Thiếu định mức kinh tế kỹ thuật: Doanh nghiệp gặp khó trong tiêu thụ tro xỉ, thạch cao

Sáng 4/11 tại Quảng Ninh, Bộ Công Thương đã tổ chức Hội nghị “Tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong công tác xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, phân bón và hóa chất” cho các tập đoàn, tổng công ty, nhà máy nhiệt điện than, hóa chất, phân bón phát sinh tro, xỉ, thạch cao cùng nhà tiêu thụ, Sở Công Thương tại khu vực phía Bắc.

Cần thúc đẩy thị trường gạch không nung

Hội nghị “Tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong công tác xử lý, tiêu thụ tro xỉ, thạch cao của các nhà máy nhiệt điện, phân bón và hóa chất” do Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp - Bộ Công Thương tổ chức nhằm đánh giá tổng thể về kết quả thực hiện Đề án xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao theo yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị số 08/CT-TTg ngày 26/3/2021 và Quyết định số 452/QĐ-TTg ngày 14/4/2017 từ đó đề ra phương hướng giúp các doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong việc xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao. Trước đó, hội nghị cũng đã được tổ chức thành công tại khu vực phía Nam vào ngày 28/10/2022.

Báo cáo của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), mỗi năm các nhà máy nhiệt điện của EVN phát sinh khoảng 10 triệu tấn tro xỉ, nếu toàn bộ lượng tro xỉ này có thể sử dụng để sản xuất gạch không nung, với kích thước tiêu chuẩn là 220x110x60mm (tương đương mỗi viên gạch có khối lượng khoảng 1-2kg) thì có thể cung cấp ra thị trường khoảng 500 triệu- 1 tỷ viên/năm (đáp ứng khoáng 1,5-3% nhu cầu sản lượng gạch xây dựng hàng năm. Như vậy, có thể thấy rằng khối lượng tro xỉ nhiệt điện phát sinh vừa có thể đóng góp một phần vào nhu cầu sản xuất gạch cung cấp cho các ngành xây dựng hàng năm, vừa phần nào giải quyết được các vấn đề về kinh tế, xã hội và môi trường.

"Mặc dù nhu cầu sử dụng rất lớn nhưng thực tế tiêu thụ không được nhiều như kỳ vọng, do thị trường tại địa phương không lớn, thói quen sử dụng vật liệu xây không nung của người dân địa phương chưa thay đổi và giá cả vật liệu xây không nung chưa có ưu thế cạnh tranh với các loại vật liệu xây dựng truyền thống”, đại diện của EVN chia sẻ tại hội nghị.

Tính đến hết năm 2018, số lượng sản xuất gạch không nung là khoảng 2.500 cơ sở, với công suất thiết kế khoảng 12,6 tỷ viên gạch quy chuẩn/năm. Tuy nhiên, đến cuối năm 2020, do khó khăn về thị trường nên chỉ còn khoảng 1.600 cơ sở, với công suất thiết kế là 10,2 tỷ viên gạch/năm và sản lượng sản xuất chỉ đạt 45%-50% công suất thiết kế.

Năm 2020, với sản lượng gạch xây dựng khoảng 33 tỷ viên, nếu chỉ sản xuất gạch đất sét nung thì phải tiêu tốn 50 triệu m3 đất sét (tương đương 2.500ha đất khai thác ở độ sâu 2m, 5 triệu tấn than và thải ra môi trường 19 triệu tấn CO2), gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến an ninh lương thực do quá trình sản xuất gạch nung làm mất đất cho sản xuất nông nghiệp.

“Do vậy, điều mà các nhà máy nhiệt điện, phân bón, hóa chất hiện nay cần là các cơ quan quản lý nhà nước tiếp tục chỉ đạo các nhà máy xi măng, các trạm nghiền xi măng tăng cường sử dụng tro, xỉ, thạch cao làm phụ gia; tiếp tục đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền việc tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao, đẩy mạnh việc sử dụng các sản phẩm vật liệu xây dựng có sử dụng tro, xỉ, thạch cao làm phụ gia hoặc nguyên liệu”, ông Lưu Tiến Sơn, Giám đốc Công ty Sản xuất và thương mại Hạ Long Xanh chia sẻ.

Cũng theo đại diện của EVN chia sẻ, chỉ tính năm 2021, tổng khối lượng tro xỉ, thạch cao phát sinh là 7,5 triệu tấn, trong đó, tổng khối lượng tiêu thụ là 7,1 triệu tấn, đạt 94,6% khối lượng phát sinh. Tỷ lệ tro, xỉ tiêu thụ trong năm 2021 tăng cao nhất, kể từ năm 2015, hiện tổng khối lượng tro xỉ thạch cao còn lưu bãi của các nhà máy nhiệt điện khoảng 20 triệu tấn.

