"Chìa khóa" nào để thu hút và giữ chân người lao động?

Nguồn lao động chênh lệch cao giữa các địa phương

Dịch Covid-19 đã và đang khiến thị trường lao động nước ta phải đối mặt với tình trạng khủng hoảng nghiêm trọng khi tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm tăng lên ở mức rất cao, thu nhập của người lao động sụt giảm mạnh. Mặt khác, nhiều ngành sản xuất, trung tâm công nghiệp lớn (nhất là các tỉnh, thành thuộc khu vực phía Nam) lại lâm vào tình trạng thiếu hụt lao động trầm trọng, ảnh hưởng đến hoạt động phục hồi sản xuất, kinh doanh sau đại dịch.

Theo Tổng cục Thống kê, số người thất nghiệp trong độ tuổi lao động năm 2021 là hơn 1,4 triệu người, tăng 203,7 nghìn người so với năm trước. Giãn cách xã hội kéo dài đã làm trầm trọng hơn các điểm yếu của thị trường lao động và ảnh hưởng mạnh đến ngành công nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Số lao động trong các ngành này đều giảm mạnh chưa từng có trong nhiều năm gần đây.

Là một trong những tỉnh, thành thu hút lực lượng lao động đông nhất cả nước, Bình Dương từng có hơn 1 triệu lao động có hợp đồng và 400.000-500.000 lao động tự do khác. Tuy nhiên, dịch Covid-19 bùng phát mạnh đã làm ảnh hưởng nặng nề đến lực lượng lao động tại tỉnh. Theo thống kê, có khoảng 100.000 người lao động đã rời Bình Dương về quê tránh dịch. Hiện tại, tuy số lượng doanh nghiệp đã quay trở lại hoạt động đạt khoảng 95% nhưng tình hình lao động vẫn đang thiếu hụt, nhu cầu tuyển dụng trong quý I/2022 khoảng 40.000 người.

Trong khi đó, tại tỉnh Nghệ An, số lượng người lao động trở về quê quá lớn đã tạo ra nhiều áp lực đối với địa phương. Ông Vi Ngọc Quỳnh - Phó Giám đốc Sở Lao động Thương binh Xã hội tỉnh Nghệ An cho biết, đã có trên 150.000 người quay trở về Nghệ An trong thời gian vừa qua. Trong đó, gần 90.000 người trong độ tuổi lao động. Việc này đã khiến địa phương gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức đón, cách ly, đưa người lao động trở về với gia đình và cả công tác quản lý, đảm bảo an ninh trật tự. “Một áp lực đặc biệt nữa là bố trí việc làm cho người lao động trở về quê hương, khi chỉ gần 40% số người lao động quay về có qua đào tạo lao động” - Ông Vi Ngọc Quỳnh chia sẻ.

Dẫn kết quả một khảo sát mới đây của đơn vị mình, ông Lê Quốc Việt - Đại diện Website Vieclamnhamay.vn cho biết, hiện, nhiều người lao động chưa quay lại thành phố làm việc, nguyên nhân đầu tiên là lo ngại về dịch bệnh chiếm 52%; thứ hai là người lao động hiện đang so sánh lợi ích đánh đổi khi quay trở lại thành phố làm việc so với ở quê nhà chiếm 49%; còn 25% người lao động đã thay đổi về quan điểm sống, đại dịch đã khiến người lao động mong muốn làm gần nhà hơn, thay vì mưu sinh xa nhà…

Nhiều giải pháp giữ chân người lao động

Theo TS. Phạm Thị Thu Lan - Phó viện trưởng Viện Công nhân Công đoàn, Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam, việc người lao động rời thành phố về quê là một quyết định bất đắc dĩ. Bên cạnh tâm lý lo sợ lây nhiễm của dịch bệnh, còn nguyên nhân là người lao động không có tích luỹ trong quá trình làm việc, kể cả những người làm lâu năm. Vì vậy, người lao động không yên tâm trụ lại thành phố.

Cũng theo TS. Phạm Thị Thu Lan, hai năm qua, Chính phủ không tăng lương tối thiểu vùng trong khi đó chi phí sinh hoạt tăng, cộng thêm các chi phí phát sinh vì dịch bệnh đã trở thành gánh nặng cho người lao động. Theo khảo sát của Viện Công nhân Công đoàn, có trên 50% người lao động phải cắt giảm chi tiêu, thậm chí là gộp bữa ăn trong ngày. Đặc biệt, có nhiều trường hợp người lao động phải ăn mì gói để duy trì cuộc sống.

