Xanh hóa nông nghiệp: Cần thích ứng và giảm thiểu

Thiệt hại do biến đổi khí hậu có thể lên tới chục tỷ USD mỗi năm

Chia sẻ tại Diễn đàn “Chuyển đổi sang hệ thống lương thực, thực phẩm xanh, phát thải thấp” do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) phối hợp với Ngân hàng Thế giới (WB) ngày 30/11, bà Carolyn Turk - Giám đốc WB tại Việt Nam - cho biết, ngành nông nghiệp Việt Nam cần lưu ý cả về thích ứng và giảm thiểu.

Về khía cạnh thích ứng, nông nghiệp là một trong những tác nhân chính gây nên biến đổi khí hậu khi phát thải khí nhà kính từ lĩnh vực này chiếm 18% tổng lượng phát thải. Lượng phát thải dự kiến sẽ lên tới 120 triệu tấn CO2 vào năm 2030, trong đó có tới một nửa xuất phát từ ngành lúa gạo. Việt Nam đã có cam kết mạnh mẽ tại COP26 đạt mức phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050, giảm khí thải Metan 30% tính đến năm 2030… và đây là thách thức đối với ngành lúa gạo Việt Nam.

Bên cạnh đó, Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức từ các sự kiện khí hậu đáng kể cũng như suy thoái trong lâu dài về biến đổi khí hậu. "Chúng tôi ước tính, giải quyết mà không có hành động cụ thể có thể gây thiệt hại khoảng 3-5 tỷ USD mỗi năm hoặc lên tới 10 tỷ USD nếu biến đổi khí hậu diễn ra cực đoan", bà Carolyn Turk thông tin và cho biết: "Một số vùng ở Việt Nam như Đồng bằng sông Cửu Long dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu như nước nước biển dâng, xâm nhập mặn, mưa bất thường, hạn hán…. dự kiến sẽ làm giảm năng suất lúa gạo trong vòng 30 năm tới".

Thế giới đang ngày càng quan ngại đến dấu chân carbon (carbon footprint) từ các sản phẩm của quốc gia. Việt Nam có dấu chân carbon khá cao trong sản phẩm nông nghiệp và điều này gây ảnh hưởng đến thành tích mà Việt Nam đã đạt được trong vòng 30 năm qua.

Việc sản xuất sản phẩm, tương lai nông nghiệp Việt Nam sẽ dựa vào tri thức nhiều hơn trong khi tập quán thâm dụng tài nguyên và dấu chân carbon cần phải giảm thiểu. Việt Nam cũng cần nhạy bén hơn những nhu cầu trên toàn cầu để sản xuất sản phẩm an toàn hơn với môi trường.

Ngoài thách thức về biến đổi khí hậu, nông nghiệp Việt Nam còn đang đối mặt với những thách thức nội tại như giảm năng suất trong ngành, áp lực gia tăng sản lượng, yêu cầu ngày càng cao về chất lượng của sản phẩm nông nghiệp.

Theo ông Martien Van Nieuwkoop - Giám đốc Nông nghiệp và Lương thực toàn cầu (WB) - các quốc gia đều đã có cam kết về mở rộng thị trường xuất khẩu và giảm phát thải khí nhà kính. Việt Nam cần tiếp tục duy trì trong chương trình nghị sự hết sức tham vọng này để giảm phát thải khí nhà kính và giảm lượng khí carbon tương đương trong nông nghiệp. Từ đó, xây dựng một thị trường đảm bảo khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu, đem lại giá trị thiết thực, vượt qua thách thức, chớp lấy cơ hội, hệ thống lương thực thực phẩm toàn cầu sẽ phải thực hiện những chuyển dịch mang tính căn bản.

Về các chiến lược cần thực hiện tại Việt Nam, ông Martien Van Nieuwkoop cho rằng cần thay đổi chi tiêu công trong nông nghiệp, có những cơ chế khuyến khích phù hợp, đánh giá lại về đầu tư công trong nông nghiệp.

Hơn nữa, chuyển dịch cơ cấu sở hữu đất để giải quyết vấn đề sản xuất nhỏ lẻ manh mún, gây ảnh hưởng trực tiếp tới tốc độ phát triển của ngành nông nghiệp, lí giải tại sao giá trị gia tăng thấp. Theo đó, để giải quyết vấn đề này cần có quan hệ đối tác công tư, đưa ra quyết định đầu tư hợp lý cho nông nghiệp.

Các giải pháp công nghệ và chuyển đổi số đã mang lại nhiều lợi ích kinh tế to lớn dọc theo chuỗi giá trị. Cần thực hiện các quy trình và giải pháp một cách khôn ngoan để đảm bảo sản xuất và cung ứng cho người tiêu dùng.

