Sự “được-mất” sau 1 năm đình chiến thương mại Mỹ-Trung

Theo thỏa thuận, Washington đồng ý cắt giảm một số thuế quan để đổi lại việc Trung Quốc cam kết mua thêm ít nhất 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ của Mỹ trong hai năm so với mức năm 2017. Thỏa thuận cũng bao gồm các điều khoản ngăn chặn hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ và chuyển giao công nghệ bắt buộc của Trung Quốc, cũng như thúc đẩy quyền tiếp cận của các công ty dịch vụ tài chính Mỹ vào thị trường nội địa của Trung Quốc. Nhưng một năm trôi qua, đã có các quan điểm khác nhau về thành công của thỏa thuận này, với việc Trung Quốc không đạt được các mục tiêu mua của mình và thâm hụt thương mại của Mỹ với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới chỉ đang tăng lên. Đó là câu chuyện giữa lợi ích và chi phí.

Các chuyên gia của Cơ quan nghiên cứu tình báo kinh tế (EIU) cho rằng kết quả lạc quan là thỏa thuận đặt nền tảng cho sự tham gia trong tương lai vào các vấn đề kinh tế và thương mại, mà trong kế hoạch tổng thể của mọi thứ, là tích cực. Việc hai bên tiếp tục đàm phán sẽ là một bước quan trọng trong việc định hướng lại toàn bộ mối quan hệ. Tuy nhiên, trên nhiều biện pháp cụ thể, thỏa thuận đã chưa thực sự thành công. Tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump rằng sẽ có "khả năng thực thi toàn bộ và đầy đủ" đối với các cam kết trong thỏa thuận đã không đủ cơ sở. Trong 11 tháng đầu năm ngoái, việc Trung Quốc mua các sản phẩm có trong thỏa thuận chỉ đạt 58% mục tiêu khi sử dụng số liệu thống kê của Cục Điều tra dân số Mỹ, hoặc 56% sử dụng dữ liệu hải quan của Trung Quốc, theo báo cáo của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson (PIIE) được công bố vào ngày 08/01.

Trung Quốc đã làm tốt hơn với việc nhập khẩu các sản phẩm nông nghiệp được bảo hộ, nhưng vẫn không đạt được cam kết, mua 76% hoặc 62% mục tiêu cả năm, dù sử dụng số liệu thống kê của Mỹ hoặc Trung Quốc. Theo báo cáo, nhập khẩu các sản phẩm năng lượng đặc biệt thấp, chỉ đạt 35% mục tiêu hàng năm. Hội đồng Xuất khẩu Đậu nành Mỹ cho rằng thỏa thuận giai đoạn một “chắc chắn là một thành công” đối với cả hai nước, vì thương mại đậu tương được bình thường hóa theo thỏa thuận. Nhưng Hội đồng Kinh doanh Mỹ-Trung cho rằng mặc dù thỏa thuận đã đạt được tiến bộ quan trọng đối với các rào cản thương mại lâu đời, nhưng nó phải trả một cái giá đắt. Việc leo thang thuế quan của cả hai bên đã khiến người Mỹ mất việc làm, tăng giá cho người tiêu dùng, gây tổn hại cho các doanh nghiệp và yêu cầu người đóng thuế phải cứu trợ nông dân, trong khi chỉ mang lại rất ít điều chỉnh sự mất cân bằng thương mại mà họ phải giải quyết. Chính quyền Trump phản đối thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc trước và sau khi nhậm chức, nhưng thâm hụt thương mại vẫn khó thu hẹp, ngay cả khi Bắc Kinh tăng tốc mua các mặt hàng quan trọng về mặt chính trị của Mỹ như đậu nành, thịt lợn và ngô. Dữ liệu hải quan Trung Quốc cho thấy thặng dư tăng 7,1% lên 316,9 tỷ USD vào năm 2020, mức chênh lệch lớn thứ hai trong kỷ lục và tăng 14,9% so với mức thặng dư 275,8 tỷ USD vào năm 2017.

Xuất khẩu của Trung Quốc tăng mạnh hơn nữa trong tháng 12/2020, ghi nhận tháng tăng trưởng thứ bảy liên tiếp, với các nhà máy của Trung Quốc tiếp tục tận dụng các biện pháp đóng cửa do Covid-19 ở phương Tây. Xuất khẩu tăng 18,1% trong tháng cuối cùng của năm 2020 so với một năm trước đó, giảm nhẹ so với mức tăng 21,1% trong tháng 11. Nasim Fussell, cựu cố vấn thương mại của Đảng Cộng hòa tại Ủy ban Tài chính Thượng viện Mỹ, cho biết mặc dù cán cân thương mại là điều mà chính quyền Trump chú trọng, nhưng cả hai phe của Quốc hội đều quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề buộc phải chuyển giao công nghệ, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và trợ cấp cho doanh nghiệp nhà nước.

Vào tháng 9/2020, Cục Quản lý Nhà nước về Quy chế Thị trường Trung Quốc đã đưa ra các quy tắc dự thảo có thể tăng cường bảo vệ cho những người nắm giữ bí mật thương mại, mở rộng cho cả người nước ngoài. Trung Quốc cũng mở cửa hơn nữa thị trường tài chính trị giá 45 nghìn tỷ USD cho các nhà đầu tư nước ngoài vào tháng 6, với việc ngân hàng trung ương cấp giấy phép cho American Express để thực hiện các giao dịch trong nước, vốn chưa từng được cấp cho bất kỳ tổ chức nước ngoài nào. Nhưng EIU cho biết đối với các công ty hoạt động ở Trung Quốc với hy vọng về sự thay đổi cơ cấu đáng kể trong môi trường kinh doanh trong nước, chẳng hạn như cải thiện khả năng tiếp cận thị trường đối với các sản phẩm công nghệ, hoặc giảm sự hỗ trợ của chính phủ đối với khu vực nhà nước, thỏa thuận này không thay đổi đáng kể cục diện.