Cấp sắc - Nghi lễ quan trọng bậc nhất trong đời người Dao Thanh Y

Nghi lễ kéo dài 2 ngày 1 đêm

Cùng với các nhóm Dao Thanh Phán và Dao Lô Gang, người Dao Thanh Y là bộ phận hợp thành của dân tộc Dao tỉnh Quảng Ninh. Người Dao Thanh Y sống rải rác ở các địa phương: TP. Hạ Long, TP. Uông Bí, huyện Ba Chẽ, huyện Tiên Yên, huyện Bình Liêu, huyện Đầm Hà, huyện Hải Hà và TP. Móng Cái.

Đây là dân tộc thiểu số có nhiều nét văn hóa độc đáo, trong đó cấp sắc là nghi lễ đặc sắc bậc nhất.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, Nghệ nhân Ưu tú Đặng Văn Thương (thôn 2 xã Bằng Cả, TP. Hạ Long) cho biết, nghi lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y thường tổ chức vào dịp cuối năm hoặc đầu xuân. Đây là nghi lễ đặt tên người con trai và cũng là nghi lễ quan trọng nhất trong vòng đời của người nam giới.

Người chủ trì thực hiện nghi lễ chín là thầy cúng - người "cao tay", có uy tín được gia đình mời đến. Những người được cấp sắc sẽ gọi thầy cúng là sư phụ. Thầy cúng sử dụng tiếng Nôm Dao thực hành các nghi lễ, trong đó có nhiều nội dung giảng dạy về truyền thống, phong tục tập quán, đạo lý làm người...

Khác với người Dao Thanh Phán, lễ cấp sắc được tổ chức một lần, hai lần thậm chí ba lần thì người Dao Thanh Y chỉ tổ chức duy nhất một lần trong đời. Do vậy, các khâu từ chuẩn bị đến làm lễ đều rất cầu kỳ, cẩn thận và chu đáo, thể hiện sự thành kính, tri ân, trân trọng vô cùng của cộng đồng người Dao Thanh Y đối với cội nguồn tổ tiên, các vị thần linh.

Theo quan niệm của người Dao Thanh Y, tên tuổi của mỗi người gắn với số thứ bậc từ đầu đến cuối trong bàn thờ tổ tiên để cúng các ngày lễ tết, lễ giỗ tổ tiên, lễ cúng gọi hồn, vía. Qua lễ đặt tên âm, các thầy cúng giáo huấn người được cấp sắc về việc sống thiện và không được làm điều ác. Việc đặt tên của người Dao Thanh Y liên quan mật thiết đến 3 đời, liên quan đến vai vế và thứ bậc của dòng họ.

Đặc biệt, việc đặt tên ở mỗi cấp bậc phải trải qua 3 đời mới được quay lại một lần để đặt tên. Do đó, để không bị trùng tên với tổ tiên, trước khi chuẩn bị đặt tên một người, các gia đình phải xem xét và kiểm tra kỹ lưỡng thứ tự trong dòng họ của mình, sau đó mới làm lễ để xin phép tổ tiên “bàn vương” được đặt tên.

Lễ cấp sắc có thể làm cho một người cũng có thể làm cho nhiều người nhưng thường thì không quá 7 người. Tiến trình của một lễ cấp sắc được thực hiện như sau: Gia chủ mang lễ vật đến nhà thầy cả báo cáo và xin phép, thầy mo mang lễ ra miếu thờ thổ địa của bản để cúng cầu xin, gia chủ xem ngày tổ chức, thầy cúng đến nhà gia chủ chuẩn bị nghi lễ, thầy cả sẽ thực hành các nghi lễ chính của lễ cấp sắc.

Các bước của nghi lễ chính gồm những công đoạn như: Chuẩn bị, khai đàn, đặt tên âm, khao quân, tạ ơn tổ tiên và thần linh...

Trước đây, lễ cấp sắc thường được làm rất to, cầu, cúng, ăn uống… đến 3 ngày 3 đêm. Tuy nhiên, bây giờ do nhu cầu đời sống nên nghi lễ đã được rút gọn lại thành 2 ngày 1 đêm nhưng vẫn giữ đầy đủ các thủ tục. Sau lễ cấp sắc, tất cả thành viên dự buổi lễ sẽ được thụ lộc và cùng nhau quây quần bên mâm cỗ ấm cúng mà gia đình đã chuẩn bị.

Khát vọng về cuộc sống sung túc và hạnh phúc

Lễ cấp sắc là nghi lễ không thể thiếu trong cuộc đời của một người đàn ông Dao Thanh Y, thông qua lễ cấp sắc này để khẳng định với dòng tộc, tổ tiên về vị trí, vai trò của người đàn ông trong gia đình.

Chia sẻ về tầm quan trọng của lễ cấp sắc, ông Nguyễn Quang Vinh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Quảng Ninh, tác giả cuốn sách Người Dao Quảng Ninh cho biết, theo quan niệm của người Dao Thanh Y, nam giới dù có nhiều tuổi đến đâu mà chưa trải qua lễ cấp sắc coi như chưa có tên, chưa ghi danh, chưa được cộng đồng và các thần linh công nhận, sống không được tôn trọng, chết bị ghẻ lạnh. Do đó, những nam giới người Dao Thanh Y đã qua cấp sắc được coi là người trưởng thành, được phép tham gia vào những công việc hệ trọng của làng, đủ tư cách thắp hương bàn thờ các ngày lễ tết, cúng tổ tiên, đi cúng cầu may, cầu mùa cho hàng xóm, khi chết được về đoàn tụ với tổ tiên.

Bên cạnh đó, lễ cấp sắc thể hiện khát vọng của đồng bào dân tộc Dao Thanh Y về một cuộc sống sung túc, ấm no và hạnh phúc; đồng thời thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, thắt chặt tình đoàn kết trong cộng đồng. Đặc biệt, lễ cấp sắc chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc thông qua các điều giáo huấn ghi trong sắc cấp cho người thụ lễ tuyệt đối không làm việc ác, điều xấu. Đó lẽ lẽ sống tôn sư trọng đạo, biết ơn đấng sinh thành, trọng tình trọng nghĩa, thuỷ chung với bạn bè.

Ông Nguyễn Quang Vinh cho biết, lễ cấp sắc của người Dao Thanh Y Quảng Ninh là di sản văn hóa phi vật thể quý báu, đồng thời cũng là kho tư liệu quý cho việc nghiên cứu các lĩnh vực tôn giáo tín ngưỡng, văn hoá tộc người, diễn xướng dân gian.

Hiện nay, theo quy ước, hương ước của làng về thực hiện nếp sống văn minh, nội hàm các hoạt động trong lễ cấp sắc đã được giản lược đi rất nhiều nhưng ý nghĩa, tầm quan trọng của lễ thì vẫn được giữ nguyên.

Việc Bảo tàng Quảng Ninh đang sưu tầm, nghiên cứu và trưng bày chuyên đề “Độc đáo lễ cấp sắc người Dao Thanh Y tỉnh Quảng Ninh” sẽ cung cấp thêm những nội dung thông tin để hoàn thành bộ hồ sơ xét đề nghị Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch công nhận tập quán xã hội độc đáo này là Di sản văn hoá phi vật thể quốc gia.