Nhật Bản đang làm gì để lấy lại vị thế cường quốc kinh tế thế giới?

Còn nhớ vào những năm 1970, nền kinh tế Nhật Bản đã có sự đột phá sau khi các chính sách công nghiệp thời hậu chiến bắt đầu có kết quả, nhờ sự giúp đỡ của chính phủ Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Thậm chí, đến thập niên 80, Mỹ coi Nhật Bản là một mối đe dọa về kinh tế ở mức độ gần giống như Liên Xô (mối đe dọa về quân sự). Tuy vậy, những nỗi sợ hãi đó đã biến mất vào thập niên 90 khi Nhật Bản bắt đầu có dấu hiệu suy thoái.

Người Nhật gọi quãng thời gian này là “Thập niên Mất mát”. Ngay trước khi thập niên 90 bắt đầu, tỉ số NIkkei 225 - đại diện cho những doanh nghiệp nổi bật nhất thị trường chứng khoán Nhật Bản, đã đạt mức cao nhất mọi thời đại. Nhưng sau đó, bong bóng tài sản của nước này sụp đổ, do các chính sácđầu cơ và tín dụng lỏng lẻo của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản đã đẩy giá bất động sản và cổ phiếu quá cao. Đến giữa thập niên 90, Nhật Bản bắt đầu giảm phát, dẫn đến chi tiêu kinh doanh, tiêu dùng và tiền lương của người dân nước này trì trệ. Một “Thập niên Mất mát” sau đó đã biến thành hai, thành ba, khi nước Nhật đã liên tục phải hứng chịu những khó khăn từ thiên tai, bất ổn chính trị và dân số già hóa.

Sàn chứng khoán Nhật Bản vào đầu thập niên 90, khi bong bóng tài sản nước này sụp đổ. Nguồn ảnh: Wall Street Journal

Tưởng như “Thập niên Mất mát” sẽ tiếp tục kéo dài, nhưng đến đầu năm nay, một điều bất ngờ đã xảy ra. Vào ngày 22 tháng 2 vừa qua, chỉ số Nikkei 225 đóng cửa ở mức 39.098,68, phá vỡ kỷ lục vào cuối thập niên 80. Theo nhà phân tích Gearoid Reidy từ Bloomberg, đây không những là một cột mốc về kinh tế mà đồng thời là kết quả của “những thay đổi chính sách cần mẫn” từ chính phủ Nhật Bản. “Không chỉ có sự đột phá của thị trường, mọi thứ từ người lao động, cho đến thị trường tài chính và doanh nghiệp, và thậm chí là nền văn hóa đại chúng đã chứng minh rằng Nhật Bản đã vượt qua suy thoái” - ông Gearoid Reidy nói.

Nhật Bản đã phục hồi như thế nào?

Theo ông Gearoid Reidy, quá trình phục hồi của Nhật Bản bắt đầu từ nhiệm kỳ thứ 2 của cố Thủ tướng Abe Shinzo với chính sách kinh tế mang tên của ông, còn gọi là “Abenomics”. Mục tiêu của chương trình kinh tế này là kích thích tăng trưởng kinh tế thông qua chi tiêu chính phủ và mua trái phiếu ngân hàng trung ương. Nhiệm kỳ của ông Abe cũng chứng kiến việc ban hành quy tắc quản trị doanh nghiệp đầu tiên tại Nhật Bản, bao gồm các biện pháp tăng cường định giá và tính minh bạc cho các tập đoàn lớn.

Chính sách kinh tế nổi bật nhất dưới thời ông Abe Shinzo có lẽ là hành động đặt lãi suất tiền gửi Ngân hàng Trung ương Nhật Bản từ mức 0 xuống mức âm, một điều chưa từng có trong lịch sử quốc gia này. Thực tế, mặc dù chính sách này đã để lại nhiều hậu quả đáng kể, nó đã giúp ổn định đồng yên và xuất khẩu. Chính sách này cũng đã đạt mục tiêu đánh bại tình trạng giảm phát và đạt tỷ lệ lạm phát 2%, qua đó sẽ duy trì mức tăng lương mới. Hiện nay, lạm phát Nhật Bản đang ở mức 2,6%, và ngân hàng trung ương nước này cuối cùng đã nâng lãi suất.

Cố Thủ tướng Nhật Bản Abe Shinzo. Nguồn ảnh: AFP

Sau ông Abe Shinzo, Thủ tướng Nhật Bản đương nhiệm Kishida Fumio đang tiếp tục những cải cách kinh tế, đặc biệt về tiền lương. Thực tế, trong “Thập niên Mất mát”, mức lương trung bình của người Nhật không hề tăng do người lao động chú trọng vào các việc làm ổn định. Thêm vào đó là yếu tố suy thoái kinh tế đã khiến người dân nước này đã tích trữ tiền mặt thay vì chi tiêu, qua đó làm trầm trọng thêm tình trạng giảm phát. Tuy vậy, vào đầu năm nay, các công ty lớn tại Nhật đã đồng ý mức nâng lương nhiều nhất trong ba thập kỷ, và ông Kishida Fumio đã đóng vai trò rất lớn trong việc khuyến khích các công ty này. “Từ năm sau trở đi, chúng tôi sẽ đảm bảo vững chắc rằng mức tăng lương vượt quá mức tăng lạm phát.” - Ông Kishida Fumio đã nói.

