Luật Cạnh tranh Việt Nam - Cơ sở cho sự phát triển kinh tế bền vững

Ông Nguyễn Phương Nam - Phó Cục trưởng Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương - trao đổi về luật cạnh tranh

Hàng trăm vụ việc đã được xử lý

Tại Việt Nam, Luật Cạnh tranh được ban hành năm 2004 và bắt đầu có hiệu lực từ ngày 1/7/2005. Nhìn lại quãng thời gian mười năm kể từ khi Luật Cạnh tranh được ban hành và thực thi, ông Phùng Văn Thành, Phó trưởng phòng Điều tra vụ việc hạn chế cạnh tranh, Cục Quản lý cạnh tranh (QLCT), Bộ Công Thương cho biết, so với nhiều quốc gia trên thế giới, Luật Cạnh tranh của Việt Nam được ban hành chưa lâu và các cơ quan cạnh tranh (CQCT) của Việt Nam cũng còn rất non trẻ; Nhưng những kết quả đạt được trong công tác điều tra đối với các hành vi hạn chế cạnh tranh của Cục QLCT kể từ khi Luật Cạnh tranh được ban hành và có hiệu lực cũng rất đáng khích lệ.

Cụ thể, trong hơn 10 năm qua, Cục QLCT đã chủ động tiến hành điều tra tiền tố tụng đối với nhiều thị trường, lĩnh vực có tính chất nhạy cảm. Đặc biệt trong giai đoạn 2010-2014, trung bình mỗi năm Cục QLCT thực hiện điều tra tiền tố tụng từ 10-12 vụ việc liên quan đến hành vi hạn chế cạnh tranh.

Tính đến nay, Cục QLCT đã tổ chức điều tra 8 vụ việc hạn chế cạnh tranh, trong đó đã chuyển 5 hồ sơ vụ việc sang Hội đồng Cạnh tranh để xử lý theo quy định của pháp luật với gần 70 doanh nghiệp bị điều tra. Ngoài ra, tính đến hết năm 2015, Cục QLCT cũng đã thụ lý 28 vụ việc thông báo tập trung kinh tế và nhiều vụ việc tham vấn khác cả trước và trong quá trình các doanh nghiệp thực hiện tập trung kinh tế.

Hơn 10 năm thực thi các quy định về chống các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, Cục QLCT đã tiếp nhận hơn 300 khiếu nại, tiến hành điều tra tổng số 158 vụ và ra quyết định xử phạt trong 150 vụ đã điều tra (tính đến hết năm 2015). Thông qua việc xử lý các vụ việc cạnh tranh không lành mạnh, Cục QLCT đã thu về ngân sách Nhà nước và án phí xử lý vụ việc đáng kể. Nếu năm 2007 tổng số tiền phạt mới chỉ là 85 triệu đồng thì đến năm 2008, số tiền phạt đã tăng gấp 10 lần và đến năm 2015 là gần 2 tỷ đồng. Cho đến nay, tổng số tiền phạt và phí xử lý vụ việc cạnh tranh đã là gần 5,5 tỷ đồng.

Ông Nguyễn Phương Nam, Phó Cục trưởng Cục QLCT đánh giá, những kết quả thực thi bước đầu đó đã giúp nâng cao ý thức của toàn cộng đồng xã hội về vai trò và tầm quan trọng của Luật Cạnh tranh, giúp định hình văn hóa cạnh tranh trong kinh doanh và giúp điều chỉnh hành vi ứng xử cho phù hợp không chỉ với cộng đồng doanh nghiệp mà cả các cơ quan Nhà nước và toàn thể xã hội. Nó cũng có ý nghĩa hết sức quan trọng trong việc cho bạn bè quốc tế thấy và công nhận Việt Nam đã xây dựng được chính sách minh bạch, ổn định và thống nhất. Đó chính là tiền đề cho việc xây dựng, mở cửa và đẩy mạnh các mối quan hệ hợp tác thương mại song phương và đa phương với nhiều quốc gia trên thế giới.

Động lực thúc đẩy cho kinh tế tư nhân

Tuy nhiên, “sau quá trình hơn 10 năm thực thi, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, một số quy định của Luật Cạnh tranh đã phát sinh những vướng mắc, bất cập. Đặc biệt là trong tình hình hiện tại đang xuất hiện ngày càng nhiều hành vi cạnh tranh không lành mạnh, lạm dụng độc quyền, hành vi quảng cáo không trung thực; Hiện tượng bố trí quân xanh, quân đỏ, quân vàng trong đấu thầu, đấu giá, khuyến mại ngày càng tinh vi và phổ biến…” - ông Nam thẳng thắn nhận định

Báo cáo đánh giá pháp luật cạnh tranh sau 10 năm thực thi của Cục QLCT cũng đã đưa ra thực trạng thực thi pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh đang có nhiều vấn đề liên quan đến tính thống nhất của pháp luật và cơ chế thực thi, gây khó khăn cho các thành phần kinh tế tham gia và cả chính các cơ quan quản lý Nhà nước.

Theo PGS.TS. Phạm Tất Thắng, nghiên cứu viên cao cấp của Bộ Công Thương, đối tượng chính của Luật Cạnh tranh là doanh nghiệp. Một hệ thống pháp luật cạnh tranh đúng đắn cần phải phát huy được tính sáng tạo của doanh nhân, tạo điều kiện thích hợp để doanh nhân tận dụng tối đa lợi thế cạnh tranh trên thương trường theo đúng luật pháp của Nhà nước và quốc tế.

Ngoài ra, Việt Nam cũng đã là thành viên của WTO gần 10 năm và gần đây còn tham gia vào các FTA thế hệ mới, cam kết làm ăn với các cường quốc, các khu vực thị trường thuộc đẳng cấp cao trên thế giới. Như vậy, thị trường đang được mở rộng một cách tuyệt đối, đồng nghĩa với việc doanh nghiệp Việt Nam đang phải va đập với một hệ thống rào cản phi thuế quan ngày càng dày đặc (theo thống kê năm 1995 trên thế giới có 400 quy định về hàng rào kĩ thuật thương mại (TBT), năm 2011 số lượng TBT đã tăng lên 1.500 và năm 2013 theo thông báo chính thức của WTO số lượng TBT trên thế giới đã tăng vọt lên 17.400 quy định và con số này chưa dừng lại). Điều đó chứng tỏ môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt đòi hỏi phải có một hệ thống pháp luật, trong đó bao gồm Luật Cạnh tranh ngày càng chặt chẽ hoàn chỉnh đi cùng với các chính sách khích lệ doanh nhân, coi kinh tế tư nhân là động lực phát triển của nền kinh tế.

Đồng thời, trong thời gian tới “Luật Cạnh tranh cũng cần phải tăng cường hơn nữa cho các CQCT, khẳng định vai trò vị trí của CQCT đảm bảo 3 nguyên tắc là quyền lực, năng lực, chuyên trách chuyên nghiệp” - TS. Võ Trí Thành, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương nhấn mạnh; Đó là công việc cấp bách để có thể hội nhập kinh tế quốc tế theo đúng những yêu cầu mà Việt Nam cam kết.