Cần nhiều hơn các doanh nghiệp dẫn dắt nông hộ

TS. Cao Đức Phát - nguyên Bộ trưởng Bộ NN&PTNT - cho biết, Đại hội XII của Đảng đã đưa ra chủ trương: Phát triển nông nghiệp theo hướng sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh. Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc đã cam kết tại Hội nghị thượng đỉnh về hệ thống lương thực, thực phẩm của Liên hợp quốc tháng 9/2021: Việt Nam sẽ là nhà cung cấp lương thực, thực phẩm Minh bạch - Trách nhiệm - Bền vững.

Tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu toàn cầu (COP26), tháng 11/2021, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cam kết Việt Nam sẽ trở thành quốc gia trung hòa về carbon vào năm 2050. Tới năm 2030 và nhiều năm sau đó nền nông nghiệp của Việt Nam chủ yếu vẫn sẽ là nền nông nghiệp của các hộ nông dân nhỏ. Nhưng không phải các nông hộ tự cung tự cấp mà phải là các hộ sản xuất hàng hóa quy mô ngày càng lớn.

Tuy vậy, đa số các nông hộ vẫn quá nhỏ để tự tham gia thị trường cạnh tranh quốc tế. Họ cần liên kết lại, trực tiếp hay trực tuyến. Cần có nhiều hơn các doanh nghiệp để dẫn dắt họ tham gia các chuỗi giá trị trong nước và quốc tế. Các hộ nông dân nhỏ cũng cần được hỗ trợ để làm điều đó trên các cánh đồng ở Việt Nam nhưng vì lợi ích chung của toàn thế giới.

Tiến sỹ Channing Arndt - Trưởng ban Môi trường và công nghệ sản xuất, Viện Nghiên cứu chính sách lương thực quốc tế - đánh giá rằng, trên toàn cầu, lượng phát thải khí metan đang gia tăng đáng kể và điều này có thể sẽ tiếp tục gây ra những hệ lụy đối với Việt Nam. Tuy nhiên, với một quốc gia được tổ chức tốt, chẳng hạn như Việt Nam, có thể dễ dàng hưởng lợi nhuận từ nhu cầu bù trừ phát thải của khu vực tư nhân trong tương lai gần và phát thải âm toàn cầu về dài hạn.

Phía WB, bà Carolyn Turk kỳ vọng, quan hệ đối tác chặt chẽ để nâng cao kỹ năng, thúc đẩy đầu tư mà khu vực tư nhân có thể đóng góp vào chuyển đổi nông nghiệp có giá trị cao hơn, năng suất cao hơn và phát thải thấp hơn. Hỗ trợ nông nghiệp chuyển mình ở quy mô lớn, như vậy, cần có giải pháp để tập hợp nhiều tỉnh cùng nhau và có những dự án hỗ trợ đầu tư cho nhiều tỉnh cùng một lúc với sự dẫn dắt chỉ đạo mạnh mẽ ở cấp quốc gia. "Chúng tôi sẵn sàng cung cấp các nguồn lực đầu tư cho các dự án có thể mang lại sự chuyển đổi ở quy mô lớn, không chỉ dừng lại mức độ thí điểm. WB sẽ cùng Bộ NN&PTNT nghiên cứu các công cụ mà WB có thể sử dụng để tài trợ cho những thay đổi ở cấp độ tổng thể", bà Turk cho biết.

Đổi mới tư duy, cùng hành động để Việt Nam trở thành cường quốc nông nghiệp sinh thái, trung hòa carbon thay vì chỉ là cường quốc về sản lượng lương thực, ông Lê Minh Hoan - Bộ trưởng Bộ NN&PTNT - nhận định, vấn đề của chúng ta không phải là lựa chọn, mà là hành động. Phải có những “hộ chiếu" trong ngành nông nghiệp để giúp chúng ta mở ra thêm nhiều cánh cửa. “Xanh hóa nền nông nghiệp không phải gánh nặng mà là cơ hội”, cần xác định tâm thế này để thay đổi. Đây còn là trách nhiệm với hàng chục triệu hộ nông dân.

Ông Lê Minh Hoan cho biết, Bộ sẽ giao cho Học viện Nông nghiệp Việt Nam phối hợp với các cơ quan trong Bộ để thực hiện từng bước. “Từng cơ quan trong Bộ như Cục Trồng trọt, Chăn nuôi, Thủy sản... những cơ quan liên quan đến nông nghiệp xanh cần có những bước đi cụ thể, những gạch đầu dòng để bắt đầu thực hiện từ ngày hôm nay”, ông Lê Minh Hoan nhấn mạnh.