Màn nhảy lửa đặc sắc trên miền cao nguyên trắng Bắc Hà
Sau hai năm bị ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19, đây là năm thứ 3 Lễ hội Nhảy lửa được tổ chức với quy mô cấp huyện nhằm tạo không khí vui tươi phấn khởi cho khách du lịch và người dân địa phương.
Lễ Nhảy lửa (tiếng Dao gọi là Pút tồng), thường được tổ chức từ đầu năm âm lịch đến ngày 15 tháng Giêng. Đây là nghi lễ truyền thống của một số dân tộc miền núi phía Bắc, trong đó có người Dao đỏ ở xã Nậm Đét (Bắc Hà, tỉnh Hà Giang), với ý nghĩa xua đuổi tà ma, cầu may, phúc, lộc, tài, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi. Lễ hội này được tổ chức theo quy mô hộ gia đình khi có người con, cháu vừa làm xong lễ cấp sắc. Đây là lễ hội truyền thống lớn, quan trọng hàng đầu trong năm của người dao đỏ, với nhiều nét văn hóa truyền thống độc đáo, kỳ lạ.
Đúng giờ đẹp, giờ tốt, phần chính lễ được bắt đầu, những đồ lễ mang tính dân tộc, theo tập quán người Dao đỏ được bày ra một chiếc bàn dài, nơi được coi là chỗ trang nghiêm nhất, trước chiếc sân rộng. Ngay giữa sân, một đống củi to đã được thanh niên mang đến, xếp gọn gàng, như đống củi thường đốt trong những đêm lửa trại.
Ông chủ lễ gọi là thầy chính bắt đầu ngồi xuống ghế, niên phụ lễ và bài cúng thần lửa được cất lên bằng những câu cầu may cho một năm mới, một cuộc sống bình yên, hạnh phúc, cầu mong "mưa thuận, gió hoà", muôn nhà khoẻ mạnh. Cầu mong thần lửa mang hơi ấm của mình về sưởi ấm dân làng, về vui cùng lễ hội.
Trong lúc chủ lễ cầu khấn, cũng là lúc người phụ lễ dùng một gióng vầu tre đã được chuẩn bị từ trước, được chẻ đôi, cầm chặt vào nhau như chưa hề chẻ ra, gieo xuống bàn hay xuống đất. Khi hai mảnh tre hay vầu cùng ngửa, hay cùng sấp thì cũng có nghĩa là thần lửa đã đồng ý về vui cùng dân bản, còn một sấp, một ngửa thi phải xin lại, đến lúc nào được thì thôi.
| Sau nghi lễ cùng, làm phép của thầy, các trò đã trình diễn điệu nhảy trên đống thần hồng trong sự vỗ tay tán thưởng của dự khách dành cho các trai bản dũng cảm |
Khi đống củi đã trở thành một đống than hồng rừng rực cháy, 10 chàng thanh niên được chọn tham gia tắm và nhảy lửa đã ngồi "hầu lễ" từ đầu buổi lễ. Theo phong tục người Dao đỏ, 10 chàng trai này sau khi được cấp sắc xong phải tham gia nhảy và tắm lửa, “gọi hồn”, tìm sư phụ phù hộ, học phép, trước khi nhảy và tắm lửa, các chàng trai này phải kiêng bế con, đặc biệt là cấm kị quan hệ tình dục, ăn thịt chó trong 1 tháng.
Lễ nhảy và tắm lửa gồm 02 bước;
Bước 1, lễ nhảy và tắm lửa;
Người Thầy mời gọi 3 lần liền các thầy tiền bối (gọi tất là sự phụ) đến phù hộ giúp đỡ cho 10 người trò nhảy và tắm lửa.
Thầy tiền bối nhập vào người trò, người trò đang ngồi ghế cạnh đống lửa, than hồng bỗng dưng tay, chân run lẩy bẩy mỗi lúc một mạnh, một lúc đứng bật dậy nhảy xung quanh đống lửa.
Thông thường thì từng người hay từng đôi một nhảy lửa, họ đi chân không trên đống than, họ nhảy, họ lăn vòng trên than hồng khi lửa còn lem lém bốc cháy theo từng bước chân của họ.
Khi những đôi bắt đầu được thần lửa đồng ý cho nhảy lửa thì cũng là lúc người khác hay các đôi khác tiếp tục vào "hầu lễ" để được là người nhảy lửa tiếp theo, cứ người nọ, đôi nọ, nối tiếp người kia, đôi kia cho đến khi đống than hồng tắt lịm dưới những đôi chân trần đen nhẻm do than để lại.
Thật kỳ lạ, chẳng có ai bỏng chân, tay, cháy quần áo, mắt ai cũng như say lờ đờ, ánh lửa mùa xuân như vẫn rừng rực cháy trong lòng họ. Xung quanh đống lửa, hàng trăm đôi mắt các cô gái người Dao dõi theo những chàng trai chưa có vợ, đang nhảy lửa, để rồi xong hội xuân, họ tìm đến nhau, nhen nhóm tình yêu, thương trộm, nhớ thầm để rồi nếu hợp duyên, bén số sẽ nên vợ, nên chồng.
Tiếp đó, thầy và 10 trò tiếp tục nhảy 36 kiểu nhảy, động tác nhảy được truyền từ đười trước sang đời sau. Các động tác hết sức nhanh gọn, kì lạ… Sau khi nhảy xong 10 người trò này được công nhận học được phép, đủ đức, đủ tài để giúp đỡ mọi người, chữa bệnh, cưu mang dân nghèo, làm phúc cho thiên hạ.
Bước 2; Phần trả lễ
Ông chủ lễ cầm con gà trống đẹp đẹp; chân vàng, lông vàng, mào đỏ… và rượu, giấy bạc đứng trước bàn thờ cầu khấn tổ tiên, sư phụ trên trời, dưới đất phù hộ cho 10 người trò được khỏe mạnh, thông minh, học được nhiều phép, cúng giỏi, phù hộ cho gia đình, dòng họ, đồng bào dân tộc Dao đỏ làm ăn phát đạt, phát tài, phát lộc, giàu sang, phú quý.
Ông chủ lễ tạ ơn các thầy tiền bối (sư phụ) bằng hương, giấy bạc, rượu, hóa vàng để đưa sư phụ về nơi thiên đường, kết thúc lễ hội nhảy và tắm lửa.
Lễ hội Nhảy lửa là nét đẹp văn hoá truyền thống của dân tộc Dao Đỏ ở Nậm Đét. Lễ hội nhảy lửa, lễ hội khai xuân cũng là một điểm đến cho những tour du lịch văn hoá trong tương lai ở cao nguyên trắng Bắc Hà mùa xuân./.