IEA nhận định cuộc chiến ở Ukraine châm ngòi cho cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu
Trong báo cáo Triển vọng năng lượng thế giới vừa được công bố mới đây, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) nhận định cuộc chiến ở Ukraine có thể đã châm ngòi cho “cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu thực sự đầu tiên”, nhưng cũng không ngăn chặn được sự suy giảm của nhiên liệu hóa thạch hoặc tạo ra nhu cầu khai thác các mỏ dầu và khí đốt mới.
Lần đầu tiên IEA dự kiến rằng các chính sách hiện tại sẽ đủ để buộc việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch đạt mức cao nhất hoặc cao nhất. Cơ quan này cho biết sau khi thông qua một số luật khí hậu quan trọng ở các nước giàu, bao gồm cả Đạo luật Giảm lạm phát ở Mỹ. Không ai có thể tưởng tượng rằng cuộc chiến ở Ukraine có thể biện minh cho một làn sóng cơ sở hạ tầng dầu khí mới trong một thế giới muốn đạt mức phát thải khí nhà kính bằng 0 ròng vào năm 2050.
Trong vài năm tới, nhu cầu về than đá sẽ đạt mức đỉnh điểm, trong khi khí đốt tự nhiên sẽ tăng cao vào khoảng năm 2030 và dầu mỏ sẽ đạt đỉnh cao vào giữa những năm 2030, theo chính sách hiện tại. IEA nhận thấy rằng năng lượng sạch sẽ vươn lên thế chỗ cho nhiên liệu hóa thạch ở một mức độ nhất định. Khoảng 2 nghìn tỷ USD tài trợ toàn cầu hàng năm cho các công nghệ như xe điện và năng lượng tái tạo là do lũ lụt vào năm 2030, do phản ứng với các luật khí hậu gần đây.
Tuy nhiên, điều đó vẫn còn thiếu xa so với những gì cần thiết để thế giới tuân thủ mục tiêu không phát thải ròng năm 2050, như được nêu trong hiệp định khí hậu Paris. Theo mô hình của IEA, đầu tư vào năng lượng sạch ít nhất gấp đôi, hơn 4 nghìn tỷ USD mỗi năm, sẽ là cần thiết vào năm 2030 để tuân thủ. Cơ quan này nhấn mạnh sự thiếu hụt lớn trong đầu tư cho năng lượng sạch ở các nền kinh tế mới nổi, kêu gọi "nỗ lực quốc tế đổi mới" để giúp tài trợ cho các dự án sạch ở các nước ít giàu hơn.
Ông Fatih Birol, giám đốc điều hành của IEA, cho biết: điều cần thiết là phải đưa tất cả mọi người tham gia, đặc biệt là vào thời điểm mà những rạn nứt địa chính trị về năng lượng và khí hậu ngày càng rõ ràng hơn. Trong lời mở đầu cho báo cáo mới, ông Birol cho biết cuộc chiến ở Ukraine - và việc thông qua luật khí hậu sau đó ở Mỹ, Châu Âu, Nhật Bản và các nước khác - gợi ý một “bước ngoặt lịch sử có thể hướng tới một hệ thống năng lượng sạch hơn và an toàn hơn”. Chiến tranh đã làm gián đoạn thương mại toàn cầu về năng lượng, gây ra một "cú sốc năng lượng chưa từng có" và dẫn đến "cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu thực sự đầu tiên”.
Kết hợp với đại dịch Covid-19, cuộc chiến sẽ khiến khoảng 70 triệu người mất quyền sử dụng điện trong khi 100 triệu người có thể không còn nhiên liệu sạch để nấu ăn. Đó là một thảm kịch toàn cầu. Những gián đoạn như vậy đã thúc đẩy cuộc tranh luận về việc liệu các quốc gia có thể suy nghĩ lại về kế hoạch di chuyển khỏi nhiên liệu hóa thạch về lâu dài hay không. Giám đốc của IEA đã bác bỏ quan điểm đó - cùng với ý kiến rằng cuộc khủng hoảng sinh ra bởi sự quá tin tưởng vào năng lượng sạch - là "nhầm lẫn". Thế giới đang phải vật lộn với quá ít năng lượng sạch. Việc chuyển đổi năng lượng sạch nhanh hơn sẽ giúp giảm thiểu tác động của cuộc khủng hoảng này và chúng là cách tốt nhất để thoát khỏi nó.
