Nhìn lại hành trình 15 năm của Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội

Thị trường cổ phiếu phát triển vượt bậc

Đối với thị trường cổ phiếu niêm yết, tại HNX, ban đầu chỉ có 6 cổ phiếu niêm yết và giao dịch, sau 5 năm (đến năm 2010), số doanh nghiệp niêm yết đã lên đến 367. Từ đó đến nay, mỗi năm HNX đều đón nhận thêm từ 10-30 công ty niêm yết cổ phiếu mới. Quy mô vốn hoá thị trường cổ phiếu niêm yết tăng đều qua các năm, hiện đã đạt 192.000 tỷ đồng, gấp hơn 100 lần so với năm 2005. Thanh khoản thị trường tăng, giá trị giao dịch có phiên đạt mức kỷ lục tới hơn 1.000 tỷ đồng. Sau 15 năm, các doanh nghiệp đã huy động được 109.677 tỷ đồng vốn cho đầu tư sản xuất, kinh doanh thông qua phát hành cổ phiếu. Điều này đặc biệt có ý nghĩa khi phần lớn doanh nghiệp vẫn phụ thuộc vào nguồn vốn tín dụng ngân hàng mặt bằng lãi suất cao, khó tiếp cận.

Công nghệ hiện đại cho hệ thống giao dịch điện tử cũng đã được HNX đầu tư nâng cấp lên phiên bản Core I5 với các tiêu chuẩn kỹ thuật tiên tiến, hiện đại tương đương Nhật Bản. Hệ thống CIMS đã giúp 97% doanh nghiệp niêm yết chủ động công bố thông tin, rút ngắn thời gian, giảm thiểu sai sót và chi phí. Nhiều chương trình hỗ trợ doanh nghiệp niêm yết nâng cao chất lượng quản trị công ty, minh bạch cũng đã được HNX triển khai.

Trên thị trường cổ phiếu chưa niêm yết (UPCoM) tại HNX, chỉ trong vòng 4 năm vừa qua từ 2015-2019, số doanh nghiệp đăng giao dịch đã tăng gấp 4 lần và tăng gấp 15 lần về giá trị vốn hóa. Hiện UPCoM quy tụ gần 900 công ty, đa dạng về ngành nghề kinh doanh, quy mô vốn hoá thị trường đã vượt gần 5 lần thị trường cổ phiếu niêm yết. Thị trường UPCoM cũng đã giúp các doanh nghiệp huy động được 133.500 tỷ đồng vốn cho đầu tư sản xuất, kinh doanh từ phát hành cổ phiếu. UPCoM đã phát triển vượt xa kỳ vọng, không chỉ hoàn thành sứ mệnh thu hẹp thị trường tự do, mà còn là nơi tạo hàng chất lượng cho thị trường cổ phiếu niêm yết.

Trái phiếu Chính phủ: Kênh huy động vốn quan trọng

Năm 2009, HNX khai trương thị trường trái phiếu Chính phủ (TPCP) chuyên biệt, tổ chức đồng thời cả đấu thầu sơ cấp và giao dịch thứ cấp. Hoạt động trên thị trường TPCP ngày một minh bạch, thanh khoản cao, phát triển cả về quy mô và chiều sâu. Khối lượng phát hành TPCP bình quân đạt khoảng 230.000 tỷ đồng/năm, chiếm 40% vốn đầu tư của khu vực Nhà nước giai đoạn 2015-2019, tăng 55% so với giai đoạn 2009-2014, phát huy tốt chức năng huy động vốn trung và dài hạn phục vụ đầu tư phát triển. Trong 10 năm qua, hơn 1,8 triệu tỷ đồng vốn đã được huy động cho Ngân sách Nhà nước thông qua 1.900 phiên đấu thầu.

