Đề xuất sửa Luật nghĩa vụ quân sự vì một số quy định không còn phù hợp

Hiện Bộ Tư pháp đang xây dựng dự thảo trình Chính phủ về Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024; điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023, trong đó có nghiên cứu, sửa đổi Luật nghĩa vụ quân sự 2015.

Theo dự thảo, Bộ Quốc phòng kiến nghị Chính phủ giao bộ chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương nghiên cứu, đề xuất báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật nghĩa vụ quân sự năm 2015 trong nhiệm kỳ khóa XV.

Dự kiến trình Chính phủ xem xét tháng 12-2023. Trình Quốc hội xem xét, thông qua Chương trình lập đề nghị xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024. Trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5-2025), thông qua tại kỳ họp thứ 10 (tháng 10-2025).

Đề xuất này được đưa ra sau 6 năm thi hành luật đã có những vướng mắc, bất cập. Trong đó có quy định về đăng ký nghĩa vụ quân sự khi thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc, học tập.

Hiện theo quy định, công dân nam đủ 17 tuổi trong năm phải trực tiếp đến cơ quan đăng ký nghĩa vụ quân sự. Công dân trúng tuyển cao đẳng, đại học khi nhập học tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, giáo dục đại học.

Công dân khi thay đổi nơi cư trú, nơi làm việc trong thời hạn 10 ngày phải làm thủ tục di chuyển đăng ký nghĩa vụ quân sự.

Tuy nhiên đối chiếu với các quy định của pháp luật có liên quan (Luật cư trú) và thực tiễn cho thấy quá trình thực hiện việc đăng ký di chuyển nghĩa vụ quân sự gặp bất cập. Trong đó, còn tình trạng công dân trong độ tuổi thực hiện nghĩa vụ quân sự không đăng ký di chuyển nghĩa vụ quân sự từ địa phương nơi đăng ký nghĩa vụ quân sự lần đầu đến nơi làm việc mới.

Với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học, công tác đăng ký, quản lý nghĩa vụ quân sự chưa thành nề nếp, thực hiện đăng ký di chuyển nghĩa vụ quân sự khi nhập học và đăng ký di chuyển sau khi tốt nghiệp về địa phương, đến nơi làm việc hoặc thôi học chưa chặt chẽ.

Qua đó, tạo kẽ hở để một số công dân trong độ tuổi nhập ngũ trốn tránh thực hiện nghĩa vụ quân sự.

Ngoài ra, quy định là lao động duy nhất phải trực tiếp nuôi dưỡng thân nhân không còn khả năng lao động hoặc chưa đến tuổi lao động thì được xem xét tạm hoãn gọi nhập ngũ.

Tuy nhiên, quy định “người không còn khả năng lao động” thiếu chi tiết, dẫn đến không thống nhất trong quá trình thực hiện xét duyệt đối tượng tạm hoãn gọi nhập ngũ, ảnh hưởng công bằng xã hội. Vì, người không còn khả năng lao động, được hiểu là người suy giảm % khả năng lao động, cũng có thể hiểu là người đã hết tuổi lao động, có lương hưu, không có lương hưu...

Hay quy định công dân đang được đào tạo trình độ đại học, cao đẳng hệ chính quy sẽ được tạm hoãn gọi nhập ngũ trong thời gian một khóa đào tạo của một trình độ đào tạo. Tuy nhiên, những trường hợp được gia hạn học thêm, lưu ban, nợ môn, thi lại tốt nghiệp chưa được quy định cụ thể, dẫn đến tình trạng công dân lợi dụng để trốn tránh gọi nhập ngũ…

Việc gọi khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự và thực hiện nghĩa vụ tham gia công an nhân dân quy định tại Điều 40 cũng bộc lộ vướng mắc, bất cập khi một Hội đồng nghĩa vụ quân sự nhưng đang có hai thẩm quyền gọi khám sức khỏe gây bất cập về chất lượng giao, nhận quân và tạo kẽ hở để lọt nguồn công dân gọi nhập ngũ, khó khăn trong quá trình giao chỉ tiêu gọi công dân nhập ngũ.

Liên quan số lần gọi nhập ngũ trong năm, Bộ Quốc phòng cho biết, theo Luật nghĩa vụ quân sự năm 2015, tổ chức tuyển quân một đợt trong năm đã tạo thuận lợi cho địa phương giao quân, hạn chế đơn thư liên quan về tạm hoãn nghĩa vụ quân sự tại ngũ dịp công dân trúng tuyển đại học, cao đẳng nhập học (tháng 9 hằng năm).

Do đó, việc tuyển quân một đợt trong năm dẫn đến tình trạng một số đơn vị quân, binh chủng kỹ thuật thiếu hạ sĩ quan, binh sĩ là nhân viên chuyên môn kỹ thuật (trong khoảng thời gian huấn luyện chiến sĩ mới và thời gian đào tạo chuyên môn kỹ thuật) nhiều hơn so với tuyển quân hai đợt/năm.

Tuy nhiên, nếu thực hiện tuyển quân hai đợt trong năm cũng không khắc phục được triệt để tình trạng trên và còn gây xáo trộn, tốn kém, đặc biệt sẽ phát sinh nhiều đơn thư liên quan đến tạm hoãn nghĩa vụ quân sự tại ngũ vào thời điểm tuyển quân đợt hai như trước khi có Luật nghĩa vụ quân sự năm 2015 (tuyển quân 2 đợt/năm).

Chính vì những điểm chưa hợp lý trên, Bộ Quốc phòng kiến nghị Chính phủ giao Bộ Quốc phòng chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan nghiên cứu, đề xuất báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật nghĩa vụ quân sự năm 2015 trong nhiệm kỳ Quốc hội Khóa XV.