Độc đáo nhà cổ Hội An

Ông Trương Bách Tường - hậu duệ đời thứ 8, hằng ngày vẫn đến lau dọn từ đường

Ngôi nhà hơn 170 năm tuổi

Con hẻm 69/1 Phan Châu Trinh dẫn vào ngôi nhà cổ mang vẻ bình yên lạ lùng. Tường nhà theo thời gian cũng phủ bụi rêu phong. Cổng chính diện của từ đường luôn đóng kín, chỉ được mở khi có khách quý viếng thăm. Ông Trương Bách Tường, hậu duệ đời thứ 8 tự hào kể về di sản của cha ông: Ngày mùng 5 tháng 10 năm Canh Tý, tức ngày 28/11/1840, cụ Trương Chí Cẩn, thế hệ cụ tổ thứ 3 của tộc Trương, lúc đó đang là Binh bộ chủ sự tại triều đình Huế dưới thời vua Minh Mạng, đặt viên đá đầu tiên xây dựng từ đường Trương Đôn Hậu. Lúc đó, ngôi từ đường nằm từ hẻm phố đường Lê Lợi kéo dài đến Phan Châu Trinh. Theo gia phả, phải mất 6 năm, từ đường mới hoàn thành, đến nay cũng đã hơn 173 năm tuổi.

Với kết cấu gồm 2 khu nhà 3 gian và 3 gian 2 chái, mặt tiền quay về hướng tây nam. Đến nay, ngôi nhà vẫn giữ nguyên vẹn kết cấu và cách bài trí thuở xưa. Theo Trung tâm Quản lý di tích và danh thắng Hội An, từ tam quan cho đến bờ nóc, bờ hồi đều được bảo tồn khá nguyên vẹn. Một điều độc đáo chỉ có ở từ đường tộc Trương, đó là bộ cửa tre che chắn phía bên ngoài khung cửa gỗ. Chính vách phên này đã bảo vệ cấu kiện gỗ tránh được hư hại theo thời gian. “Ngôi nhà này bao nhiêu tuổi thì vách phên này cũng được dựng nên chừng ấy thời gian” - anh Tường nói và cho hay - chính sự tồn tại gần như nguyên vẹn của ngôi từ đường khiến những nhà bảo tồn, nếu muốn tu bổ cũng phải suy ngẫm làm thế nào để giữ được nguyên bản. Năm 2000, khi Tổ chức Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) cùng Trường Đại học Nữ Chiêu Hòa (Nhật Bản) tổ chức trùng tu cho ngôi nhà, đã liên hệ với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch làm việc với Bộ Tài nguyên và Môi trường để xin giấy phép sử dụng một cây gỗ kiền trong rừng nguyên sinh để thay cho một chi tiết trong cấu kiện ngôi nhà.

Di sản vô giá…

Dẫn chúng tôi vào thăm gian chính điện, họa sĩ Trương Bách Tường đặc biệt lưu ý bức hoành phi lớn từ năm Minh Mạng thứ 15, đến nay vẫn bảo quản như nguyên vẹn… Bước sang ngôi nhà bên tả, có treo một bức hoành phi lớn “Tiết hạnh danh văn” do vua Bảo Đại ban tặng cho người vợ của cụ tổ thứ 5. Bức chân dung cụ bà được tôn xưng về tiết hạnh này cũng được treo ở phía tây gian nhà này. Trong ngôi nhà bên tả ấy, hiện có một người phụ nữ xứ Huế về làm dâu (đời thứ 7, mẹ họa sĩ Trương Bách Tường) vẫn đang ở cùng con cháu gìn giữ di sản của tổ tiên. Dù năm nay đã bước sang tuổi 70 vẫn ngày ngày quét dọn cho từ đường. Tiếng niệm kinh vẫn luôn vang vọng mỗi chiều, góp thêm hơi hướm cổ xưa cho ngôi nhà hơn trăm tuổi…

Câu đối, sắc phong xưa vẫn còn lưu giữ

Trong gian thờ ở chính điện còn treo hai câu đối do chính cụ Trương Chí Cẩn - người xây dựng ngôi nhà, chấp bút: “Mậu thừa chí đồng hoài đình duy bách thế/Hiếu hữu truyền gia chữ phái diễn vạn niên”.Đây là bảo vật cụ tổ đời thứ 3 đặt ra để con cháu các đời sau dùng làm chữ lót, mỗi đời một chữ. Nay gia tộc họ Trương đang ở đời thứ 6-10, với tên và chữ lót là Đình, Duy, Bách, Thế, Hiếu. Đây như một sợi dây liên kết giữa các thế hệ với gia tộc, cùng với những nếp sinh hoạt từ lâu đã trở thành truyền thống của những dòng họ bề thế ở Hội An. Hằng năm, vào các ngày tế xuân, tế thu, con cháu trong tộc tề tựu đông đủ ở từ đường.

Ngay bên cánh tả của khuôn viên từ đường, một ngôi nhà lớn dành cho gia đình trong tộc quản lý từ đường được xây dựng cùng niên đại với nhà thờ chính, vẫn giữ lề lối sinh hoạt như những ngày xưa cũ. Họa sĩ Trương Bách Tường vẫn không thôi tự hào khi nhắc đến nhiều bảo vật của tộc Trương, đến nay vẫn còn lưu giữ. Từ sắc phong của vua Bảo Đại hay 15 bức hoành phi, 10 bộ câu đối được gìn giữ từ thời dựng nhà đến nay, trải qua bao dâu bể, vẫn được gia đình bảo quản vẹn nguyên. Với người Hội An, những điều gia tộc họ Trương làm được cho vùng đất này đều rất đáng kính trọng và khâm phục. Nếu các cụ tổ của gia tộc có công không nhỏ trong việc làm nên một thương cảng Faifo thịnh vượng, một cộng đồng người Minh Hương với những giá trị văn hóa lâu đời còn đến bây giờ thì những thế hệ sau, cũng đều là những người tài giỏi, hoạt động xã hội sôi nổi. Rạp chiếu phim Phi Anh, một trong những nơi giải trí đầu tiên của xứ Quảng cũng do ông nội họa sĩ Trương Bách Tường thành lập.

Từ ngôi nhà là chứng nhân của một dòng họ, đến những kỷ vật gia đình vẫn còn trường tồn, sự nối kết thiêng liêng giữa họ tên các thế hệ trong gia tộc, chừng đó đủ để từ đường tộc Trương cùng những báu vật gia đình trở thành di sản muôn đời.