Thị trường trái phiếu Chính phủ: Kênh huy động vốn hiệu quả

Đó là khẳng định của nhiều diễn giả tham luận tại Hội nghị 10 năm hoạt động và phát triển của thị trường trái phiếu Chính phủ, do Bộ Tài chính tổ chức tại Hà Nội ngày 10/12/2019.

Cùng với phát triển đáng khích lệ của nền kinh tế những năm gần đây, thị trường trái phiếu Việt Nam cũng đã có sự phát triển đóng vai trò là kênh huy động vốn hiệu quả cho Chính phủ, doanh nghiệp, chính quyền địa phương và các ngân hàng chính sách của Nhà nước. Theo số liệu thống kê của Bộ Tài chính, tổng khối lượng huy động vốn qua thị trường trái phiếu trong giai đoạn 2011-2018 đạt khoảng 2,5 triệu tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng bình quân trong giai đoạn này đạt 26%/năm, qui mô thị trường trái phiếu tính đến cuối năm 2018 đạt 39,12% GDP, tăng gấp 5 lần so với năm 2011, thanh khoản trên thị trường trái phiếu thứ cấp ngày càng được cải thiện. Thị trường trái phiếu Việt Nam được các tổ chức tài chính quốc tế đánh giá có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất châu Á trong thời gian qua.

Sản phẩm hàng hóa và cơ sở nhà đầu tư trên thị trường trái phiếu ngày càng đa dạng. Khung khổ pháp lý cho thị trường trái phiếu phát triển cũng đã từng bước được đổi mới, hoàn thiện, tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể tham gia thị trường. Thị trường trái phiếu Việt Nam đang phát triển theo hướng ngày càng công khai, minh bạch, phù hợp với các thông lệ quốc tế.

Thị trường TPCP đã và đang đóng vai trò then chốt để phát triển thị trường trái phiếu nói chung tại Việt Nam, sản phẩm TPCP là công cụ đầu tư an toàn, hiệu quả cho các loại hình nhà đầu tư gồm các ngân hàng thương mại, hệ thống bảo hiểm, hệ thống các quỹ đầu tư…

Những bước phát triển đáng ghi nhận của thị trường trái phiếu Việt Nam có thể kể đến cụ thể như: Thứ nhất, khung pháp lý cho hoạt động của thị trường TPCP đã liên tục được đổi mới, hoàn thiện phù hợp với từng giai đoạn phát triển thông lệ quốc tế. Trong 10 năm qua, 2 thế hệ chính sách phát triển thị trường trái phiếu Chính phủ đã được ban hành để hướng dẫn Luật Quản lý nợ công và Luật Ngân sách Nhà nước tạo nền tảng pháp lý cho hoạt động của cả thị trường sơ cấp và thứ cấp TPCP. Sau khi Luật quản lý nợ công năm 2017 được ban hành, toàn bộ văn bản pháp lý hướng dẫn về hoạt động phát hành, giao dịch TPCP đã tiếp tục được cải tiến để phát triển thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp TPCP.

Thứ hai, thị trường TPCP đã trở thành kênh huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho ngân sách nhà nước, gắn công tác phát hành TPCP với tái cơ cấu nợ Chính phủ thông qua việc tập trung phát hành các kỳ hạn dài khi thị trường thuận lợi, đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư. Việc tập trung phát hành TPCP có kỳ hạn dài với chi phí huy động vốn hợp lý, đã tạo điều kiện cho Chính phủ tăng khả năng vay nợ tại thị trường trong nước, giảm vay nợ nước ngoài, góp phần giảm rủi ro của danh mục nợ công.

Thứ ba, sản phẩm hàng hoá trên thị trường TPCP đã được phát triển đa dạng, đáp ứng nhu cầu của nhà đầu tư và yêu cầu huy động vốn cho ngân sách nhà nước. Từ năm 2015, Kho bạc Nhà nước bắt đầu phát hành trái phiếu theo lô lớn, nâng cao chất lượng hàng hóa TPCP trên thị trường tài chính. Số lượng mã trái phiếu đã giảm từ khoảng 300 mã năm 2009, xuống còn 170 mã năm 2019, quy mô bình quân của các mã trái phiếu Chính phủ tăng khoảng 9 lần, giá trị giao dịch bình quân phiên hiện nay đạt khoảng 9.000 tỷ đồng/phiên (tăng 24 lần so với giá trị giao dịch bình quân phiên năm 2009). Sản phẩm phái sinh ”hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ” cũng hoạt động trên thị trường chứng khoán phái sinh từ tháng 7 năm 2019 bổ sung thêm cho nhà đầu tư một công cụ phòng vệ rủi ro.