Dầu khí và than đá
Nhiều nhóm thương mại dầu khí và các đồng minh trong Quốc hội đã lập luận rằng cuộc xung đột của Nga đảm bảo sự gia tăng sản xuất của Mỹ, một phần dẫn đến lo lắng về chi phí năng lượng cao hơn cho người tiêu dùng. Mike Sommers, Giám đốc điều hành của Viện Dầu mỏ Mỹ, cho biết trong một tuyên bố gần đây rằng các nhà hoạch định chính sách của Mỹ "nên làm mọi thứ trong khả năng của họ để sản xuất nhiều năng lượng hơn ở Mỹ", sau khi Ả Rập Xê-út, Nga và các quốc gia xuất khẩu dầu khác quyết định giảm sản lượng. Dầu và khí đốt tự nhiên sẽ tiếp tục đóng vai trò hàng đầu trong sự kết hợp năng lượng toàn cầu trong tương lai, khiến việc tiếp tục đầu tư vào sản xuất mới là điều cần thiết để giải quyết cuộc khủng hoảng năng lượng hiện tại và tránh các kịch bản trong tương lai khi nhu cầu vượt xa nguồn cung. Ngành công nghiệp này chia sẻ mục tiêu về một tương lai carbon thấp hơn và đang nghiên cứu các lựa chọn như thu giữ, sử dụng và lưu trữ hydro và carbon. Trong khi đó, các nhóm than cho rằng cuộc khủng hoảng nên đánh giá lại nguồn tài nguyên của họ.
Ở châu Âu, các quốc gia như Đức đã quyết định đưa các nhà máy than hoạt động trở lại để đối phó với cuộc khủng hoảng năng lượng. Nhưng ở Mỹ, vẫn đang vắng bóng một cách tiếp cận tương tự. Emily Arthun, Giám đốc điều hành của Hội đồng Than của Mỹ đã trả lời các câu hỏi về báo cáo của IEA bằng cách đổ lỗi cho những người ủng hộ năng lượng sạch. Cuộc khủng hoảng năng lượng trong năm qua được kích hoạt bởi một xu hướng xanh được thúc đẩy bởi nhiều động cơ chính trị khác nhau mà không xây dựng cơ sở hạ tầng thích hợp và đảm bảo một nguồn năng lượng đáng tin cậy về kinh tế.
Ngoài ra, việc đầu tư vào công nghệ sử dụng than sạch cần phải được nâng cao với tốc độ ngang bằng với năng lượng xanh để mang đến cho thế giới những lựa chọn đáng tin cậy với giá cả phải chăng. Nhưng trong báo cáo triển vọng mới của mình, IEA đã nhanh chóng đi đến kết luận - lần đầu tiên được công bố vào năm ngoái - rằng việc thăm dò tìm kiếm nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch mới sẽ kết thúc nếu thế giới hy vọng đi trên con đường phát thải bằng không. Khuyến nghị đó đã được chào đón như một quả bom vào thời điểm đó. Những người bảo vệ dầu và khí đốt đã chỉ trích quy mô biến đổi. Các nhà bảo vệ môi trường và những người ủng hộ năng lượng sạch gọi điều đó là “quan trọng”.
