Củng cố chuỗi cung ứng lao động trong bối cảnh dịch Covid-19

Điều kiện sinh hoạt, môi trường lao động của người lao động khi có dịch Covid-19 cũng bị ảnh hưởng khi thực hiện “ba tại chỗ”, “một cung đường, hai địa điểm” dẫn đến nguy cơ không bảo đảm các yêu cầu của khách hàng về an toàn vệ sinh lao động, khiến các nhà máy có nguy cơ bị khách hàng yêu cầu đánh giá lại về tính tuân thủ và điều kiện làm việc.

Để tránh đứt gãy chuỗi cung ứng, đảm bảo giao hàng kịp thời, đúng thời gian theo hợp đồng với đối tác, nhiều doanh nghiệp đứng trước sức ép phải tăng giờ làm cho số lao động tự nguyện (ít hơn nhiều số lao động khi chưa có đại dịch hoặc đại dịch không nghiêm trọng như hiện nay) và có nguy cơ vi phạm số giờ tăng ca theo quy định của Bộ luật lao động (số giờ làm thêm không quá 12 giờ/ngày; không quá 40 giờ/tháng; không quá 300 giờ/năm).

Hiện có khoảng 25 - 30% lao động ở TP.Hồ Chí Minh, Đồng Nai và Bình Dương, khoảng 50% lao động ở Đồng Tháp, Bến Tre… là lao động phi chính thức. Theo vùng kinh tế - xã hội, vùng có số lượng người di cư đến nhiều nhất là Đông Nam Bộ, hiện chiếm gần một nửa trong tổng số người di cư 15 tuổi trở lên (47,8%), trong đó, riêng TP.Hồ Chí Minh có gần 280.000 người (chiếm 32% tổng số người di cư) và phần lớn đều là lao động phi chính thức.

“Mất sinh kế và không được trợ giúp kịp thời về điều kiện sống tối thiểu sẽ gây nguy cơ lớn trong việc không thực hiện giãn cách xã hội, mang lại những bất ổn tiềm ẩn về xã hội”- báo cáo của Đại học Kinh tế quốc dân nhấn mạnh.

Nhiều người lao động mắc bệnh Covid-19 phải nghỉ làm việc và tự cách ly sau khi có kết quả âm tính. Thời gian điều trị và nghỉ cách ly chính là thời gian nghỉ ốm. Tuy nhiên, không phải tất cả lao động tham gia BHXH đều được chi trả trợ cấp mất giảm thu nhập do ốm đau trong trường hợp này, trong đó có nguyên nhân là do không thể hoàn thiện hồ sơ liên quan khi thực hiện giãn cách theo Chỉ thị 16.

Duy trì hoạt động sản xuất cần được coi là chủ trương thống nhất, xuyên suốt từ trung ương đến địa phương, là giải pháp duy trì nền kinh tế và sau đó là phục hồi nền kinh tế khi đại dịch Covid-19 được kiểm soát tốt hơn.. Nói cách khác, thực hiện các chính sách an sinh xã hội chủ động với vai trò là cầu nối giữa duy trì sản xuất với phòng, chống đại dịch là cách tiếp cận bền vững về cả kinh tế-xã hội và y tế.

Việc khôi phục sản xuất cần gắn với việc bảo đảm an toàn chống dịch Covid-19 (ảnh minh họa)

Từ quan điểm trên, báo cáo của Đại học Kinh tế quốc dân khuyến nghị Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương một số giải pháp.

Thứ nhất, yêu cầu các địa phương khi thành lập Tổ tư vấn phục hồi kinh tế hoặc Tổ chống đại dịch thì phải có sự tham gia đại diện của các doanh nghiệp chủ chốt trên địa bàn để có thể có thông tin chính xác, kịp thời về các hoạt động và khả năng đáp ứng của doanh nghiệp để từ đó điều chỉnh chính sách kịp thời với tình hình thực tế.

“Đặc biệt, các địa phương cần báo cáo với Chính phủ hoặc Tổ công tác đặc biệt của Thủ tướng chính phủ cũng như phối hợp với các tỉnh, thành phố khác lên kế hoạch ứng phó kịp thời khi tiến hành phong tỏa diện rộng trên địa bàn, đặc biệt hoạt động phong tỏa có ảnh hưởng tới doanh nghiệp, người lao động và người dân trên địa bàn tỉnh, thành phố”- báo cáo nêu.

