Tại sao EU “bước chậm” trong chiến lược ngoại giao vắc xin ASEAN?

Trên hết, các quốc gia EU đã đóng góp khoảng 2,2 tỷ euro cho COVAX, một nỗ lực đa phương nhằm đảm bảo việc phân phối vắc xin một cách công bằng cho các nước đang phát triển trên thế giới. Sáng kiến ​​này được dẫn đầu bởi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Chỉ có Mỹ cung cấp nhiều tiền hỗ trợ cho COVAX hơn so với EU.

Vào năm 2021, hơn 32 triệu liều vắc xin được đấu thầu thông qua COVAX dự kiến ​​sẽ đến các quốc gia Đông Nam Á, với khoảng 7 triệu liều dự kiến ​​vào cuối tháng 3 và 15 triệu khác vào đầu tháng 7. Cho đến nay, vắc xin do COVAX tài trợ đã được chuyển đến Campuchia, Indonesia và Philippines. EU sẽ sớm khởi động một chương trình "Ứng phó và Chuẩn bị cho Đại dịch ở Đông Nam Á" trị giá 20 triệu euro, sẽ được thực hiện thông qua WHO. Điều này sẽ tăng cường sự điều phối trong khu vực đối với phản ứng COVID-19 và tăng cường năng lực của các hệ thống y tế ở Đông Nam Á. Dữ liệu từ Báo cáo tình hình Đông Nam Á mới nhất, do Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore công bố vào tháng 2, đã đưa ra một thông điệp hỗn hợp. 1/10 số người được hỏi trong khu vực cho rằng EU đã giúp đỡ nhiều nhất trong bối cảnh đại dịch, vượt qua Mỹ nhưng lại bước chậm hơn so với Trung Quốc và Nhật Bản. Tuy nhiên, cho đến nay, Nhật Bản chỉ đóng góp 200 triệu USD cho COVAX, 1/10 số tiền mà Nhóm Châu Âu đã quyên góp, theo cơ sở dữ liệu của các nhà tài trợ COVAX. Hỗ trợ phát triển của Nhật Bản cho đại dịch cũng ít hơn của EU.

Những nỗ lực của Trung Quốc và Nga trong việc ngoại giao vắc-xin đã xuất hiện nhiều hơn trong khu vực. Bắc Kinh đã tài trợ hàng triệu vắc xin cho các quốc gia Đông Nam Á kể từ tháng 1, và đã bán được một số lượng lớn hơn. Theo Đại sứ EU tại ASEAN, Brussels đã đưa ra "lựa chọn có chủ ý là chọn con đường đa phương thay vì con đường song phương”.. Tuy nhiên, điều đó đã làm giảm tầm nhìn về những nỗ lực của EU. Về cơ bản, vắc xin được đóng khung là một sáng kiến ​​của Liên hợp quốc hơn là một nỗ lực tài trợ đa phương. Campuchia là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới nhận được vắc xin từ chương trình COVAX, với đợt đầu tiên khoảng 300.000 liều đến Phnom Penh vào ngày 02/3.

Dù vậy, EU vẫn muốn gia tăng ảnh hưởng của mình trong khu vực, đặc biệt sau khi nước này trở thành "đối tác chiến lược" của khối ASEAN vào năm ngoái. EU đã phê chuẩn các thỏa thuận thương mại tự do với Singapore và Việt Nam trong hai năm qua nhưng hiện đang vật lộn để duy trì đà phát triển, khi các cuộc đàm phán thương mại với Thái Lan, Indonesia và Malaysia bị đình trệ. Đức và Pháp đang tham gia các cuộc diễn tập quân sự ở Ấn Độ - Thái Bình Dương trong năm nay, trong khi ba quốc gia EU cho đến nay đã đưa ra các chiến lược chính sách khu vực riêng, được thiết kế để biến châu Âu trở thành một "cường quốc trung gian" được tôn trọng trong một khu vực ngày càng phân cực giữa Mỹ và Trung Quốc. Brussels dự kiến ​​sẽ công bố chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong vòng vài tháng tới. Chiến lược rất có thể sẽ bao gồm các kế hoạch về cách nâng cao vị thế của khối. EU đã phải trải qua cái gọi là "thâm hụt tầm nhìn" ở Đông Nam Á, với ảnh hưởng kinh tế và chiến lược của khối này bị lu mờ bởi các nước như Trung Quốc, Mỹ và Nhật Bản.

Trong nhiều năm, EU là đối tác thương mại lớn nhất hoặc lớn thứ hai của một số quốc gia ASEAN, đồng thời là nhà cung cấp hỗ trợ phát triển lớn nhất cho khu vực. Mặc dù vậy, báo cáo Đông Nam Á cho thấy chỉ 1,3% số người được hỏi cho rằng EU là cường quốc kinh tế thống trị trong khu vực, cao hơn gấp đôi so với cuộc khảo sát năm ngoái nhưng vẫn còn một khoảng cách xa so với các đối tác lớn khác. Khi sự tập trung đa phương của EU vào hỗ trợ vắc-xin làm giảm tầm nhìn trong khu vực, vị thế của Brussels đã bị tổn hại bởi dư luận tiêu cực. Vào cuối tháng 1, WHO đã chỉ trích Brussels sau khi áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với vắc-xin được sản xuất trong khối, để đáp lại các khiếu nại vào thời điểm nhà sản xuất thuốc AstraZeneca không hoàn thành nghĩa vụ giao hàng. Đầu tháng 2, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã đổ lỗi cho Brussels về việc trì hoãn việc cung cấp vắc xin quốc tế.

Vị thế của EU đã không được giúp đỡ bởi thực tế là tiêm chủng do COVAX cung cấp đã đến ba quốc gia trong khu vực có mối quan hệ chặt chẽ với EU. Năm ngoái, Indonesia đã khởi kiện EU tại Tổ chức Thương mại Thế giới về kế hoạch loại bỏ dần việc nhập khẩu dầu cọ của Brussels, mà Jakarta tuyên bố là một biện pháp bảo hộ. Vào ngày 12 tháng 3, Bộ tứ Quad, một diễn đàn không chính thức giữa Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản và Australia đã thông báo sẽ cung cấp khoảng 1 tỷ USD cho COVAX và cung cấp vắc xin bổ sung cho Ấn Độ - Thái Bình Dương. Do cuộc chiến chống COvid-19 vẫn chưa kết thúc nên EU vẫn còn rất nhiều dư địa để cải thiện và xây dựng thiện chí vì những cống hiến trong nhiều thập kỷ cho sự phát triển trong khu vực.