Cú sốc nguồn cung từ Nga khiến các nhóm ngành điều chỉnh lại chuỗi cung ứng
Các biện pháp trừng phạt của phương Tây, cú sốc giá cả do vũ khí hóa năng lượng của Nga và sự gián đoạn vận chuyển hàng hóa đã phá vỡ các hoạt động mua sắm thông thường. Dư âm đang được cảm nhận trên khắp các ngành công nghiệp toàn cầu - nhưng những tác động đối với lĩnh vực hóa chất và kinh doanh nông nghiệp đặc biệt nghiêm trọng. Sebastian Bray, nhà phân tích hóa chất hàng đầu tại ngân hàng đầu tư Đức Berenberg cho biết các ngành công nghiệp sử dụng nhiều năng lượng và các nhà sản xuất phân bón châu Âu là hai nhóm bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Bất kỳ công ty hóa chất nào sử dụng nhiều năng lượng hoặc khí đốt thường không có kết quả tốt trong vài tháng qua.
Thế giới đã dựa vào Nga để có phần lớn năng lượng và nguyên liệu cung cấp năng lượng cho chuỗi thực phẩm và các ngành công nghiệp toàn cầu. Mặc dù chiếm chưa đến 3% tổng sản phẩm quốc nội toàn cầu, Nga, Ukraine và nước láng giềng Belarus đóng vai trò lớn với tư cách là nhà sản xuất và xuất khẩu các mặt hàng nông nghiệp, khoáng sản, phân bón và năng lượng. Nga là nhà cung cấp phân bón chính của thế giới và các thành phần cốt lõi của chúng. Nước này chiếm khoảng 45% thị trường amoniac nitrat toàn cầu, 18% thị trường kali và 14% xuất khẩu phân lân toàn cầu. Svein Tore Holsether, giám đốc điều hành của tập đoàn hóa chất Na Uy Yara International, một trong những nhà sản xuất phân khoáng gốc nitơ lớn nhất thế giới, cho biết sự gián đoạn sau cuộc chiến Ukraine diễn ra nhanh chóng và sâu sắc - gây áp lực lên các điều kiện thị trường vốn đã thắt chặt. Ngay cả trước chiến tranh, nguồn cung phân bón toàn cầu đã bị ngừng hoạt động kéo dài do Covid, thiếu lao động và biến động chung.
Khi nhìn vào bản đồ thế giới, có châu Âu và Nga, những chuỗi này đã được tạo ra trong nhiều thập kỷ. Ngay cả trong những giai đoạn lạnh giá nhất của chiến tranh lạnh, những sản phẩm này vẫn tiếp tục chảy nên hoạt động kinh doanh vẫn diễn ra. Điều đó đã thay đổi trong vài ngày chỉ ngay khi xảy ra cuộc chiến Ukraine. Mặc dù không có lệnh cấm trực tiếp nào được áp dụng đối với các sản phẩm thực phẩm và phân bón từ Nga, nhưng các quốc gia phương Tây cho rằng chiến tranh đã cắt đứt hoạt động xuất khẩu lương thực của Ukraine và Moscow đổ lỗi cho các biện pháp trừng phạt đã hạn chế hoạt động xuất khẩu lương thực của Ukraine. Cuộc chiến và các biện pháp trừng phạt của phương Tây đã nhanh chóng ngăn chặn khả năng tiếp cận các nhà cung cấp, trong khi việc Nga ngừng cung cấp khí đốt cho châu Âu đã khiến chi phí năng lượng tăng cao. Sản xuất các thành phần phân bón như nitơ và amoniac cần một lượng lớn khí tự nhiên: nó chiếm khoảng 80% chi phí sản xuất.
Nhưng giá khí đốt đã tăng 200% ở châu Âu trong năm nay, đạt mức cao kỷ lục vào tháng 8 (mặc dù giá bán buôn khí đốt sau đó đã giảm xuống do các quốc gia xây dựng kho dự trữ). Nhiều công ty hóa chất của Châu Âu - bao gồm cả những người khổng lồ trong ngành Grupa Azoty, Achema và CF Industries - đã đối phó với tình trạng hỗn loạn bằng việc đóng cửa và cắt giảm. Theo tổ chức nghiên cứu ngành CRU Group, châu Âu đã mất khoảng một nửa công suất amoniac và 33% hoạt động phân bón nitơ. Hơn hai phần ba sản lượng phân bón đã bị cắt giảm trong khu vực. Công ty Yara đã phải cắt giảm 65% sản lượng amoniac của mình vì lý do kinh tế. Khoảng 30 triệu đơn vị nhiệt của Anh (mmbtu) khí đốt được sử dụng để sản xuất 1 tấn amoniac. Vì vậy, nếu Nga trả 2 USD cho khí đốt thì chi phí biến đổi để sản xuất amoniac ở Nga là khoảng 60 USD. Nhưng sự tương phản với phần còn lại của châu Âu là rõ ràng. Vào tháng 8, giá tương ứng là 80 USD và 3.000 USD. Giá khí đốt giảm đã cho phép Yara khởi động lại một số hoạt động sản xuất, nhưng tương lai vẫn chưa chắc chắn và phải rất cẩn thận để không cho phép điều này phát triển đến mức phá hủy một phần quan trọng của ngành phân bón châu Âu.