Thứ hai, Chính phủ tiếp tục chỉ đạo Bộ Công Thương và các cơ quan liên quan thực hiện Nghị quyết 55/NQ-CP ngày 2/6/2021 về phương án hỗ trợ giảm giá điện, giảm tiền điện cho doanh nghiệp và cá nhân. Xem xét giảm giá và giảm tiền nước, viễn thông… khi các tỉnh, thành phố tiếp tục kéo dài giãn cách xã hội.

Thứ ba, sử dụng quyền mà Quốc hội trao cho Chính phủ trong xử lý tình trạng khẩn cấp để tạm thời sử dụng các quỹ an sinh xã hội đang kết dư (như quỹ bảo hiểm thất nghiệp; quỹ khám, chữa bệnh…) để hỗ trợ các đối tượng cần. Chỉ đạo các bộ, ngành liên quan (đặc biệt là Bộ Y tế, Bộ LĐ-TB&XH, Bộ Tài chính, Cơ quan BHXH Việt Nam) triển khai các chính sách tới đúng đối tượng và đủ mức hỗ trợ. Ví dụ: Quỹ bảo hiểm thất nghiệp để dùng hỗ trợ người lao động mất việc làm hoặc bị giãn, dừng việc làm cũng như hỗ trợ doanh nghiệp tạo việc làm.

Đề xuất sử dụng Quỹ công đoàn hỗ trợ người lao động có chỗ ăn, ở an toàn khi tiếp tục tham gia sản xuất trong điều kiện “ba tại chỗ” và tùy theo sự phục hồi của các doanh nghiệp thì xem xét tiếp tục lùi thời điểm đóng kinh phí công đoàn cho các doanh nghiệp khó khăn do Covid-19 sau cả thời điểm 31/12/2021 như đã đề nghị trong Công văn 2059/TLĐ ngày 28/5/2021 của Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam.

Thứ tư, xem xét nâng mức hỗ trợ cho người lao động bị mất việc làm khi giãn cách xã hội kéo dài. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (2021), các khoản trợ giúp xã hội cho lao động mất việc làm và trợ cấp tiền lương còn khiêm tốn so với mức thu nhập của họ: mức hỗ trợ cố định 1 triệu đồng đối với lao động mất việc làm và 1,8 triệu đồng đối với trợ cấp tiền lương chỉ chiếm tương ứng 17% và 30% mức thu nhập bình quân hàng tháng ở Việt Nam trong quý II/2020.

Chính quyền các tỉnh, thành phố tiếp tục rà soát toàn bộ lao động trên địa bàn, đặc biệt là lao động tự do, người di cư không có chỗ ở ổn định để kịp thời hỗ trợ về chỗ ở, ăn… qua các gói an sinh xã hội. Đẩy mạnh việc triển khai rộng rãi các “Siêu thị 0 đồng” trong các khu cách ly, phong tỏa để đảm bảo các nhu cầu thiết yếu, tối thiểu của người dân khi kéo dài thực hiện Chỉ thị 16.

Bộ LĐ-TB&XH, Sở LĐ-TB&XH tỉnh, thành phố cho phép tính số giờ làm thêm theo năm thay vì quy định chặt theo ngày hoặc tháng hiện nay.

Đồng thời cùng chính quyền các địa phương tiếp tục rà soát lao động tự do trên địa bàn để kịp thời hỗ trợ về chỗ ăn, ở… qua các gói an sinh xã hội. Tăng cường sử dụng mã số định danh cá nhân (qua thẻ căn cước công dân) để người dân tự đăng ký nhận gói an sinh qua các ứng dụng công nghệ phổ biến để vừa xác định đúng đối tượng, vừa thực hiện giãn cách xã hội hiệu quả.

Kinh nghiệm của Thái Lan, Ấn Độ cho thấy việc tự đăng ký sẽ giảm gánh nặng cho chính quyền địa phương cũng như cơ quan lao động-xã hội trong việc xác nhận đối tượng và tránh tính trùng, bỏ sót (ví dụ: ở Thái Lan, chỉ trong một tuần đã có 28 triệu đăng ký và chỉ còn 14 triệu đăng ký hợp lệ sau khi đã loại bỏ tính trùng do đã nhận các chương trình an sinh khác và chỉ trong ba ngày là người dân nhận được tiền qua tài khoản).

(Bài tuyên truyền thực hiện Nghị quyết số 84/NQ-CP ngày 29/5/2020 của Chính phủ)