Blockchain - Cơ hội của Việt Nam trong kỷ nguyên kết nối mới

Blockchain đang là xu hướng nổi bật, dành được sự quan tâm rất lớn của cộng đồng. Xin Thứ trưởng cho biết thực chất xu hướng này là gì?

Blockchain, hay thường gọi là chuỗi khối hay sổ cái phân tán, là công nghệ được tạo ra để giải quyết bài toán về niềm tin trong hợp tác giữa hai hay nhiều người cùng nhau. Trong cuộc sống thì để hai hay nhiều đối tượng hợp tác được với nhau (thực hiện một hợp đồng, hay giao dịch mua bán, chuyển khoản...) thì cần phải có niềm tin. Niềm tin này có thể hiện dưới dạng niềm tin trực tiếp, như hai đối tác biết rõ thông tin về nhau và cùng tin rằng người kia sẽ tuân thủ điều khoản hợp tác. Nhưng khi quy mô hợp tác liên quan tới rất nhiều người, thì rất khó tồn tại niềm tin trực tiếp, mà khi đó sự hợp tác thường dựa trên niềm tin gián tiếp vào một tổ chức trung gian như công chứng, tổ chức tín dụng, tòa án hay các hiệp hội. Các tổ chức trung gian này có nhiệm vụ đứng ra thiết lập quy định, bảo lãnh cho đối tác tham gia hợp tác, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan. Có thể nói là mọi hoạt động xã hội của con người đều dựa trên niềm tin trực tiếp hoặc gián tiếp.

Tuy nhiên, việc xây dựng niềm tin trực tiếp rất khó hoạt động ở quy mô lớn, trong khi đó niềm tin vào các tổ chức trung gian thì không phải lúc nào cũng được bảo đảm khi mà mọi tổ chức vận hành bởi con người đều tồn tại rủi ro, sai sót, lạm quyền… dẫn tới hoạt động không đúng với chức năng đặt ra.

Vậy thì có cách nào để con người xây dựng niềm tin mà không cần phải biết quá nhiều thông tin về đối tác lẫn không cần đến các tổ chức trung gian không? Câu trả lời là có. Blockchain cho phép con người hợp tác với nhau dựa trên một loại niềm tin mới là “niềm tin số”, hay niềm tin vào tính đúng đắn của các thuật toán mã hóa.

Như vậy có thể hiểu blockchain là cuộc cách mạng về xây dựng niềm tin giữa con người với con người. Tuy nhiên khi nhắc tới blockchain, người ta hay nói tới tiền mã hóa, hay là các xu hướng play-to-earns, NFTs. Vậy theo Thứ trưởng, sự liên hệ giữa các khái niệm này là gì?

Blockchain đã tồn tại và phát triển được hơn 10 năm, vì thế mà khái niệm blockchain từ ý nghĩa truyền thống là công nghệ sổ cái phân tán nhằm giải quyết bài toán niềm tin giữa con người, đã mở rộng thành từ gọi chung cho các nền tảng vận hành ứng dụng phân tán trên cơ sở gốc là “niềm tin số”.

Cứ hình dung blockchain giờ như là một nền tảng dùng cho một chiếc điện thoại thông minh, thì tiền mã hóa, NFTs, GameFi là một trong số rất nhiều ứng dụng chạy trên thiết bị đó. Tuy nhiên sở dĩ tiền mã hóa, NFTs, GameFi được công chúng biết tới nhiều nhất, là bởi thời gian vừa qua, dòng tiền đổ vào các lĩnh vực này rất lớn, trong đó không ít sự đầu tư thiếu thực chất, mang tính chất đầu cơ, tạo ra nhiều giao dịch ảo với giá trị rất lớn, từ đó thu hút sự tò mò của công chúng. Việc các đồng tiền mã hóa lớn như Bitcoin, Ethereum… có biến động giá lớn trong thời gian vừa qua, hay tình trạng một số “cá mập” có hành vi thao túng giá là một minh chứng cho tính chất rủi ro cao của thị trường tiền mã hóa. Bên cạnh đó, tiền mã hóa là lĩnh vực mới, hấp dẫn nên đang bị các đối tượng lạm dụng lừa đảo người dùng. Vấn nạn lừa đảo, tấn công mạng, ăn cắp tài khoản tiền mã hóa cũng diễn ra phức tạp và có xu hướng gia tăng tại Việt Nam trong thời gian qua.

Trên thế giới, các quốc gia cũng đã thảo luận rất nhiều về vấn đề áp dụng tiền mã hóa, kiểm soát thị trường tiền mã hóa, tính pháp lý của việc sở hữu tài sản số qua NFTs, việc đánh thuế thu nhập đối với người chơi các game dạng play-to-earns… Đây cũng là những vấn đề về mặt pháp lý mà theo tôi Việt Nam cần quan tâm trong thời gian tới, và có sự định hướng phát triển để tạo hành lang pháp lý phù hợp, bảo vệ những dự án tốt và ngăn chặn các dự án có tính chất lừa đảo.

