Doanh nghiệp thiệt hại nặng nề do “đứt gãy” dòng tiền hoàn thuế VAT

"Ách tắc mang tính hệ thống trong khâu hoàn thuế"

Thời gian qua nổi lên vấn đề về ách tắc, tồn đọng hoàn thuế giá trị gia tăng khiến các doanh nghiệp và một số hiệp hội ngành hàng như Hiệp hội xuất khẩu tinh bột sắn, Hiệp hội gỗ và lâm sản, Chi hội dăm gỗ đã bức xúc gửi đơn thư kêu cứu. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã giao cho Uỷ ban Tài chính, Ngân sách thực hiện giám sát chuyên đề về vấn đề này.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà - đoàn Quảng Ninh đồng tình cao với những đánh giá và kiến nghị trong báo cáo kết quả giám sát chuyên đề về “Việc thực hiện các quy định pháp luật về hoàn thuế giá trị gia tăng đối với xuất khẩu” của Ủy ban Tài chính Ngân sách.

Các văn bản của ngành thuế thời gian qua thể hiện những cố gắng lớn của ngành để đẩy mạnh việc phát hiện và xử lý các trường hợp gian lận hoá đơn, gian lận hoàn thuế giá trị gia tăng và cũng đã góp phần tăng cường nghiệp vụ cho các cơ quan quản lý thuế địa phương.

Nhưng rõ ràng những ách tắc mang tính hệ thống trong khâu hoàn thuế đối với một số nhóm ngành hàng xuất khẩu (đặc biệt là 3 nhóm ngành hàng: Tinh bột sắn; gỗ, dăm gỗ, sản phẩm gỗ và cao su) thời gian qua có nguyên nhân chính xuất phát từ những văn bản hướng dẫn nghiệp vụ của Tổng Cục thuế có những điểm chưa phù hợp, thiếu cơ sở pháp lý vững chắc, thiếu tính khả thi và thiếu sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan.

Đại biểu lấy ví dụ, đối với nhóm các mặt hàng gỗ và sản phẩm gỗ, dăm gỗ, sản phẩm từ gỗ và cao su, Tổng cục Thuế hướng dẫn, chỉ đạo các Cục thuế thực hiện rà soát, xác minh qua các khâu mua hàng từ F1, F2,… đến khâu thu mua từ người dân là quá mức cần thiết bởi theo quy định của Luật Thuế Giá trị gia tăng, thuế giá trị gia tăng chỉ bắt đầu phát sinh và phải nộp từ khâu chế biến (có hoá đơn giá trị gia tăng).

"Với các khâu chưa có thuế, chưa có hoá đơn giá trị gia tăng thì không phát sinh việc hoàn thuế giá trị gia tăng và gian lận hoàn thuế, vì vậy, việc yêu cầu xác minh cả đối với những khâu này là không cần thiết và không có cơ sở" - đại biểu nói.

Doanh nghiệp xuất khẩu một lô hàng xuất khẩu dăm gỗ phải thu mua gỗ từ nhiều địa bàn của rất nhiều hộ và cơ sở kinh doanh khác nhau, nên cần thời gian rất dài để xác minh.

Chi cục Thuế địa phương cũng không có chức năng, quyền hạn và cũng không đủ nguồn nhân lực đi xác minh việc này, nên nếu xác minh phải nhờ đến đơn vị thứ 3 là cơ quan công an, với khối lượng công việc nhiều, cán bộ ít, để xác minh mất rất nhiều thời gian.