Thạch cao từ các nhà máy nhiệt điện phát sinh chủ yếu từ các công đoạn xử lý khí thải. Lượng phát sinh ít so với tro và xỉ. Mặt khác tuỳ thuộc công nghệ xử lý khí thải, một số nhà máy nhiệt điện không phát sinh thạch cao trong quá trình sản xuất.

Đối với thạch cao từ các nhà máy sản xuất phân đạm - DAP, sản lượng chế biến và tiêu thụ đã cân bằng với lượng phát sinh trong quá trình sản xuất. Tính đến cuối năm 2021, sản lượng tiêu thụ đã đạt trung bình 45.000 tấn đến 55.000 tấn. Đây là tín hiệu rất khả quan cho việc tiêu thụ cung cấp cho lĩnh vực vật liệu xây dựng.

Có thể nhận thấy, tỷ lệ tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao tại các khu vực tăng dần theo từng năm, đặc biệt là các tỉnh khu vực phía Bắc, từ Thanh Hóa trở ra, còn khu vực phía Nam, từ Nghệ An trở vào Trà Vinh, khối lượng tiêu thụ có tăng nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của EVN.

Đáng chú ý là các nhà máy Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 và Nhiệt điện Vĩnh Tân 4 thuộc tỉnh Bình Thuận, tỷ lệ tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao trung bình hàng năm chỉ đạt khoảng 30-50% tổng khối lượng phát sinh. Tính trung bình hàng năm, 2 nhà máy của EVN tại Trung tâm điện lực Vĩnh Tân tiêu thụ khoảng 9,57 triệu tấn than và phát sinh khoảng 1,86 triệu tấn tro, xỉ trong đó, khối lượng tro xỉ phát sinh hàng năm tại Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 chiếm 80%, Nhiệt địện Vĩnh Tân 4 chiếm 20%.

Tỷ lệ tiêu thụ tro xỉ tại Nhiệt điện Vĩnh Tân 2 đã tăng dần nhưng vẫn ở mức thấp 57%, Nhiệt điện Vĩnh Tân 4, trong năm 2021 chỉ đạt khoảng 28% khối lượng phát sinh.

Chia sẻ kinh nghiệm cũng như kết quả đạt được trong công tác tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao, đại diện Công ty TNHH AES Mông Dương cho biết, doanh nghiệp đã đẩy mạnh tiêu thụ được gần 40% lượng tro, xỉ do công ty xác định chỉ cung cấp cho các đơn vị sản xuất vật liệu xây dựng chứ không cung cấp cho các dự án san lấp, do doanh nghiệp e ngại việc khó kiểm soát việc đơn vị san lấp liệu "có sử dụng đúng mục đích hay không" cũng như lo ngại sự phát tán bụi ra môi trường trong quá trình vận chuyển bởi điều này sẽ làm ảnh hưởng đến uy tín, thương hiệu của công ty.

Hiện Công ty TNHH AES Mông Dương đã xuất khẩu tro bay sang Hồng Kông, theo đơn vị xuất khẩu là Công ty CP Sản xuát và thương mại Hạ Long Xanh thì tại các quốc gia, họ coi tro, xỉ, thạch cao là một nguồn tài nguyên và được Chính phủ bao tiêu toàn bộ lượng tro, xỉ, thạch cao phát sinh trong quá trình sản xuất tại các nhà máy.

Bàn giải pháp tháo gỡ

Theo ông Lưu Tiến Sơn: "Một trong những khó khăn hiện nay của công tác tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao đó là hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn đã tương đối đầy đủ nhưng đối với việc đưa tro xỉ vào công trình đường giao thông còn thiếu các định mức, đơn giá, hướng dẫn thi công, nghiệm thu công trình... cần phải hoàn thiện, chưa đưa vào áp dụng được ngay theo đề xuất của EVN với Bộ Giao thông Vận tải. Đây là một trong những khó khăn chính khiến cho các dự án đầu tư chưa thể sử dụng tro, xỉ, thạch cao trong các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông".

Thêm vào đó là các phương tiện vận chuyển tro xỉ chủ yếu bằng xe bồn, khối lượng vận chuyển được ít, cước phí cao, tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro, gây ô nhiễm môi trường. Tro xỉ được vận chuyển và tiếp nhận qua cảng tổng hợp thì chi phí cao, bị giới hạn do đây là cảng tổng hợp, không chỉ xuất nhập riêng tro xỉ mà còn vận chuyển, tiếp nhận rất nhiều hàng hóa, do đó để thực hiện vận chuyển qua cảng nội bộ nhà máy cần thêm thời gian hoàn thiện, nâng cấp.