Mặc dù một số ứng dụng của blockchain hiện còn gây tranh cãi, tuy nhiên như tôi cũng đã nói, tiền mã hóa, NFTs, GameFi chỉ là một trong số rất nhiều những ứng dụng chạy trên nền tảng blockchain. Trên phạm vi thế giới, có rất nhiều ứng dụng phân tán khác đang được phát triển và hoàn thiện.

Sự phát triển của các ứng dụng phân tán mang đến nhiều lời giải mới cho các bài toán cũ. Hiểu đơn giản thì “nhiều cái đầu luôn tốt hơn một cái đầu”, hệ thống phân tán sao chép nhiều đặc điểm của các hệ thống phức tạp trong tự nhiên như hệ sinh thái, mô hình phân công lao động của loài kiến, loài ong, đàn chim... Những mô hình phân tán này đã được chứng minh là có mức độ tối ưu rất cao, hoạt động hiệu quả và linh hoạt hơn nhiều so với các hệ thống tập trung. Đây cũng là mô hình phù hợp để kết nối với hàng tỷ thiết bị IoTs sẽ xuất hiện trong cuộc sống của chúng ta cùng với sự phổ biến của mạng 5G, 6G. Tất cả tiến bộ này đang góp phần thay đổi bộ mặt internet như chúng ta đang biết thành một phiên bản mới gọi là Web3.

Từ blockchain mà thế giới đã phát triển thành một phong trào để định nghĩa lại internet. Vậy theo Thứ trưởng đây có phải là một cuộc cách mạng mang ý nghĩa rất lớn?

Đúng là như vậy, gần đây chứng kiến xu hướng chuyển dịch của rất nhiều nhân sự công nghệ từ các công ty công nghệ lớn để tự khởi nghiệp lĩnh vực blockchain như thời kỳ bùng nổ internet, các công ty DotCom. Các tập đoàn công nghệ lớn nhất như Microsoft, Meta (công ty Facebook đổi tên), Google... cũng đều đã có những bộ phận riêng về blockchain và đầu tư mạnh cho lĩnh vực này. Điều đó chứng tỏ blockchain không còn là một công nghệ mang tính thử nghiệm, mà đã trở thành một xu hướng công nghệ lớn.

Về động lực của xu hướng này, thì như tôi đã trả lời ở câu hỏi trước, vấn đề thật sự mà blockchain giải quyết là tạo dựng niềm tin số giữa con người với con người để tạo ra sự hợp tác mà không phải lúc nào cũng cần tới các tổ chức trung gian như truyền thống. Việc giảm hoặc loại bỏ các tổ chức trung gian không chỉ nhằm giảm hao tốn, tiết kiệm chi phí, rút ngắn thời gian giao dịch mà nó còn có một ý nghĩa nữa: Đó là ngăn chặn vị thế độc quyền của một số tổ chức trung gian và chia sẻ lại lợi nhuận cho toàn bộ những người tham gia vào mạng lưới hợp tác.

Nếu hiểu được tính chất sáng tạo hủy diệt của công nghệ blockchain, thì cũng sẽ hiểu được vì sao thế giới đang có những dòng tiền rất lớn đầu tư vào việc ứng dụng blockchain để sáng tạo ra những mô hình mới thay thế những mô hình hợp tác cũ mà chúng ta đang có.

Ý tưởng về hợp tác quy mô lớn dựa trên niềm tin số là rất mới mẻ và thú vị. Nhưng liệu rằng những xu hướng này có mang đến cơ hội gì cho người dân Việt Nam hay chỉ là những xu hướng trên thế giới?

Trong thế giới hiện đại ngày nay, không khó để nhận thấy năng lực hợp tác chính là dấu hiệu rõ ràng nhất cho sự tiến bộ của xã hội. Nhìn vào các cường quốc ta dễ thấy một điểm chung là người dân ở các quốc gia đó rất giỏi hợp tác. Trong khi đó, nhìn về Việt Nam, phần lớn các cơ chế hợp tác truyền thống dựa trên tiêu chuẩn, hợp đồng, hay trên cam kết luật pháp, vai trò của các tổ chức trung gian... trong nhiều trường hợp vẫn chưa phát huy hiệu quả, dẫn tới một nhận xét là người Việt thường khó hợp tác với nhau. Đây là một nhược điểm, nhưng cũng lại là mảnh đất màu mỡ cho việc áp dụng blockchain tại Việt Nam.

Thông qua blockchain, chúng ta có thể tạo nên những mô hình hợp tác có sự tin tưởng cao, trong khi không phải mất chi phí cho việc kiểm tra, giám sát. Thí dụ như ứng dụng blockchain vào truy vết nguồn gốc nông sản có thể giúp tăng niềm tin của người tiêu dùng vào sản phẩm nông sản Việt Nam, từ đó gia tăng giá trị nông sản và thúc đẩy ứng dụng các phương pháp canh tác hữu cơ.

Việt Nam có nhiều tiềm năng để áp dụng blockchain, tuy nhiên khái niệm này vẫn rất mới đối với phần lớn người dân. Vậy liệu rằng Việt Nam có thể ứng dụng blockchain thành công?

Sự mới mẻ của blockchain hiện nay cũng giống như sự mới lạ của internet những năm đầu thập niên 90. Khi đó phần lớn người Việt Nam cũng chưa hình dung được internet là gì. Tuy nhiên chỉ sau 25 năm, Việt Nam đã lọt top 20 quốc gia có số lượng người sử dụng internet cao nhất thế giới. Internet đã len lỏi trong mọi mặt của đời sống người dân từ thành thị tới nông thôn, và trở thành một tiện nghi không thể thiếu trong đời sống. Sự phát triển thần kỳ của internet tại Việt Nam đã khẳng định người Việt rất giỏi làm quen và nắm bắt những thứ mới. Ngay cả với một lĩnh vực còn rất mới như blockchain, thì theo các nghiên cứu, Việt Nam cũng là nước có chỉ số chấp nhận tiền điện tử, blockchain cao nhất thế giới, gần gấp 5 lần người dùng ở Mỹ. Chưa kể Việt Nam đã xuất hiện những đơn vị khởi nghiệp kỳ lân trong lĩnh vực blockchain...

Tuy nhiên dù có nhiều lợi thế, nhưng một thực tế là tại Việt Nam hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý cụ thể cho blockchain. Đây là một trong những nguyên nhân chính khiến các startup blockchain người Việt lại thường đặt trụ sở tại nước ngoài để hoạt động và gọi vốn. Điều này dẫn tới tình trạng bỏ lỡ cơ hội thu hút nguồn tài chính lớn đang đầu tư vào lĩnh vực blockchain. Thậm chí có những startup blockchain người Việt nổi tiếng thế giới, có định giá tới hàng tỷ đô-la, nhưng toàn bộ doanh thu lại được ghi nhận ở quốc gia khác.

Do vậy, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Bộ Thông tin và Truyền thông năm 2022 là xây dựng đề án về blockchain và tham mưu cho Chính phủ, phối hợp một số bộ, ngành khác để có các hành động sớm, cụ thể nhằm hoàn thiện dần khung pháp lý cho blockchain và các ứng dụng liên quan.

Hiện nay cũng có những lo ngại cho rằng một số ứng dụng của blockchain như tiền mã hóa có thể gây bất ổn định tới hệ thống tài chính, hoặc là những khoản đầu tư mang tính chất rủi ro cao. Cùng với đó thì một số dự án blockchain dạng game trong thời gian qua có dấu hiệu lừa đảo đã khiến không ít người mất niềm tin vào các dự án blockchain của Việt Nam. Vậy ông đánh giá như thế nào về điều này?

Tôi cho rằng blockchain là một lĩnh vực còn rất mới, và thường trước cái mới khi còn chưa hiểu rõ thì chúng ta thường có những lo lắng. Ngay cả internet trước khi được đưa vào Việt Nam cũng đã có nhiều lo ngại về những tác động tiêu cực như lộ bí mật, bị kẻ xấu lợi dụng để phát tán thông tin xấu độc, khó khăn trong việc quản lý. Tuy nhiên thực tế đã chứng minh, sự mạnh dạn đưa internet vào Việt Nam chỉ sau vài năm so với thế giới đã giúp thúc đẩy kinh tế, mở mang tri thức cho toàn dân, mang lại hiệu quả vô cùng lớn. Mặc dù những tác động tiêu cực của internet là vẫn có, nhưng là rất nhỏ bé so với những yếu tố tích cực mà công nghệ này mang lại cho người dân và đất nước.

Đối với lĩnh vực blockchain, tôi cũng cho rằng chúng ta cần có tinh thần mạnh dạn triển khai giống như tinh thần đã đưa internet vào Việt Nam. Đặc biệt là với tốc độ phát triển rất nhanh chóng của công nghệ hiện nay, hoặc chúng ta tham gia trong nhóm các quốc gia dẫn đầu và cùng kiến tạo môi trường có lợi cho quốc gia, hoặc chúng ta mãi đi sau và nhường lợi thế cho các quốc gia khác. Những công nghệ có tiềm năng thay đổi diện mạo xã hội toàn diện như blockchain chỉ xuất hiện 20-30 năm một lần. Và trong thời đại hiện nay thì 20-30 năm là một khoảng thời gian rất rất dài, tương đương với 3-4 chu kỳ công nghệ. Chúng ta nhất định không thể bỏ lỡ cơ hội này.

Bộ Thông tin và Truyền thông cam kết đồng hành, định hướng thúc đẩy các doanh nghiệp phát triển blockchain tại Việt Nam để chúng ta có nền công nghiệp blockchain mạnh, có một vị trí xứng đáng trên bản đồ công nghệ số thế giới, để Việt Nam có tiếng nói mạnh mẽ hơn trong việc kiến tạo thế hệ internet mới và mỗi người dân Việt Nam có thể thụ hưởng thực chất những giá trị mà nền kinh tế số mang lại.

Xin cảm ơn Thứ trưởng đã có những chia sẻ dịp đầu Xuân mới!