Ứng phó biện pháp phòng vệ thương mại: Đừng để “nước đến chân mới nhảy”

Nguy cơ cao

Chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành nhận định, xu thế phòng vệ thương mại (PVTM) đang mạnh lên, không chỉ các thị trường mới mà cả thị trường truyền thống cũng gia tăng những vụ kiện. Ngoài ra, không chỉ mặt hàng có thế mạnh mà mặt hàng mới, có tiềm năng xuất khẩu cũng trở thành đối tượng bị điều tra PVTM. “Đây là nguy cơ và là khó khăn rất lớn đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam trong giai đoạn nền kinh tế đang hội nhập sâu rộng với thế giới”- ông Võ Trí Thành nói.

Trên thực tế, số lượng vụ việc PVTM với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam đã tăng nhanh trong những năm gần đây. Theo Cục PVTM, đến nay, hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đã là đối tượng của hơn 200 vụ việc điều tra PVTM của nước ngoài. Hoa Kỳ, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ, EU, Australia và Canada là các thị trường có tần suất điều tra nhiều. Việc bị điều tra và áp dụng biện pháp PVTM khiến một số mặt hàng xuất khẩu phải chịu mức thuế cao, ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu của cả ngành hàng và việc làm của hàng triệu lao động, đặc biệt gây tác động lớn đến hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam.

Dù các vụ việc PVTM gia tăng, nhưng theo ông Võ Trí Thành, nhận thức và sự quan tâm của doanh nghiệp vẫn chưa thực sự chuyển biến tích cực. Đến nay, công cụ PVTM có thể nói chưa thấm vào doanh nghiệp và doanh nghiệp cũng chưa nắm chắc được các tiêu chuẩn, đòi hỏi của thị trường xuất khẩu; chưa có thói quen để ứng dụng tiêu chuẩn vào sản xuất, kinh doanh. Đặc biệt, doanh nghiệp chưa có sự hợp tác trong việc đảm bảo lợi ích, chú trọng nâng cao năng lực pháp lý… Đây chính là điểm yếu của doanh nghiệp Việt Nam trước các vụ kiện PVTM.

Cùng quan điểm, bà Nguyễn Thị Thu Trang – Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) - cho hay, số doanh nghiệp có khả năng ứng phó với các vụ kiện PVTM thường ở những ngành đã từng bị kiện PVTM, doanh nghiệp đã có kinh nghiệm ứng phó. “Xu hướng kiện PVTM đang có chiều hướng gia tăng, trong khi thông tin về quy trình điều tra, kinh nghiệm ứng phó với các biện pháp từ thị trường của doanh nghiệp là không có nhiều; nhận thức và sự chuẩn bị của doanh nghiệp ở nhiều lĩnh vực vẫn chưa đu”- bà Trang cho hay.

Cải thiện năng lực ứng phó

Năm 2020, khi dịch Covid-19 bùng phát, doanh nghiệp hoang mang, lo lắng, tìm cách bán hàng… dẫn tới xu hướng giá lao dốc, năng lực cạnh tranh bị thu hẹp. Đây cũng là năm mà lần đầu tiên Việt Nam chứng kiến số vụ kiện PVTM tăng kỷ lục, với 40 vụ việc được khởi xướng điều tra, con số này gấp đôi thậm chí gấp ba so với nhiều năm trước đó. Ở chiều ngược lại, lần đầu tiên Việt Nam cũng khởi kiện 6 vụ việc PVTM so với con số trung bình 3,4 vụ của một năm so với các năm trước.

Đến năm 2021, theo Cục PVTM (Bộ Công Thương), thị trường chứng kiến điều hoàn toàn ngược lại. Đó là do chuỗi cung ứng bị đứt gãy, giá hàng hóa tăng cao nên xu hướng các nước không điều tra áp dụng PVTM. Hàng hóa xuất khẩu Việt Nam bị các nước điều tra áp dụng PVMT chỉ khoảng 10 vụ việc.

Mặc dù vậy, theo đại diện Cục PVTM, xu hướng diễn biến giá chỉ trong ngắn hạn, không bền và rất khó dự đoán được, nên việc xuất hiện các vụ kiện PVTM đối với hàng hóa Việt Nam rất khó lường. Trong khi đó, tâm lý của doanh nghiệp Việt Nam là ngại, né tránh các biện pháp PVTM, chưa có bộ phận về pháp lý và thiếu sự quan tâm đến PVTM nếu chưa trải qua va vấp.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Trang, tới đây, nguy cơ các thị trường sử dụng công cụ PVTM nhằm thay thế công cụ thuế quan được loại bỏ theo cam kết trong các FTA là không tránh khỏi. Vì thế, doanh nghiệp cần chú ý, quan tâm đến việc các nước sử dụng biện pháp PVTM có thể tăng lên; đồng thời tuân thủ các quy định về hàng hóa của nước nhập khẩu; theo dõi hệ thống cảnh báo sớm về PVTM để có sự ứng phó kịp thời, bởi càng ứng phó sớm thì càng có lợi.

“Đặc biệt, việc theo dõi cảnh báo từ đối tác, các hiệp hội ngành hàng và Bộ Công Thương là hết sức quan trọng, để có sự chuẩn bị về nhân lực, vật lực cho các vụ kiện”- bà Trang khuyến nghị.