Trong nhóm các mặt hàng gỗ, dăm gỗ, gỗ dán và các sản phẩm gỗ, có những mặt hàng là các sản phẩm đã qua khâu chế biến và có giá trị gia tăng cao như các sản phẩm gỗ, gỗ dán, viên gỗ nén; doanh nghiệp xuất khẩu có thể dễ dàng được kiểm tra về tính tuân thủ thông qua đầu vào từ các nhà máy chế biến và đầu ra là các đối tác xuất khẩu lâu năm,…

Tuy nhiên, các văn bản hướng dẫn trong ngành đã yêu cầu rà soát, xác minh không phân biệt giữa các doanh nghiệp xuất khẩu sản phẩm chưa chế biến và các sản phẩm đã qua chế biến là chưa thật phù hợp. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã khẳng định, việc Tổng cục thuế xác minh đến tận khâu thu mua từ người dân là chưa thật phù hợp và nhất quán với các quy định pháp luật hiện hành.

Không chỉ vậy, đối với nhóm mặt hàng tinh bột sắn, theo đại biểu đoàn Quảng Ninh, việc yêu cầu doanh nghiệp Việt Nam phải chịu trách nhiệm về tính pháp lý của đối tác Trung Quốc và coi đây là căn cứ để cho rằng doanh nghiệp không đáp ứng điều kiện hoàn thuế là chưa đủ thuyết phục.

Tổng cục Thuế cần chấp nhận tính pháp lý của Tờ khai hải quan để đánh giá về tính xác thực của khối lượng xuất khẩu.

Việc xin ý kiến các cơ quan tư pháp về “tính pháp lý” của các hợp đồng mua bán của bên đối tác Trung Quốc để đánh giá về tính thực chất của hoạt động xuất khẩu không phải là cách giải quyết một cách thấu đáo đối các hồ sơ tồn đọng về xuất khẩu tinh bột sắn hiện nay.

Cần khẩn trương giải quyết khó khăn cho doanh nghiệp

Ngành thuế đã quá nhấn mạnh các yếu tố rủi ro và chưa xem kỹ các yếu tố về lịch sử tuân thủ của người nộp thuế trong quản lý rủi ro. "Những quy định bất cập của ngành thuế đã khiến các doanh nghiệp chịu thiệt hại nặng nề do đứt gãy dòng tiền hoàn thuế giá trị gia tăng" - đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà nhấn mạnh.

Theo báo cáo tổng hợp đến ngày 7/6/2023 của Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam, số tiền thuế giá trị gia tăng của doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu gỗ chưa được hoàn đến nay là 6.100 tỷ đồng.

Trong đó, các doanh nghiệp xuất khẩu dăm gỗ khoảng hơn 4.000 tỷ đồng. Riêng 11 doanh nghiệp xuất khẩu dăm lớn trên địa bàn Quảng Ninh chưa được hoàn 1.105 tỷ đồng.

Theo số liệu báo cáo của ngành thuế đối với lĩnh vực gỗ và các sản phẩm gỗ: Số hồ sơ tồn, chưa giải quyết hoàn của năm 2022 và nửa đầu năm 2023 là 149 hồ sơ, xấp xỉ 9% tổng số hồ sơ đề nghị.

Nhưng trên thực tế, với các doanh nghiệp thì vốn đọng vào tiền hoàn thuế giá trị gia tăng còn cao hơn rất nhiều bởi có nhiều doanh nghiệp vì nộp sơ hoàn thuế lần đầu vướng mắc nên chưa nộp hồ sơ tiếp theo.

Đã có những doanh nghiệp phải đóng cửa, máy móc trang thiết bị đầu tư nhiều tỷ đồng phải phủ bạt để không; đơn hàng bị hủy bỏ; nợ quá hạn tại ngân hàng phát sinh; người lao động mất việc làm; giá nguyên liệu đầu vào thấp, người dân bị thiệt hại.

Vì vậy, đại biểu đề nghị, Chính phủ tiếp tục quan tâm chỉ đạo khẩn trương rà soát, cải cách tinh gọn các thủ tục hành chính; Bộ Tài chính chỉ đạo rà soát, tháo gỡ vướng mắc từ các văn bản chuyên ngành, khẩn trương giải quyết khó khăn cho doanh nghiệp; Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn phối hợp khẳng định việc xác định nguồn gốc sản phẩm gỗ rừng trồng đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất.