Chống lãng phí: Thiếu vật liệu san lấp dự án giao thông sao không dùng tro xỉ?

Lãng phí đã và đang gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho phát triển, gây suy giảm nguồn lực con người, nguồn lực tài chính, giảm hiệu quả sản xuất, tăng gánh nặng chi phí, gây cạn kiệt tài nguyên, gia tăng khoảng cách giàu nghèo, tạo rào cản vô hình trong phát triển kinh tế - xã hội, bỏ lỡ thời cơ phát triển của đất nước.

Cao tốc Bắc - Nam đoạn qua huyện Cẩm Xuyên- Hà Tĩnh (Ảnh minh họa: Thu Hường)

Chính vì vậy, trong bài viết “Chống lãng phí” được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã đặt vấn đề “Chống lãng phí” là một yêu cầu, nhiệm vụ rất khẩn trương, cấp bách để tăng cường nguồn lực, khơi dậy sức dân đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Và mới đây, vào ngày 4/11, trong phiên thảo luận ở hội trường về Đánh giá kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2024 đại biểu Phạm Văn Hòa- Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp có đặt câu hỏi: Hiện nhiều dự án giao thông trọng điểm của nhà nước như đường cao tốc Bắc - Nam do sử dụng cát, sỏi thông thường để san lấp, khả năng thiếu vật liệu rất lớn ảnh hưởng đến tiến độ thi công của các dự án, công trình vậy tại sao không sử dụng đất đá thải mỏ hoặc tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện than để thay thế vừa chống lãng phí vừa bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài nguyên?

Theo đại biểu Phạm Văn Hòa, Luật Địa chất khoáng sản dự kiến sẽ thông qua Kỳ họp thứ 8, đã sửa đổi, bổ sung rất nhiều điểm bất cập về quản lý nhà nước, tổ chức thực hiện, khai thác, nhằm khai thác, bảo vệ và sử dụng có hiệu quả.

Đại biểu Phạm Văn Hòa- Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp (Ảnh:QH)

Khoáng sản là tài nguyên quý giá của đất nước, hầu hết không được tái tạo, phát triển mà ngày càng cạn kiệt, đòi hỏi phải được quản lý khai thác, sử dụng tiết kiệm, đóng góp tương xứng với giá trị của nó vào ngân sách nhà nước, góp phần vào sự phát triển chung của đất nước. Tuy nhiên, thực tiễn diễn ra nhiều nơi vẫn còn vấn đề phải nghiên cứu thấu đáo vì khoáng sản là "miếng mồi ngon" mà những người biết cách sẽ khai thác triệt để, bất chấp hậu quả, miễn là có lợi nhuận.

Nhiều khoáng sản quý giá nằm lẫn lộn trong đất đá nên tổ chức, cá nhân lợi dụng sơ hở của luật pháp trong quản lý để lách luật khai thác hàng quý hiếm này chung với vật liệu thông thường để tiêu thụ mà không bị phát hiện.

Ngoài ra, việc khai thác khoáng sản quý trái phép diễn ra cục bộ ở một số nơi vẫn qua mắt được các cơ quan chức năng. Tình trạng này không những tài nguyên quốc gia bị thất thoát, lãng phí mà hệ lụy còn kéo thêm nhiều người tử nạn do khai thác thủ công lén lút, không an toàn.

Mặt khác, việc kê khai số lượng quặng, khoáng sản được thu hồi phụ thuộc vào tính tự giác của các tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân nên cơ quan quản lý nhà nước rất khó kiểm soát. Chưa kể đến các mỏ khoáng sản được cấp phép khai thác theo cơ chế xin - cho cũng làm thất thu ngân sách nhà nước.