Thứ tư, cơ sở nhà đầu tư trên thị trường TPCP đã được cải thiện theo hướng giảm tỷ lệ nắm giữ của các ngân hàng thương mại, tăng tỷ lệ nắm giữ trái phiếu Chính phủ của các tổ chức bảo hiểm và các tổ chức khác. Hệ thống các nhà tạo lập thị trường trái phiếu phát triển từ các thành viên đấu thầu đã từng bước đóng vai trò tạo thanh khoản trên cả thị trường sơ cấp và thứ cấp TPCP.

Thứ năm, hoàn thiện hạ tầng cơ sở và các định chế trung gian để phát triển thị trường. Theo đó, đã xây dựng được hệ thống hạ tầng công nghệ hiện đại, kết nối giữa thành viên đấu thầu và cơ quan quản lý để tổ chức hoạt động đấu thầu phát hành, giao dịch TPCP. Hệ thống thanh toán đảm bảo việc thanh toán đầy đủ, đúng hạn gốc, lãi trái phiếu đến hạn. Kể từ năm 2017, hoạt động thanh toán TPCP đã được thực hiện qua Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Thứ sáu, công tác phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, việc đối thoại chính sách giữa cơ quan quản lý nhà nước với thành viên thị trường đã được thiết lập, đóng góp vào việc xây dựng, hoàn thiện khung khổ pháp lý và phát triển thị trường sơ cấp, thứ cấp TPCP.

Ông Alwaleed Alatabani - Chuyên gia trưởng về tài chính của Ngân hàng Thế giới (WB) đánh giá: Thị trường TPCP chuyên biệt của đã có những bước phát triển mạnh mẽ, hiệu quả cả về qui mô chiều rộng, chiều sâu, thị phần ngày càng lớn, tạo ra công cụ tham chiếu cho thị trường tài chính. Chính phủ Việt Nam đã cam kết thúc đẩy thị trường TPCP phát triển mạnh mẽ thông qua cải thiện hệ thống pháp luật và định hướng phát triển phù hợp với các thông lệ quốc tế. WB vinh dự được đồng hành và cam kết sẽ tiếp tục hỗ trợ Việt Nam phát triển thị trường trái phiếu Chính phủ mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

Tuy nhiên, chuyên gia của WB cũng khuyến nghị, trong xu thế thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam ngày càng lớn mạnh, cần mở rộng mạng lưới các nhà đầu tư nắm giữ TPCP để giảm dần sự phụ thuộc vào các nhà đầu tư từu khu vực ngân hàng. Cần có khung pháp lý khuyến khích đông đảo, đa dạng hơn các nhà đầu tư ngoài ngân hàng (bảo hiểm, các quỹ đầu tư…) và các nhà đầu tư nước ngoài tham gia vào thị trường TPCP. Củng cố danh mục TPCP làm sao cho số lượng mã trái phiếu ít hơn, nhưng qui mô cần lớn hơn, tính thanh khoản tốt hơn, quản lý cơ cấu nợ tốt hơn. Cải thiện hoạt động của thị trường theo hướng ổn định, cơ chế tạo lập thị trường và hạ tầng phải hoạt động hiệu quả, tin cậy hơn, qua đó có thể huy động hiệu quả hơn các nguồn vốn trong và ngoài nước.

Tại hội nghị, đại diện Bộ Tài chính lần đầu tiên đã công bố Báo cáo thường niên Thị trường TPCP Việt Nam năm 2019 nhằm cung cấp thông tin có tính hệ thống và đầy đủ, toàn diện cho các nhà đầu tư, các thành viên thị trường… có cơ sở đầu tư và hoạt động trên thị trường TPCP Việt Nam. Đồng thời, khen thưởng các tổ chức, cá nhân có thành tích xuất sắc đóng góp cho sự phát triển của thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam.