Bắc Giang nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị di sản Then

Di sản Then- ngôn ngữ ẩn chứa chiều sâu văn hóa

Tỉnh Bắc Giang được biết đến là một trong những vùng đất cổ có bề dày lịch sử văn hóa. Ở đây, những bản sắc văn hóa tốt đẹp của đồng bào các dân tộc luôn được lưu giữ, trao truyền, trong đó nhiều loại hình di sản văn hóa đã được vinh danh ở cấp quốc gia và quốc tế. Trong đó đặc biết phải kể đến di sản thực hành Then.

Then là một hình thức sinh hoạt văn hóa truyền thống, lâu đời của người Tày, Nùng sinh sống trên địa bàn các huyện: Sơn Động, Lục Ngạn, Lục Nam, Yên Thế, Lạng Giang. Then được chia thành 2 loại: Then trong các nghi lễ và Then trong sinh hoạt văn hóa, văn nghệ thường ngày.

Được biết, Then trong nghi lễ mang đậm màu sắc tín ngưỡng. Thầy Then thường được mời thực hiện các nghi lễ: Cầu an, sinh nhật, giải hạn, nhà mới, gửi con, cúng tổ tiên, cầu mùa… Vào dịp trọng đại như cấp sắc cho người làm Then hay hội Then, thời gian có thể kéo dài 3 ngày, 3 đêm, dân gian gọi là lẩu Then.

Bà Chu Thị Hồng Vân (SN 1968), dân tộc Nùng, thôn Hố Cao, xã Hương Sơn (Lạng Giang) đi theo thầy Then, được truyền dạy về thực hành nghi lễ Then và làm thầy Then từ đó. Đặc biệt bà Vân có chất giọng rất riêng, vang mà khàn đục, lạ. Trên địa bàn xã, nhiều người được bà truyền dạy nghi lễ Then với niềm đam mê.

Rồi còn những nghệ nhân như anh Lục Văn Tích (SN 1978), dân tộc Nùng ở thôn Cầu Sắt, xã Sơn Hải (Lục Ngạn) vẫn miệt mài gìn giữ "lửa Then". Năm 2004, anh Tích tự ứng tác với các nghệ nhân trong những cuộc hát rồi dần đam mê sưu tầm sách hát, học hỏi các nghệ nhân những kỹ năng, lề lối hát Then cổ do thế hệ đi trước để lại. Hiện anh Tích là Chủ nhiệm Câu lạc bộ hát Then Tày - Nùng xã Sơn Hải. Đến nay, anh đã truyền dạy cho hơn 30 người trong và ngoài xã biết chơi đàn tính và hát các làn điệu Then của dân tộc mình. Anh còn tham gia giảng dạy nghệ thuật Then cho nhiều học sinh trên địa bàn huyện Lục Ngạn.

Bên cạnh nghi lễ, Then thường được diễn xướng tại các buổi sinh hoạt văn hóa, văn nghệ của cộng đồng dân cư hay những cuộc thi, liên hoan trong khuôn khổ ngày hội văn hóa dân tộc do các địa phương tổ chức. Đó là những làn điệu ngắn, có âm hưởng vui tươi được tách ra từ nghi lễ Then, sau đó cải biên, đặt lời mới cho phù hợp với việc trình diễn trên sân khấu.

Một trong những điểm đặc sắc của Then là ngôn ngữ ẩn chứa chiều sâu văn hóa. Nội dung các khúc hát Then toát lên tư tưởng nhân văn sâu sắc về tình yêu thiên nhiên, tình yêu đôi lứa, nghĩa vợ chồng, răn dạy đạo lý làm người... Giai điệu Then sâu lắng, có sức truyền cảm, lay động lòng người qua âm thanh của đàn tính - nhạc cụ chính được sử dụng trong hát Then, tạo nên vẻ đặc sắc của dân ca, dân vũ.

Kho tàng quý giá về di sản văn hóa cổ truyền của dân tộc

Sau khi di sản Then Tày, Nùng, Thái được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản được chính quyền, ngành chức năng ở các địa phương của tỉnh Bắc Giang chú trọng. Nhiều câu lạc bộ Then được thành lập, duy trì hoạt động, phát huy vai trò trong đời sống văn hóa cộng đồng.

Từ năm 2015-2019, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Giang phối hợp với các đơn vị liên quan tiến hành các bước lập hồ sơ di sản thực hành Then dân tộc Tày, Nùng đề nghị UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Qua kiểm kê di sản, hiện toàn tỉnh có hơn 30 người làm nghi lễ then truyền thống. Cùng đó, các câu lạc bộ Then văn nghệ ở các địa phương được thành lập ngày một nhiều.

Trước đó, ngày 3/9/2022, tại tỉnh Tuyên Quang diễn ra lễ đón Bằng ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Bắc Giang cũng vinh dự là một trong 11 tỉnh có di sản Then được đón bằng ghi danh.

Việc ghi danh “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam” chính là thương hiệu quốc gia mà thế giới dành cho Việt Nam, qua đó góp phần giới thiệu với bạn bè quốc tế về những di sản văn hóa đặc sắc miền núi phía bắc Việt Nam, làm cho khu vực này tăng thêm sức hấp dẫn, cuốn hút đối với du khách. Đồng thời, giúp đồng bào dân tộc của 11 địa phương có di sản Then nhận thức đầy đủ hơn về giá trị của Then trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc, để từ đó có những biện pháp thiết thực, hiệu quả trong việc bảo tồn, phát huy giá trị của di sản gắn với phát triển du lịch.

Lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Giang cho biết, thời gian tới, đơn vị sẽ tích cực phối hợp đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu giá trị di sản Then. Tiếp tục duy trì, phát triển các câu lạc bộ hát Then; mở rộng hình thức, phương pháp truyền dạy; đào tạo nghệ nhân trẻ; truyền dạy và thực hành tại cộng đồng, có cơ chế đãi ngộ với các nghệ nhân hát Then.