Những tiêu chí của một Nhà nước kiến tạo phát triển

Phát triển nông nghiệp gắn với xóa đói giảm nghèo

Thực ra, Nhà nước kiến tạo phát triển là thuật ngữ được nhà nghiên cứu Chalmers Johnson (1931-2010) đưa ra từ năm 1982, khi ông nghiên cứu về sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản. Ông nhận thấy rằng, trong sự phát triển thần kỳ ấy có vai trò rất quan trọng của nhà nước. Nhà nước Nhật Bản đã không chỉ tạo ra khuôn khổ cho sự phát triển, mà còn định hướng và thúc đẩy sự phát triển đó. Sau này, ngoài Nhật Bản, các nước Đông Á và nhiều nước khác đã đi theo xu hướng này và đều được coi là những Nhà nước kiến tạo phát triển. Theo các nhà nghiên cứu, đây là mô hình nhà nước nằm ở giữa mô hình nhà nước điều chỉnh (theo chủ thuyết thị trường tự do) và mô hình nhà nước kế hoạch hóa tập trung (theo mô hình xã hội chủ nghĩa truyền thống). Nhà nước kiến tạo phát triển không đứng ngoài thị trường, nhưng cũng không làm thay thị trường mà nhà nước chủ động can thiệp vào thị trường để thúc đẩy phát triển và hiện thực hóa các mục tiêu phát triển đã được đề ra. Đây là mô hình nhà nước kết hợp được ưu điểm, đồng thời khắc phục được nhược điểm của cả hai mô hình nhà nước điều chỉnh và nhà nước kế hoạch hóa tập trung.

Hiện thực hóa chủ trương và đường lối công nghiệp hóa

Vậy, Nhà nước kiến tạo phát triển cần phải làm những gì?

Trước hết, nhà nước kiến tạo phát triển phải hoạch định được đường lối phát triển cho đất nước (đặc biệt là đường lối công nghiệp hóa, chương trình thúc đẩy khởi nghiệp, xóa đói giảm nghèo...) và thúc đẩy việc hiện thực hóa đường lối đó. Thúc đẩy việc hiện thực hóa thì không có nghĩa là làm thay người dân và các doanh nghiệp, mà tạo ra được hệ thống khuyến khích để các nguồn lực của xã hội được tập trung đầu tư cho các mục tiêu phát triển. Hệ thống khuyến khích đó có thể hình thành từ chính sách chi tiêu công, thuế, tín dụng, thương quyền... Ngoài ra, nhà nước còn cần phải phát huy ưu thế của nhà nước điều chỉnh là tạo ra khuôn khổ thể chế, để từng người dân và các doanh nghiệp có thể dễ dàng làm ăn. Quan trọng nhất ở đây là: Quyền tự do kinh doanh, quyền tự do tài sản, quyền tự do kế ước... phải được bảo đảm; sự minh bạch phải được tăng cường; các hợp đồng phải được tôn trọng và bảo vệ; các tranh chấp phải được giải quyết nhanh chóng và hiệu quả.

Ưu tiên đầu tư cho giáo dục

Hai là, nhà nước cần ưu tiên đầu tư cho giáo dục và y tế. Bởi đây là những nền tảng quan trọng nhất cho phát triển. Đồng thời, nhà nước cũng cần cung cấp các dịch vụ công chất lượng, giá rẻ cho công chúng. Muốn làm được điều này, phải xây dựng được một bộ máy hành chính-công vụ hết sức chuyên nghiệp và hiệu quả. Bộ máy này phải được tuyển dụng, bổ nhiệm nghiêm ngặt dựa trên cơ sở trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.

Bảo đảm quyền tự do kinh doanh

Ba là, nhà nước phải biết tạo ra cạnh tranh lành mạnh để tất cả mọi chủ thể trong xã hội đều phải vươn lên và để thu hút được người tài. Tiêu chí để cạnh tranh trong đời sống kinh tế là chất lượng hơn và giá rẻ hơn. Tiêu chí để cạnh tranh trong đời sống chính trị là tài giỏi hơn và đạo đức hơn.