Tranh chấp thương mại giữa Mỹ, Trung Quốc, EU và năm 2019 quan trọng đối với WTO

Trong một loạt các hồ sơ vụ kiện, EU, Trung Quốc và Mỹ đã leo thang tranh chấp về thuế kim loại mới của Mỹ, phản ứng của châu Âu đối với khoản thuế đó và các thực tiễn sở hữu trí tuệ của Trung Quốc. Động thái này cho thấy các cường quốc lớn như EU và Trung Quốc đang đứng trước các hoạt động thương mại “nước Mỹ là số 1”, thách thức sự sẵn sàng của Tổng thống Donald Trump đi ra ngoài các quy tắc thương mại toàn cầu. Họ bước vào giai đoạn nhạy cảm và phần lớn chưa được kiểm chứng trong các quy tắc thương mại toàn cầu, như khi một nước được phép viện dẫn an ninh quốc gia trong việc áp đặt thuế quan.

Trước tình thế này, Chad Bown, một chuyên gia về tranh chấp WTO tại Viện Kinh tế quốc tế Peterson ở Washington, cho biết: “Đây là những tranh chấp gây tranh cãi nhất mà WTO chứng kiến”, đồng thời hứa hẹn “năm 2019 sẽ là một năm quan trọng đối với WTO”. Tổng thống Trump đã đe dọa sẽ rút khỏi WTO và đã nhiều lần mô tả tổ chức này thiên vị chống lại các lợi ích của Mỹ.

Theo quy tắc WTO, các nước có thể hành động để hạn chế thương mại trong thời gian xảy ra tranh chấp. Nhưng ngoại lệ hiếm khi được gọi vì lo sợ rằng làm như vậy sẽ mở ra một loạt các biện pháp bảo hộ và thuế quan trả đũa qua lại. Bằng cách kêu gọi an ninh quốc gia và tuyên bố rằng sức khỏe kinh tế của một quốc gia là một khối xây dựng cho quốc phòng, chính quyền Trump đã kéo dài các quy tắc, hầu hết các chuyên gia thương mại đồng ý. Nhưng Mỹ đã lập luận rằng WTO thậm chí điều chỉnh nếu hoặc khi một quốc gia yêu cầu an ninh quốc gia sẽ vi phạm chủ quyền của các thành viên. Nếu WTO đồng tình với lập luận an ninh quốc gia của Mỹ, có thể khuyến khích Trump thực hiện thuế quan mới đối với ô tô, và thúc đẩy sự gia tăng các hạn chế thương mại được thực hiện dưới hình thức an ninh quốc gia.

Bộ Thương mại Mỹ đang tiến hành một điều tra để xác định xem việc nhập khẩu ô tô và phụ tùng ô tô của nước ngoài có ảnh hưởng bất lợi đến an ninh quốc gia hay không. Cuộc điều tra giống hệt với quá trình mà Mỹ theo đuổi hồi đầu năm nay, sau đó Mỹ thực hiện đánh thuế 25% đối với thép nhập khẩu và 10% đối với nhôm nhập khẩu. Tổng giám đốc WTO - Roberto Azevedo - lo ngại về những gì mà một phán quyết an ninh quốc gia có thể dẫn đến, đã kêu gọi các thành viên tránh dùng cuộc chiến đó đối với cơ quan thương mại này. Năm 2017, ông Azevedo đã nói rằng “an ninh quốc gia là một thứ không mang tính kỹ thuật”, đó không phải là điều sẽ được giải quyết bằng tranh chấp trong WTO mà “đòi hỏi cuộc đối thoại ở cấp chính trị cao nhất”. Tuy nhiên, bằng cách nhấn mạnh các tranh chấp tại WTO, EU, Trung Quốc và các nước khác đang thách thức Mỹ vì bỏ qua lời khuyên đó.

Có thể là các tranh chấp không bao giờ đạt đến giai đoạn phúc thẩm nếu chính quyền Trump duy trì việc ngăn cản các bổ nhiệm thẩm phán mới trong một năm hoặc lâu hơn. Ba thẩm phán còn lại là mức tối thiểu cần thiết để xét xử các vụ kiện phúc thẩm. Nhiệm kỳ của hai trong ba thẩm phán sẽ hết hạn vào tháng 12/2019, điều này khiến cơ quan giải quyết tranh chấp trở nên tê liệt. Trong khi đó, đã có những trường hợp khác trong hệ thống có thể rút khỏi sự phản đối Mỹ. Một phán quyết ban đầu dự kiến vào tháng 12 chống lại động thái của Matxcova nhằm hạn chế sự vận chuyển hàng hóa của Ucraina, được xem là thử nghiệm đầu tiên của vấn đề an ninh quốc gia. Quyết định cũng có thể sớm nhất là đầu năm 2019 về việc EU từ chối coi Bắc Kinh là nền kinh tế thị trường trong WTO, điều mà Mỹ cũng đã từ chối tương tự.