OPEC bước sang “tuổi 60” và những thăng trầm trên thị trường dầu mỏ

Năm 1973, một số quốc gia giàu dầu mỏ, dẫn đầu là Ả Rập Saudi, Iran và Iraq, đã khiến nền kinh tế hùng mạnh của Mỹ phải áp đặt lệnh cấm vận dầu mỏ đối với Washington và các đồng minh. Việc ngừng vận chuyển dầu từ Trung Đông đến Mỹ và cắt giảm sản lượng mạnh để trả đũa việc nước này ủng hộ Israel đã tàn phá nền kinh tế Mỹ, dẫn đến tình trạng thiếu nhiên liệu và khiến giá dầu tăng vọt. Lệnh cấm đã được dỡ bỏ trong vòng vài tháng sau các cuộc đàm phán căng thẳng, nhưng không phải trước khi nó đẩy nền kinh tế Mỹ vào cuộc suy thoái tồi tệ nhất kể từ Thế chiến II. OPEC cho đến thời điểm đó vẫn duy trì vai trò tương đối thấp, chủ yếu là đàm phán giá dầu cao hơn từ các công ty dầu mỏ lớn cho các thành viên, đã nổi lên như một lực lượng quan trọng.

Gần 5 thập kỷ sau, OPEC chỉ còn là cái bóng mờ nhạt của vinh quang trong quá khứ, bị suy yếu do sự xung đột nội bộ, sự vươn lên của Mỹ như một nhà xuất khẩu dầu lớn nhờ sự bùng nổ đá phiến, và sự thúc đẩy toàn cầu về các nguồn năng lượng tái tạo trong bối cảnh nỗi lo biến đổi khí hậu. Khối này đã chứng kiến ​​thị phần của mình giảm dần trong những năm qua, một phần nhờ nỗ lực tăng giá dầu bằng cách kìm hãm sản lượng. Thị phần của OPEC trên thị trường dầu mỏ toàn cầu đã giảm xuống còn khoảng 30% từ mức trên 50% vào năm 1973, cũng bị ảnh hưởng bởi những tổn thất không tự nguyện ở Libya do chiến tranh tàn phá, và ở Iran và Venezuela, cả hai đều lao đao vì các lệnh trừng phạt của Mỹ.

Chính sự suy yếu của OPEC trong bối cảnh Mỹ trở thành nhà sản xuất dầu lớn đã thúc đẩy nhóm này hợp tác với Nga và một số nhà sản xuất dầu khác thành lập OPEC + để cân bằng thị trường dầu. Sự thành lập của liên minh vào năm 2016 là một chiến dịch do Ả Rập Saudi dẫn đầu nhằm buộc các công ty sản xuất đá phiến của Mỹ ngừng kinh doanh, dẫn đến sự sụp đổ của giá dầu khoảng 30 USD mỗi thùng. Các công ty khai thác đá phiến của Mỹ sau đó đã đủ mạnh để thúc đẩy Mỹ trở thành nhà sản xuất dầu lớn nhất thế giới. Ảnh hưởng suy yếu của OPEC đồng thời với việc dầu mỏ giảm giá.

Theo ước tính, tỷ lệ nhiên liệu hóa thạch trong hỗn hợp năng lượng toàn cầu giảm xuống còn khoảng 33% so với mức đỉnh 50% vào năm 1973 khi các chính phủ và công ty chuyển sang các nguồn năng lượng sạch hơn để chống lại biến đổi khí hậu. Ngược lại, năng lượng tái tạo, chủ yếu từ năng lượng mặt trời và gió, đã tăng tỷ trọng, chiếm hơn 40% tăng trưởng năng lượng toàn cầu vào năm ngoái.

Đại dịch Covid-19 đã làm mờ đi triển vọng của dầu mỏ. Các biện pháp đóng cửa toàn cầu đã khiến ô tô, máy bay và tàu hỏa ngừng hoạt động, khiến tiêu thụ dầu giảm 1/4 và giá dầu lao xuống mức thấp nhất trong nhiều năm, thậm chí có thời điểm giao dịch dưới 0 USD/ thùng tại Mỹ. Giao thông vận tải chiếm gần 1/3 nhu cầu dầu toàn cầu. Các chuyên gia dự đoán lĩnh vực ô tô và hàng không sẽ không trở lại mức trước đại dịch ít nhất trong 3-5 năm tới. Ngành công nghiệp hàng không được coi là động lực tăng trưởng lớn nhất đối với dầu mỏ, thúc đẩy nhu cầu từ những người ngày càng giàu lên, nhưng giờ điều đó có vẻ khó xảy ra, đặc biệt là trong vài năm tới. Các nhà lãnh đạo ngành dầu mỏ cho biết cuộc khủng hoảng hiện tại có thể khiến nhu cầu dầu đạt đỉnh sớm hơn dự kiến.

Bối cảnh nhu cầu giảm có nghĩa là Ả Rập Saudi và các đồng minh vùng Vịnh sẽ ngày càng khó thao túng nguồn cung và tăng giá trong bất kỳ thời gian nào. Nếu giá được giữ ở mức cao giả trong một thời gian dài, nhu cầu dầu cuối cùng sẽ giảm với tốc độ thậm chí còn nhanh hơn và sự nhanh chóng của sản xuất đá phiến của Mỹ có nghĩa là nguồn cung ngoài OPEC sẽ mở rộng. Tuy nhiên, có thể còn quá sớm để viết một cáo phó cho OPEC, khối này đã tồn tại qua nhiều cuộc khủng hoảng trong 60 năm qua. Dầu có khả năng vẫn là mặt hàng quan trọng nhất của thế giới trong nhiều năm tới. OPEC với vai trò là một cơ quan tổng hợp nơi gặp gỡ của nhiều quốc gia sản xuất dầu lớn trên thế giới có thể đóng một vai trò lớn hơn trong việc kiểm soát những căng thẳng của thị trường dầu mỏ.