán nhà nước là nhằm đánh giá, xác nhận tính đúng đắn, trung thực của các thông tin tài chính hoặc báo cáo tài chính, việc chấp hành pháp luật và hiệu quả trong quản lý, sử dụng tài chính công, /chu-de/tai-san-cong.topic; thực hiện theo nguyên tắc chọn mẫu, trên cơ sở hồ sơ, tài liệu do đơn vị được kiểm toán, tổ chức, cá nhân có liên quan cung cấp tại thời điểm kiểm toán.

Nói một cách ví von, Kiểm toán nhà nước có vai trò như bác sỹ đa khoa, khám lâm sàng cho bệnh nhân, khi phát hiện có dấu hiệu bệnh thì chuyển đến các bác sỹ chuyên khoa (cơ quan điều tra) để đánh giá chuyên sâu để đánh giá, kết luận.

Trong lĩnh vực kiểm toán, có khái niệm kiểm toán điều tra để ghi nhận việc điều tra đối với tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động kiểm toán, song việc điều tra này chỉ áp dụng nhằm mục tiêu làm rõ và cung cấp thêm thông tin, tài liệu từ các đối tượng có liên quan để bổ sung căn cứ cho việc đưa ra những đánh giá, nhận xét hay kết luận kiểm toán; không nhằm mục đích xác định các hành vi vi phạm pháp luật.

Do đó, dù khái niệm này được đề cập từ rất sớm trong hoạt động kiểm toán của quốc tế (từ năm 1940) và đến năm 1980 mới được áp dụng nhưng trên thực tế hiện nay cũng mới chỉ có một số nước phát triển áp dụng kiểm toán điều tra. Ngay bản thân Tổ chức Quốc tế Các cơ quan Kiểm toán tối cao INTOSAI, các cơ quan kiểm toán tối cao trên thế giới cũng chưa có hướng dẫn, chuẩn mực quy định về vấn đề này. Đây là khó khăn chung của cơ quan kiểm toán trong việc phát hiện các vụ việc vi phạm pháp luật có dấu hiệu tội phạm để chuyển sang cơ quan điều tra xem xét, xử lý.

Trong tình hình mới với những yêu cầu ngày càng cao đặt ra, Kiểm toán nhà nước có giải pháp gì để thực hiện tốt hơn nữa công tác phòng chống tham nhũng tiêu cực?

Để nâng cao hơn nữa vai trò của Kiểm toán nhà nước trong phòng chống tham nhũng tiêu cực, chúng tôi xác định sẽ tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp như: Rà soát nghiên cứu, đề xuất sửa đổi bổ sung Luật Kiểm toán nhà nước, trong đó quy định cụ thể về trách nhiệm của Kiểm toán nhà nước trong công tác phòng chống tham nhũng tiêu cực, nhằm thể chế hóa các văn bản mới của Đảng về công tác này, cũng như phù hợp, đồng bộ với pháp luật về phòng chống tham nhũng tiêu cực (đặc biệt là kiểm toán vụ việc có dấu hiệu tham nhũng); tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các văn bản dưới luật khác đảm bảo thuận lợi cho công tác phòng chống tham nhũng tiêu cực của Kiểm toán nhà nước.

Tiếp tục tăng cường phối hợp với cơ quan có chức năng đấu tranh phòng chống tham nhũng tiêu cực, nhất là các cơ quan tố tụng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý vụ việc có dấu hiệu vi phạm pháp luật, trong đó có hành vi tham nhũng do Kiểm toán nhà nước phát hiện qua hoạt động kiểm toán. Chủ động chuyển, cung cấp kịp thời, đầy đủ hồ sơ, bằng chứng kiểm toán cho các cơ quan có chức năng xem xét, xử lý khi phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự hoặc khi được yêu cầu theo quy định của pháp luật.

Tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm thông qua việc kiểm toán và công khai kết quả kiểm toán nhằm thúc đẩy trách nhiệm giải trình; xây dựng đội ngũ công chức, kiểm toán viên bảo đảm yêu cầu cả về số lượng và chất lượng; có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp trong sáng, tinh thông nghiệp vụ.

Xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm quy chế hoạt động kiểm toán, vi phạm đạo đức nghề nghiệp, vi phạm pháp luật để công tác kiểm toán đi vào kỷ cương, nền nếp, chất lượng, hiệu quả, đáp ứng lòng tin của Đảng, Nhà nước và nhân dân đối với Kiểm toán nhà nước.

Trân trọng cảm ơn Tổng Kiểm toán nhà nước!