Thực tế, tro xỉ các nhà máy đã được sử dụng làm vật liệu san lấp ở nhiều địa phương, như tỉnh Quảng Ninh, đã đem lại hiệu quả lớn cho cả địa phương và doanh nghiệp. Nhu cầu san lấp tại Bình Thuận, Ninh Thuận củng rất cao nhưng hiện nay khối lượng tro xỉ được đưa đi san lấp vẫn không đáng kể.

Ngoài ra, nhu cầu vật liệu làm nền đường cho dự án đường cao tốc Bắc - Nam rất lớn, riêng giai đoạn 1 của dự án, từ nay đến năm 2024, tổng nhu cầu vật liệu san lấp khoảng 50 triệu m3.

Tính đến nay, các đơn vị mới bố trí được 35 triệu m3, còn thiếu 13 triệu m3. Đối với các dự án đi qua địa phận tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, còn thiếu 5,3 triệu m3, Bộ Giao thông Vận tải cũng đã có Văn bản số 7020/BGTVT-KHCN ngày 19/7/2021, chỉ đạo các ban quản lý dự án gần các nhà máy nhiệt điện nghiên cứu, lựa chọn các hạng mục công trình phù hợp để sử dụng tro, xỉ nhưng đến nay, chưa có dự án nào sử dụng tro xỉ làm vật liệu.

Vì vậy, để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, sớm có giải pháp thiết thực, hiệu quả trong việc tiêu thụ tro xỉ ở các nhà máy nhiệt điện, Tập đoàn Điện lực Việt Nam kiến nghị: Để xử lý tro xỉ ổn định trong dài hạn, việc cần thiết là tìm được các phương án xuất tro xỉ mới, các thị trường tiêu thụ tro xỉ mới, bên cạnh các thị trường đã và đang khai thác hiện nay, như đưa vào các công trình giao thông, xuất khẩu nước ngoài.

Lãnh đạo EVN đề xuất với các cơ quan quản lý có thẩm quyền để có quy định đưa chi phí xử lý tro xỉ hạch toán vào giá thành sản xuất kinh doanh điện của các nhà máy... sẽ tạo ra bước đột phá, góp phần xử lý kịp thời, có hiệu quả lượng tro xỉ rất lớn đang lưu bãi ở một số nhà máy nhiệt điện thuộc EVN.

Tại hội nghị, ông Phạm Sinh Thành - Trưởng phòng Công nghiệp Môi trường - Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp, Bộ Công Thương khẳng định: "Hiện nay việc xử lý, tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao của các doanh nghiệp đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Cụ thể, về cơ bản các doanh nghiệp đã tiêu thụ hoàn toàn lượng tro, xỉ, thạch cao phát sinh hàng ngày và giải phóng một phần lượng tro, xỉ, thạch cao tại bãi chứa. Tuy nhiên, vẫn còn có những nguyên nhân khác nhau nên các doanh nghiệp vẫn chưa giải phóng hoàn toàn được lượng tro, xỉ, thạch cao đã tồn từ trước tại bãi chứa đảm bảo đáp ứng lượng tồn trữ tại bãi chứa của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy hóa chất, phân bón nhỏ hơn tổng lượng phát thải của 2 năm sản xuất".

Để tiếp tục thực hiện Quyết định số 452/QĐ-TTg ngày 12/4/2017, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 08/CT-TTg ngày 26/3/2021, trong đó giao Bộ Công Thương chủ trì tổ chức kiểm tra việc thực hiện đề án xử lý tro, xỉ, thạch cao do các cơ sở phát thải lập và phê duyệt, đảm bảo yêu cầu lượng thải chứa trong bãi không vượt quá 2 năm sản xuất theo công suất thiết kế.

Hiện nay, theo Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/1/2022 quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2020, tro, xỉ, thạch cao được coi là chất thải thông thường và sau khi được hợp chuẩn hợp quy thì tro, xỉ, thạch cao được quản lý như đối với sản phẩm hàng hóa.

Theo Cục Kỹ thuật an toàn và Môi trường công nghiệp, với quy định này, các doanh nghiệp phát sinh tro, xỉ, thạch cao và các doanh nghiệp tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao sẽ có cơ hội kết nối tạo thị trường tiêu thụ bền vững giúp các doanh nghiệp phát sinh tro, xỉ, thạch cao giải được bài toán về tro, xỉ, thạch cao đáp ứng yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ.

Đặc biệt, các đại biểu, cơ sở phát sinh tro, xỉ, thạch cao tại hội thảo đã có những tham luận chia sẻ những kinh nghiệm, bất cập, tồn tại cũng như vướng mắc, cũng như chia sẻ về tiềm năng thị trường tiêu thụ tro, xỉ, thạch cao…