Hoạt động bán hàng đa cấp tại Việt Nam - Chuyển biến tích cực

Đây là những thông tin được đưa ra tại Tọa đàm “Toàn cảnh ngành bán hàng đa cấp tại Việt Nam” do Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương) phối hợp với Báo điện tử VTC News, tổ chức tại Hà Nội vào sáng 19/4.

Là phương thức kinh doanh được pháp luật Việt Nam thừa nhận

Theo ông Trịnh Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng (Cục CT&BVNTD), bán hàng đa cấp (BHĐC) là một ngành được thế giới công nhận và được điều chỉnh chặt chẽ bởi pháp luật Việt Nam. Giống như các phương thức bán hàng khác, mục tiêu của BHĐC là đưa hàng hóa từ nhà sản xuất trực tiếp đến tay người tiêu dùng nhằm thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng của thị trường. Hoạt động BHĐC có đặc thù khác biệt với các phương thức bán hàng khác đó là việc tiếp thị bán hàng được thực hiện bằng truyền miệng, không thực hiện các hình thức quảng cáo, marketing như bán hàng truyền thống.

Tuy nhiên, ông Tuấn khẳng định, các doanh nghiệp BHĐC chỉ được kinh doanh đối với mặt hàng hàng hóa, phải đăng ký hợp pháp (đáp ứng đủ các điều kiện hoạt động) với Bộ Công Thương và chịu sự giám sát của các cơ quan chức năng trong quá trình hoạt động. Các hoạt động kinh doanh đa cấp bị cấm bao gồm: Dịch vụ, hàng hóa nhưng không có giấy chứng nhận do Bộ Công Thương cấp; các hình thức lợi dụng mô hình đa cấp khác không phải là mua bán hàng hóa như tiền ảo, huy động vốn dự án, thương mại điện tử…

Tọa đàm “Toàn cảnh ngành bán hàng đa cấp tại Việt Nam” do Cục Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương) phối hợp với Báo điện tử VTC News tổ chức

Cũng theo ông Tuấn, Bộ Công Thương đóng vai trò cấp giấy chứng nhận hoạt động BHĐC; tuyên truyền phổ biến chính sách và pháp luật; phối hợp cơ quan công an xử lý các hành vi vi phạm theo quy định và thanh tra, kiểm tra theo thẩm quyền…

Riêng về UBND các cấp có trách nhiệm ban hành quy chế phối hợp các lực lượng tại địa phương (công an, công thương, quản lý thị trường, thuế…); cấp, thu hồi xác nhận đăng ký hoạt động BHĐC tại địa phương, xác nhận tiếp nhận thông báo chấm dứt hoạt động BHĐC tại địa phương; thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp; xử lý theo thẩm quyền hoặc báo cáo cấp có thẩm quyền xử lý vi phạm pháp luật về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp; kiểm soát các hoạt động hội nghị, hội thảo, đào tạo…

Khẳng định BHĐC là phương thức bán hàng hợp pháp, bà Trương Thị Nhi - Chủ tịch Hiệp hội BHĐC Việt Nam - phân tích, so với thế giới, hoạt động BHĐC ở Việt Nam cũng không khác biệt gì nhiều. Trên thế giới và Việt Nam đều có sự tương đồng về phương thức tiếp thị theo mạng lưới người tham gia hay còn gọi là net work marketing hoặc directselling.

Theo thống kê của Bộ Công Thương, tính đến hết năm 2020, trên thị trường BHĐC tại Việt Nam có 22 doanh nghiệp được cấp giấy chứng nhận hoạt động BHĐC hợp pháp, đạt doanh thu hơn 15.400 tỷ đồng năm 2020, với tổng số lượng người tham gia hơn 800.000 người. Tổng số thuế các doanh nghiệp đã nộp về ngân sách nhà nước đạt hơn 1.800 tỷ đồng.

Thực tế cho thấy, những năm qua đã có nhiều người tham gia BHĐC và thành công, có thu nhập cao song cũng có một số người dân chưa hiểu rõ về BHĐC, bị dẫn dụ tham gia vào các hình thức đa cấp biến tướng, chịu tổn thất về sức khoẻ và tiền bạc. Theo bà Trương Thị Nhi, hiện nay tình trạng biến tướng mô hình bất chính, tiềm ẩn hành vi có tính chất lừa đảo núp bóng loại hình kinh doanh theo phương thức đa cấp đang diễn biến rất phức tạp. Các đối tượng với nhiều thủ đoạn tinh vi, đánh vào lòng tham và sự thiếu hiểu biết của nhiều người, đã lôi kéo được nhiều thành phần, nhất là các bạn trẻ gia nhập vào mạng lưới đa cấp phi pháp. “Những vụ việc này không chỉ gây mất an toàn trật tự xã hội mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của ngành kinh doanh đa cấp được pháp luật điều chỉnh và bảo vệ tại Việt Nam cũng như trên thế giới” - bà Nhi nói.