IEA cho rằng việc Nga đột ngột thiếu nguồn cung cấp nhiên liệu hóa thạch do chiến tranh gây ra, nên được thay thế một phần bằng việc mở rộng sản xuất từ các mỏ dầu và khí đốt hiện có, và bằng khí đốt tự nhiên thường được đốt cháy và bay hơi. Và một số nhà ga khí đốt tự nhiên hóa lỏng mới có thể là cần thiết để loại bỏ nguồn cung cấp của Nga. Cơ quan này cho biết những thiết bị đầu cuối này sau đó có thể được thay thế cho hydro. Tuy nhiên, các phê duyệt mới đối với các mỏ dầu và khí đốt thông thường “sẽ không giúp đáp ứng được” nhu cầu cung cấp năng lượng tức thời. Các nhà nghiên cứu khí thải lưu ý rằng điều đó đi ngược lại với những gì mà nhiều công ty dầu khí đang lên kế hoạch. Các công ty dầu khí lớn nhất thế giới đã chấp thuận đầu tư vào các dự án mỏ xanh kể từ khi kịch bản phát thải ròng bằng không của IEA được đưa ra vào năm ngoái.
Năng lượng sạch và lạm phát
Triển vọng của IEA được công khai một ngày sau khi Liên hợp quốc cảnh báo về việc thiếu tham vọng toàn cầu để giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Trong một báo cáo, Liên Hợp Quốc cho biết thế giới hiện "không ở đâu gần với quy mô và tốc độ giảm phát thải" cần thiết để giữ cho sự nóng lên toàn cầu trong khoảng 1,5 độ C, như đã yêu cầu trong Thỏa thuận Paris. Chỉ 24 trong số 193 quốc gia ký kết Thỏa thuận Paris đã cập nhật kế hoạch hành động về khí hậu kể từ thời điểm các chính phủ quốc gia nhóm họp vào tháng 11 năm ngoái. Và những cam kết về khí hậu hiện tại sẽ đưa thế giới vào đúng hướng đối với 2,5 độ C của sự nóng lên toàn cầu vào cuối thế kỷ này. Ngoài việc mô hình hóa tương lai của các nguồn năng lượng theo các chính sách hiện tại và theo hệ thống không thuần, các nhà phân tích của IEA cũng xem xét điều gì sẽ xảy ra nếu các quốc gia thực hiện đúng với cam kết về khí hậu mà họ đã công bố.
Theo đó, ô tô điện sẽ tăng lên 35% doanh số toàn cầu vào năm 2030, so với 25% theo các chính sách hiện hành và 60% trong kịch bản phát thải ròng bằng không. IEA cho biết, năng lượng mặt trời và năng lượng gió sẽ cung cấp 60% điện năng trên toàn cầu vào giữa thế kỷ trước theo cam kết về khí hậu hiện tại, trong khi nhu cầu đối với tất cả các loại nhiên liệu hóa thạch - khí đốt tự nhiên, than đá và dầu mỏ - sẽ bắt đầu giảm vào năm 2030. IEA cho rằng năng lực sản xuất toàn cầu đối với các công nghệ sạch quan trọng như pin, thiết bị quang điện mặt trời và máy điện phân hydro dự kiến sẽ mở rộng hơn mức áp dụng dự kiến trong các cam kết khí hậu quốc gia. Tại Mỹ, việc bổ sung công suất năng lượng mặt trời và gió hàng năm đã sẵn sàng để tăng gấp 2,5 lần tốc độ hiện tại vào năm 2030, với doanh số bán xe điện tăng gấp bảy lần, phần lớn là do Đạo luật Giảm lạm phát. Tuy nhiên, lĩnh vực năng lượng sạch vẫn cần thu hút các nhà đầu tư mới, đặc biệt là đối với các nước ít giàu hơn.
Đến năm 2030, đầu tư vào năng lượng sạch toàn cầu cần tăng gấp ba lần để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Và lạm phát gia tăng có thể làm suy yếu quyền lực của các nhà hoạch định chính sách trong việc hướng đầu tư vào năng lượng sạch. Đó là bởi vì lạm phát có thể làm giảm lợi nhuận của các nhà đầu tư. Nếu lạm phát gia tăng không được kiềm chế, có nguy cơ nó sẽ cản trở sự sẵn sàng tăng chi tiêu vốn của các công ty, bất chấp các tín hiệu chính sách và giá cả mạnh mẽ.