Ở những địa phương vùng cao có những khoáng sản đi kèm như đất đá, xỉ than lẫn lộn với khoáng sản quý vẫn chưa được sử dụng, khai thác, bị thải bỏ, lãng quên, lãng phí, có nơi chất thành đống cao, nguy cơ sạt lở, ô nhiễm môi trường, đe dọa đến tính mạng và sức khỏe của người dân. Trong khi đó, đất đá để cho các công trình cầu đường tại nhiều vùng còn không đủ để sử dụng.

Theo đại biểu, việc khai thác cát, sỏi, vật liệu xây dựng thông thường cũng không kém phức tạp, bất cập. Vì cát sỏi được hình thành theo quy luật tự nhiên của dòng sông, phụ thuộc lưu lượng dòng chảy, địa hình, tích tụ, độ bồi lắng.., Cho nên việc quy hoạch đánh giá trữ lượng rất khó khăn, độ chính xác không cao, cát tặc thường xuyên khai thác ở những nơi giáp ranh, địa bàn phức tạp ở các địa phương để dễ lẩn trốn.

Đại biểu cho biết, hiện nay hạ tầng giao thông, đặc biệt là đường cao tốc Bắc Nam đã được Quốc hội thông qua và từng bước triển khai thực hiện ở một số địa phương. Nhu cầu sử dụng cát, sỏi thông thường để san lấp gia tăng nên khả năng thiếu vật liệu rất lớn. Điều này có thể ảnh hưởng đến tiến độ thi công của các dự án, công trình.

Nhưng có điều nghịch lý là khối lượng đất đá thải ra từ các mỏ do chưa nghiên cứu đã sử dụng cho công trình, nếu có thì chỉ sử dụng cho công trình tại chỗ chưa được cấp phép di chuyển sang công trình khác vì lo ngại tiêu cực, đó là ở khu vực phía Bắc. Còn ở khu vực miền Trung cũng không ít bất cập khi các mỏ vật liệu được quy hoạch thì phần lớn do tư nhân quản lý, đơn vị thi công phải thỏa thuận để mua rất khó khăn về giá.

Riêng ở Đồng bằng sông Cửu Long, theo dự báo, khan hiếm vật liệu san lấp vẫn tiếp diễn, không những cho các dự án đường cao tốc mà còn cả đối với các công trình dân dụng ở nhiều địa phương.

Hiện tro xỉ tại các nhà máy nhiệt điện, phân bón đều đạt tiêu chuẩn sử dụng cho san lấp (theo TCVN 12249:2018) cũng như sử dụng cho bê tông, vữa xây và xi măng (QCVN 16:2023/BXD của Bộ Xây dựng) nhưng lại không được sử dụng cho san lấp nền các dự án giao thông (Ảnh: Thu Hường)

Trong khi đó, tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy đốt than thải ra hằng năm rất lớn nhưng vẫn chưa được sử dụng thay thế vật liệu xây dựng làm đường vì chưa được nghiên cứu kỹ càng và hướng dẫn thực hiện; có sử dụng cũng không đáng kể, nhiều nơi được chôn lấp bỏ trống thành đống rất lãng phí, cũng có khả năng ảnh hưởng đến môi trường về lâu dài.

Theo đại biểu, thời gian qua đã có trường hợp xỉ than đem bán chui ở nước ngoài, gây thất thoát tài nguyên. Đối với cát biển đã được sử dụng thực hiện thí điểm là tín hiệu mừng để thay thế cát sông đang khan hiếm trong xây dựng làm đường. Tuy nhiên, đại biểu quan tâm là liệu cát biển có an toàn vệ sinh môi trường hay không? Có giải pháp hạ âm từ 60 tới 100 cm kết hợp với việc dùng vật liệu địa chất bao bọc lại để không cho nước biển lẫn lộn trong cát thoát ra ngoài ở môi trường.

Từ những chia sẻ trên, đại biểu Phạm Văn Hòa đề nghị Chính phủ, bộ, ngành có giải pháp cần thiết để sử dụng đất đá thải ra từ các mỏ khoáng sản, xỉ than từ các nhà máy điện để sử dụng thay thế cho cát sông làm vật liệu thông thường.