Nguồn cung phân bón đang cạn kiệt đang gây thêm áp lực lạm phát đối với giá tiêu dùng vốn đã tăng cao và làm dấy lên lo ngại rằng sự sụt giảm không thể tránh khỏi của sản lượng cây trồng sẽ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu. Các cuộc đàm phán nhằm gia hạn một thỏa thuận do Liên Hợp Quốc làm trung gian với Nga nhằm cho phép dòng thực phẩm và phân bón từ Ukraine qua tháng này đang được tiến hành. Moscow đang sử dụng năng lượng và lương thực làm vũ khí chiến tranh. Đó là một hồi chuông cảnh tỉnh lớn đối với tất cả thế giới rằng cần tạo ra một hệ thống lương thực mới, một hệ thống ít phụ thuộc vào Nga hơn. Đức thường được coi là một ví dụ về mối quan hệ bấp bênh của châu Âu với Nga. Trước cuộc chiến, 55% khí đốt của Đức đến từ Nga và năm ngoái, Đức là nước xuất khẩu hóa chất lớn thứ ba tính theo giá trị, sau Trung Quốc và Mỹ. Bây giờ, ngành này đang phải vật lộn để cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Những người bán hàng ở châu Âu nằm trong số những người bị ảnh hưởng nặng nề nhất vì các sản phẩm thường được định giá trên cơ sở toàn cầu. Điều này hạn chế khả năng chuyển chi phí cao hơn cho người tiêu dùng cuối đối với các hóa chất được sản xuất ở châu Âu, bởi vì khách hàng có thể tìm nguồn sản phẩm với giá rẻ hơn ở nơi khác hoặc đơn giản là không đủ khả năng chi trả.
BASF của Đức, công ty hóa chất lớn nhất thế giới tính theo doanh thu, đã bị ảnh hưởng bởi cả giá khí đốt tăng cao và nguồn cung hạn chế cũng như chi phí cao hơn của naphtha, được làm từ dầu thô và được sử dụng cho nhựa và chất dẻo. Trong 9 tháng đầu năm 2022, chi phí khí đốt tự nhiên của công ty ở châu Âu cao hơn 2,2 tỷ euro so với năm trước. Đáp lại, BASF sẽ thu hẹp quy mô trong khu vực. Sau đó, Cơ quan Năng lượng Quốc tế có trụ sở tại Paris đã cảnh báo rằng dầu diesel, một mặt hàng quan trọng khác của các nhóm hóa chất, có thể là tâm điểm tiếp theo của cuộc khủng hoảng năng lượng ở châu Âu. Giá dầu diesel cao đang thúc đẩy lạm phát, gây thêm áp lực lên nền kinh tế toàn cầu và nhu cầu dầu mỏ của thế giới, sự cạnh tranh đối với các thùng dầu diesel không phải của Nga sẽ rất khốc liệt một khi lệnh cấm vận của EU đối với nhập khẩu dầu mỏ của Nga được thực hiện vào tháng 2 tới.
Các ngành công nghiệp ở châu Âu đang tìm kiếm các giải pháp thay thế để giảm sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và xây dựng khả năng phục hồi. BASF cho biết họ đang làm việc để giảm đáng kể sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch, đặc biệt là khí đốt, trong trung hạn. Yara đang phát triển một loại phân bón “xanh”, không hóa thạch, sẽ được cung cấp năng lượng từ thủy điện. Một nhà máy thí điểm đang được tiến hành ở Na Uy và loại phân bón này dự kiến sẽ được tung ra thị trường vào năm tới. Cuộc khủng hoảng năng lượng cuối cùng sẽ thúc đẩy đầu tư của châu Âu vào năng lượng tái tạo nhưng đó sẽ là một “giai đoạn chuyển tiếp khó khăn”.