Chầm riêng Chà Pây, nghệ thuật trình diễn độc xướng

Hình ảnh nghệ nhân đàn hát Chầm riêng Chà pây đã ăn sâu vào tiềm thức của biết bao thế hệ đồng bào Khmer Nam Bộ. Tiếng hát ân tình, dạy người cái đạo ở đời, cách đối nhân xử thế đã trở thành phương châm sống, góp phần tạo nên cốt cách đẹp của người Khmer.

Nghệ nhân Chầm riêng Chà pây - Thạch Kênh đến từ huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh cho biết: Chầm riêng Chà pây là một loại hình nghệ thuật dân gian có đàn ca hát. Chầm riêng có nghĩa là ca hát, Chà pây là đờn Chà pây. Trong lúc diễn tấu, nghệ nhân hay người nghệ sĩ biểu diễn vừa đàn từng đoạn nhạc, sau đó vừa tự hát từng câu ứng tác về một đề tài đã chuẩn bị sẵn nào đó. Bài biểu diễn không chỉ là những tác phẩm đã soạn sẵn mà còn do nghệ nhân ngẫu hứng nhanh tại chỗ để độc diễn.

Người chơi Chầm riêng Chà pây chủ yếu dựa vào cốt truyện để ứng tác thành những đoạn thơ, thường là thể thơ 4 câu mỗi câu 7 chữ để hát. Và sau mỗi đoạn thơ lại gảy đàn Chà pây một câu nhạc đệm. Để hát xong một đoạn truyện có khi kéo dài suốt đêm. Cũng có khi Chầm riêng Chà pây không có tích truyện mà là những khổ thơ kể về tâm trạng hay tình huống nào đó của cuộc đời. Điệu thức Chầm riêng Chà pây gồm: Phát chây, phát chây cớt, som phôn, som phôn cớt, ang kô reach chơn prây srây, ang kô reach chơn prây rốs.

Không gian và thời gian của một cuộc biểu diễn Chầm riêng Chà pây cũng rất tự do, không bị ràng buộc bởi một quy định nào. Tùy ngữ cảnh, người nghệ nhân có thể biểu diễn kéo dài từ 1-2 giờ, trong những cuộc vui như đám cưới, hay các lễ hội lớn trong làng, người chơi Chầm riêng Chà pây có thể ứng tác và say mê đàn hát từ lúc hoàng hôn xuống cho đến tận tinh mơ sáng hôm sau. Do lời thơ chủ yếu là được ứng tác, do tài nghệ riêng của từng nghệ nhân nên từ khúc nhạc dạo, câu nhạc đệm cùng với cách luyến láy và khúc nhạc kết đến giọng điệu của mỗi người tạo nên sắc thái độc đáo riêng, đây chính là nét độc đáo nhất của loại hình nghệ thuật dân gian này.

Được biết, trước đây, hầu như mỗi phum sóc đều có người biết hát Chầm riêng Chà pây. Tuy nhiên, do đặc tính truyền miệng mà số lượng nghệ nhân Chầm riêng Chà pây từ trước tới nay không nhiều. Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập quốc tế, thế hệ trẻ hiện nay có nhiều loại hình vui chơi, giải trí để lựa chọn, đôi khi có tư tưởng coi thường hoặc không thích học, thưởng thức nghệ thuật truyền thống, nhất là với loại hình nghệ thuật đòi hỏi cao như Chầm riêng Chà pây. Chính vì vậy số nghệ nhân biết hát Chầm riêng Chà pây ở Nam Bộ không còn nhiều.

Để bảo tồn và phát huy giá trị của loại hình nghệ thuật Chầm riêng Chà pây, thời gian qua các địa phương có kế hoạch phối hợp với ngành giáo dục tăng cường công tác giáo dục thẩm mỹ và khuyến khích tình yêu nghệ thuật Chầm riêng Chà pây cho học sinh trong trường phổ thông. Bên cạnh đó, đầu tư kinh phí tuyển chọn những người có năng khiếu để nghệ nhân truyền dạy, tổ chức những cuộc thi tìm hiểu về loại hình nghệ thuật độc đáo này để nâng cao hiểu biết và ý thức trách nhiệm trong việc duy trì, bảo tồn và phát huy giá trị Chầm riêng Chà pây.