Tình trạng thiếu lao động trầm trọng của nước này cũng đang dần thay đổi. Nếu như trước đây, Nhật Bản đã chuyển sang tuyển dụng những người về hưu để giải quyết tình trạng thiếu lao động, thì hiện nay nước này đang sẵn sàng chào đón các lao động từ nước ngoài. Số người lao động nước ngoài tại nước này đã lên đến con số hơn 2 triệu, tăng gấp đôi sau vòng một thập kỷ nhờ những chính sách mở rộng thị thực và giảm bớt thủ tục từ chính phủ Nhật Bản.

Người Nhật trẻ hơn cũng đang sẵn sàng chấp nhận nhiều rủi ro hơn so với thế hệ trước. Những sinh viên có trình độ cao tại nước này đang dần từ bỏ con đường làm công ăn lương cấp cao truyền thống tại các ngân hàng, doanh nghiệp hay các cơ quan nhà nước. Thay vào đó, họ đang lựa chọn gia nhập vào hoặc thành lập các công ty khởi nghiệp. Thậm chí, ngay cả các quan chức của nước này cũng đang nghỉ việc với số lượng kỷ lục để theo đuổi công việc ở khu vực tư nhân.

Và không chỉ các ngành công nghiệp của Nhật Bản này đã thay đổi, mà nền văn hóa đại chúng của nước này đã chuyển biến rất nhiều từ “Thập niên Mất mát”, và đang biến thành một loại “quyền lực mềm” lớn. Nếu như Nhật Bản từng thống trị thương mại toàn cầu bằng các sản phẩm công nghệ, thì hiện nay, những ấn phẩm truyện tranh và hoạt hình Nhật Bản (còn gọi là manga và anime) đang làm văn hóa Nhật trở thành một "cơn sốt" trên toàn thế giới. So sánh với nền công nghiệp K-pop của Hàn Quốc - được định giá khoảng 5 tỷ USD, thị trường anime đang có giá trị gấp tới 6 lần, khoảng 30 tỷ USD, và sẽ dự đoán tăng hơn gấp đôi trong vòng một thập kỷ tới.

Và chính cơn sốt này đang thúc đầy nhiều khách du lịch đến Nhật Bản. Theo Bloomberg, dự kiến Nhật Bản sẽ đón khoảng 33 triệu du khách trong năm nay, gấp 7 lần so với hai thập kỷ trước. Chỉ trong tháng 3, đã có 3,1 triệu du khách đến Nhật Bản để ngắm hoa anh đào. Theo số liệu thống kê từ sở du lịch Nhật Bản, du khách tại Nhật đã chi tiêu tổng cộng là 11,3 tỷ USD từ tháng 1 đến tháng 3 năm nay. Qua trang Bloomberg, ông Gearoid Reidy đã nhận xét: “Ngành du lịch đã tạo nên sự khác biệt giữa “Thập niên Mất mát” và ngày nay, và có lẽ là câu chuyện thành công kinh tế lớn nhất của Nhật Bản trong 30 năm qua.”

Du khách đến thăm Nhật Bản tăng mạnh từ đầu năm đến nay. Nguồn ảnh: NHK

Tuy vậy, vẫn còn rất nhiều khó khăn chờ đợi nước Nhật ở phía trước. Thực tế, nhiều người Nhật đã tỏ thái độ bàng quang khi chỉ số Nikkei 225 đạt kỷ lục, do nhận thức rằng nền kinh tế của nước mình đang phụ thuộc vào vốn đầu tư nước ngoài. Sự phát triển kinh tế trong tương lai có thể chỉ mang lại lợi ích cho một số tầng lớp ưu tú, dẫn đến tình trạng bất bình đẳng lớn dần tại quốc gia này. Và mặc dù đồng yên yếu hơn đang thu hút khách du lịch đến Nhật Bản, nhưng nó cũng là dấu hiệu cho thấy mức lương của người Nhật vẫn còn trì trệ. Bất chấp các quyết định gần đây về nâng mức tiền lương, mức lương thực tế vẫn không thể theo kịp được lạm phát.

Nhưng ông Gearoid Reidy vẫn giữ thái độ lạc quan. Là một người đã sinh sống và làm việc tại Nhật từ lúc “Thập niên Mất mát” bắt đầu cho đến nay, ông đã chứng kiến nước Nhật thay đổi và phát triển rất nhiều. Theo ông, chính điều này đã thể hiện sức mạnh và sức bền bỉ hiếm có mà chính cả người Nhật cũng không nhận ra. Kết lại bài phân tích trên trang Bloomberg, ông nói: “Ba mươi năm là một khoảng thời gian dài đối với một đất nước nhưng ngay cả những gì dài nhất và buồn tẻ nhất cũng không thể kéo dài mãi mãi”.