Vaccine Covid mở đường đưa WTO trở lại bản đồ thế giới

WTO dường như đã đánh mất sự quan trọng của mình khi chính quyền Mỹ thời Tổng thống Donald Trump về cơ bản đã làm tê liệt tòa án tối cao của cơ quan thương mại vào năm 2019, từ chối phê duyệt việc bổ nhiệm các thẩm phán mới vì Washington cho rằng cơ quan này có quá nhiều quyền lực trong việc thông qua luật pháp quốc gia.

Tuy nhiên, hiện nay có một vấn đề đã đặt WTO trở lại bản đồ thế giới. Ấn Độ và Nam Phi đã thúc đẩy các công ty dược phẩm lớn nên từ bỏ các bằng sáng chế để cho phép triển khai nhiều loại thuốc hơn để chống lại đại dịch. Chính quyền mới của Mỹ dưới thời đương kim Tổng thống Joe Biden đã đặt trọng lượng của mình đằng sau một động thái như vậy đối với vaccine Covid-19, mặc dù EU vẫn kiên quyết phản đối.

Bài kiểm tra thực sự cho việc liệu phương pháp tiếp cận nhanh của Tổng giám đốc WTO có hiệu quả hay không là nếu tất cả các quốc gia có thể đưa ra một thỏa thuận cho phép các nước đang phát triển tiếp cận từng sản phẩm, nhưng đồng thời, tôn trọng và khuyến khích nghiên cứu và phát triển đối với vaccine.

Bà Okonjo-Iweala nhận xét rằng, nếu một văn bản như vậy được tất cả các nước đồng ý tại hội nghị bộ trưởng vào tháng 11, thì điều đó sẽ “phá vỡ mọi kỷ lục” đàm phán tại WTO. Nhưng điều đó vẫn còn nhiều tháng nữa. Cái gọi là “cách thứ ba” của bà Okonjo-Iweala để đưa vaccine ra thế giới nhanh hơn là “không chờ đợi, mà tập trung vào việc tăng cường sản xuất và để các công ty dược phẩm tiến nhanh thay vì kháng cự”.

Bà Okonjo-Iweala, người từng hai lần là Bộ trưởng Tài chính của Nigeria, cho rằng, một số quốc gia đang phát triển đã đạt được khả năng sản xuất các mũi tiêm quý giá trong hội nghị thượng đỉnh về vaccine được tổ chức vào tháng 4.

Cụ thể, Pakistan, Bangladesh, Indonesia, Nam Phi và Senegal cho biết họ có cơ sở vật chất có thể được trang bị lại. Bài học từ việc này là phân phối năng lực sản xuất tốt hơn. Thật bất thường khi một lục địa - châu Phi - với 1,3 tỷ dân, có 0,17% năng lực sản xuất, nhập khẩu 99% vaccine và 90% dược phẩm. Vì vậy, trong thời gian ngắn và trung hạn, bà Okonjo-Iweala mong muốn các nhà sản xuất vaccine sẽ chuyển sang thị trường các nước đang phát triển. Các nhà sản xuất nên tăng cường sản xuất, cung cấp giấy phép để tiếp tục sản xuất vaccine. Và việc đạt được một thỏa thuận quốc tế để tăng cường sản xuất vaccine vào tháng 11 sẽ không quá muộn để cứu sống trong đại dịch này. Thế giới sẽ cần 10 - 15 tỷ liều vaccine mỗi năm, trong khi đã chỉ có thể sản xuất 5 tỷ.

Với kinh nghiệm đã từng là Chủ tịch của GAVI (liên minh vaccine toàn cầu) trong sáu năm, bà Okonjo-Iweala thực sự biết một số điều về việc này nên ngay cả khi đạt được thỏa thuận vaccine vào cuối năm, thì vẫn sẽ rất hữu ích.

Một số nhà quan sát lo ngại rằng, với khung thời gian thông thường hơn của WTO thì việc muốn tất cả những điều này xảy ra trong thời gian kỷ lục, cùng với việc giải quyết các cuộc đàm phán khó khăn của WTO - chẳng hạn như bế tắc về trợ cấp thủy sản kéo dài 20 năm. Nhưng Tổng giám đốc WTO thì cho rằng, nếu không hành động thì làm sao có thể thành công. Vị thế và uy tín của WTO cũng vậy, phải hành động mới có cơ hội trở lại.