Nhấn mạnh những dấu hiệu của đa cấp biến tướng, ông Trịnh Anh Tuấn khuyến cáo người tiêu dùng cần xác định được 4 biểu hiện chính: Không có giấy chứng nhận kinh doanh BHĐC; sử dụng mô hình BHĐC để huy động vốn, tiền ảo; không có hàng hóa hoặc hàng hóa chỉ là công cụ để lôi kéo người tham gia; nói quá thông tin về cơ hội làm giàu, khởi nghiệp để dụ dỗ người khác tham gia.

“Những doanh nghiệp này thường yêu cầu người tham gia mua hàng, đặt cọc, nộp tiền mới tham gia; trả hoa hồng cho việc tuyển dụng; thông tin gian dối về hoa hồng tiền thưởng, sản phẩm; duy trì nhiều hơn 1 mã số đối với 1 người tham gia; từ chối quyền lợi của người tham gia; mua bán, chuyển giao mạng lưới người tham gia; tổ chức các trung gian thương mại phục vụ cho việc duy trì, mở rộng, phát triển mạng lưới…” - ông Tuấn thông tin.

Tạo lập môi trường kinh doanh đa cấp lành mạnh

Ông Trịnh Anh Tuấn cho hay, hiện nay, chế tài xử lý hành chính BHĐC sẽ dựa theo các quy định của Nghị định 141/2018/NĐ-CP. Hai là, xử lý hình sự theo Điều 217a Bộ luật Hình sự 2015 về “Tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp (thu lợi bất chính từ 200 triệu, gây thiệt hại từ 500 triệu, hoặc mạng lưới từ 100 người trở lên) hay “Điều 174 về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản”.

Ông Trịnh Anh Tuấn cũng khuyến nghị, người tham gia BHĐC phải trả lời 3 câu hỏi lớn trước khi muốn tham gia một doanh nghiệp: Doanh nghiệp mình tham gia có phải hoạt động BHĐC hay không? Doanh nghiệp đã được cấp giấy chứng nhận chưa? Doanh nghiệp có biểu hiện hoạt BHĐC bất chính hay không?

Muốn bảo vệ chính mình doanh nghiệp kinh doanh đa cấp chân chính phải đầu tư, nâng cao chất lượng sản phẩm và đào tạo người tham gia một cách chuyên nghiệp (Ảnh minh hoạ)

Trong khi đó, bà Trương Thị Nhi khuyến cáo, các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp chân chính cần chủ động công tác tuyên truyền và phối hợp với hiệp hội để tuyên truyền cho người tham gia và người tiêu dùng phân biệt rõ các quy định pháp luật và các mô hình biểu hiện bất chính. Xây dựng kế hoạch phân phối và đào tạo người tham gia một cách chuyên nghiệp và có biện pháp triển khai giám sát một cách chặt chẽ. Có sự đầu tư xây dựng hệ thống cảnh báo để kịp thời thông tin và phát hiện các trường hợp sai phạm, các cá nhân bất tuân gây ảnh hưởng đến bản chất và giá trị của ngành BHĐC. Từ đó kiến nghị và phối hợp với cơ quan chức năng xem xét xử lý đảm bảo hành lang pháp lý minh bạch, nghiêm túc…

Đồng quan điểm, ông Trịnh Anh Tuấn khẳng định, muốn bảo vệ chính mình, doanh nghiệp kinh doanh đa cấp chân chính phải đầu tư, nâng cao chất lượng sản phẩm, đẩy mạnh sản phẩm đến tay người tiêu dùng, chứ không phải chỉ tiêu thụ trong hệ thống. Quản lý chặt chẽ các hoạt động, tăng cường đào tạo để nhà phân phối kinh doanh đúng pháp luật. Giám dát, theo dõi thị trường chặt chẽ để phát hiện những bất thường của thị trường. Chính doanh nghiệp phải biết được sự bất thường này và có kết nối với Bộ Công Thương để Bộ có thông tin xử lý kịp thời.

"Thời gian tới, chúng tôi sẽ hoàn thiện hệ thống pháp luật, sẽ sửa Nghị định 40 về hoạt động kinh doanh đa cấp. Với các sửa đổi này hy vọng sẽ sửa đổi tốt hơn", ông Tuấn nhấn mạnh về vai trò của cơ quan quản lý - Bộ Công Thương. Ông Tuấn cũng cho rằng, các cơ quan truyền thông cần tăng cường cung cấp thông tin để người dân nhận biết được doanh nghiệp kinh doanh chân chính.