Thị trường thứ cấp TPCP do HNX vận hành tăng trưởng mạnh mẽ. Quy mô niêm yết đã đạt 23% GDP năm 2019, thanh khoản đạt 9.000 tỷ đồng/phiên. Giai đoạn 2015-2019, giá trị giao dịch TPCP tăng bình quân 23,3%, năm 2018-2019 giá trị giao dịch bình quân khoảng 10.000 tỷ đồng/ngày, gấp 2,7 lần so với năm 2015. Thị trường TPCP Việt Nam được ADB đánh giá tăng trưởng nhanh nhất trong các nền kinh tế mới nổi tại khu vực Đông Á cũng như ASEAN, với tốc độ tăng 30%/năm trong vòng 10 năm qua. Từ năm 2017, tỷ trọng giao dịch repos đã vượt giao dịch outright, trái phiếu đã trở thành công cụ tài chính không chỉ để nắm giữ và hưởng lãi suất mà còn là công cụ giao dịch để tìm kiếm lợi nhuận.

Hạ tầng công nghệ thị trường TPCP liên tục được nâng cấp bao gồm đấu thầu điện tử trực tuyến (E.ABS), giao dịch từ xa, giao dịch trực tuyến đáp ứng nhu cầu tiếp cận thông tin, giúp các thành viên thị trường và nhà đầu tư ra quyết định đầu tư hiệu quả hơn, tiết kiệm chi phí và thời gian giao dịch.

Hệ thống chỉ báo thị trường TPCP bao gồm đường cong lợi suất TPCP, bộ chỉ số trái phiếu với nhiều kỳ hạn khác nhau có vai trò tích cực trong xác định lãi suất tham chiếu và định giá trái phiếu, giúp cho nhà đầu tư thuận lợi hơn trong giao dịch. Hai hãng thông tin quốc tế Bloomberg và Reuters đều đã cung cấp thông tin hệ thống chỉ báo này dưới tên gọi “VN Bond Yield Curve” và “VN Bond Index” cho các nhà đầu tư quốc tế.

Chứng khoán phái sinh phát triển nhanh

Năm 2017, HNX đưa TTCK phái sinh đi vào hoạt động, quy mô giao dịch tăng trưởng nhanh chóng, chưa đầy 3 năm, đã có 47 triệu hợp đồng giao dịch. Trong 2 năm 2018- 2019, khối lượng giao dịch hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu VN30 bình quân/phiên đạt 78.000-88.000 hợp đồng/phiên, tăng gấp hơn 8 lần so với năm 2017; khối lượng hợp đồng mở (OI) duy trì ở mức 20.000 hợp đồng. Đây là những con số mà nhiều thị trường trong khu vực phải mất nhiều năm mới đạt được. Đến tháng 7/2019, HNX đã đưa vào giao dịch hợp đồng tương lai TPCP, một sản phẩm dành cho các nhà đầu tư tổ chức.

TTCK phái sinh đã thu hút sự quan tâm của các tổ chức nước ngoài, đặc biệt là các quỹ đầu tư mô phỏng chỉ số VN30. TTCK phái sinh đã góp phần hoàn thiện cấu trúc TTCK Việt Nam, là công cụ phòng ngừa rủi ro đối với danh mục chứng khoán cơ sở và là giải pháp hữu hiệu giữ chân dòng vốn, tránh tình trạng tháo chạy khỏi TTCK khi thị trường cơ sở sụt giảm.

Sẵn sàng cho những mục tiêu mới

Thành quả nêu trên là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của HNX ở giai đoạn tiếp theo đi vào chiều sâu, sẵn sàng cho việc hợp nhất 2 Sở chứng khoán, đưa TTCK Việt Nam lên một bước phát triển cao hơn.

Lãnh đạo HNX cho biết, mục tiêu trong thời gian tới là sẽ hoàn thiện tổ chức thị trường TPCP, hướng tới một hệ thống hạ tầng công nghệ hiện đại. Tiếp tục phát triển thị trường cổ phiếu trở thành kênh dẫn vốn trung và dài hạn quan trọng cho nền kinh tế, hướng đến quy mô thị trường đạt 30% GDP năm 2020, số lượng công ty niêm yết và đăng ký giao dịch năm 2020 tăng 20% so với năm 2018. Đồng thời, nghiên cứu xây dựng thị trường vốn cổ phần dành cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, start-ups, các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đa dạng hóa sản phẩm cho thị trường phái sinh, đề xuất bổ sung hợp đồng tương lại trái phiếu kỳ hạn 10 năm, hợp đồng quyền chọn cổ phiếu…vào giao dịch.