Chính vì vậy, dưới góc độ đại diện cho người lao động, TS. Phạm Thị Thu Lan mong rằng, trong thời gian tới Chính phủ cần cân nhắc tới việc tăng mức lương tối thiểu. Còn về phía doanh nghiệp, cần có tư duy phát triển bền vững, chú trọng tới việc nâng cao đời sống của người lao động. Cần tạo môi trường làm việc an toàn vệ sinh lao động và phòng chống dịch hiệu quả. “Để thu hút và giữ chân người lao động ở lại làm việc với mình, các doanh nghiệp cũng cần thực hiện đúng các quy định của pháp luật về chế độ lương, thưởng; chú trọng, điều chỉnh các chính sách, các chế độ đãi ngộ hấp dẫn hơn, để người lao động yên tâm làm việc” - TS. Phạm Thị Thu Lan chia sẻ.

Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần rà soát lại trình độ năng lực lao động và có kế hoạch đào tạo lại, đào tạo nâng cao một số nguồn nhân lực cho phù hợp với nhu cầu chuyển dịch sản xuất sau đại dịch. Điều này không chỉ tạo sự gắn bó, tin tưởng của người lao động đối với doanh nghiệp mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp, nhất là khi Việt Nam tham gia vào các Hiệp định thương mại tự do.

Trong câu chuyện dài hạn hơn, TS. Phạm Thị Thu Lan cũng cho rằng, không nhất thiết phải tìm mọi cách đưa người lao động quay trở lại doanh nghiệp, nhất là ở các ngành thâm dụng lao động, kỹ năng giản đơn, công việc lặp đi lặp lại. Vì trong tương lai không phải là các ngành phát triển việc làm mà sẽ tự động hoá. “Do đó, chúng ta cần nghĩ tới việc chuyển đổi ngành nghề cho người lao động, chuyển đổi số, đồng thời tạo việc làm tại địa phương cho người lao động, nhất là tạo việc làm trong lĩnh vực nông nghiệp” - TS. Phạm Thị Thu Lan nói.

Ông Trần Như Tùng - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Dệt may - Đầu tư - Thương mại Thành Công cho rằng, đại dịch là một bài học đắt giá cho doanh nghiệp về việc sử dụng và chuẩn bị nguồn lao động, cũng như ứng phó với những thay đổi trong tâm lý người lao động. Chia sẻ câu chuyện của doanh nghiệp mình, ông Tùng cho biết, dệt May Thành Công không có bất cứ người lao động nào bỏ việc về quê trong đợt dịch Covid-19 lần thứ tư, mà thậm chí tại doanh nghiệp đã có những gia đình 3 đơi gắn bó với Thành Công, nhờ vào việc doanh nghiệp lắng nghe người lao động và chủ động ứng phó với các diễn biến của đại dịch, đưa việc bảo vệ sức khoẻ, đời sống của người lao động lên hàng đầu.

Đối với các địa phương, ông Vi Ngọc Quỳnh cho biết tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp để hỗ trợ người lao động. Nếu họ có nguyện vọng ở lại quê hương thì tư vấn, giới thiệu việc làm phù hợp, còn nếu muốn quay trở lại các thành phố, tỉnh đứng ra làm đầu mối, phối hợp với các địa phương tạo điều kiện cho người lao động trở lại làm việc. Hiện đã có 45.000 lao động Nghệ An trở lại các tỉnh thành làm việc.

Ông Phạm Văn Tuyên, Phó Giám đốc Sở Lao động Thương binh Xã hội tỉnh Bình Dương cũng thông tin, đơn vị đã tham mưu cho UBND tỉnh ban hành kế hoạch đón người lao động quay trở lại. Ngoài ra, lãnh đạo tỉnh đã thành lập nhiều đoàn công tác tới các địa phương để bàn bạc cách thức đưa đón người lao động quay trở lại làm việc. Về phía tỉnh sẽ hỗ trợ tiêm vaccine, hỗ trợ doanh nghiệp các biện pháp phòng chống dịch phù hợp, hướng dẫn doanh nghiệp thực hiện tốt chính sách pháp luật về phúc lợi, tham gia đầy đủ bảo hiểm xã hội cho người lao động. Đồng thời, đẩy mạnh thông tin về thị trường lao động, tạo sự kết nối giữa người lao động và doanh nghiệp đồng thời thực hiện nhiều biện pháp khác để hỗ trợ người lao động yên tâm làm việc.