Ngày 2/9/1945: Điểm hẹn diệu kỳ của lịch sử

Ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh trước hàng vạn người tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội đã đọc Tuyên ngôn Độc lập, không chỉ khẳng định quyền tự do, quyền tự quyết của cả một dân tộc mà hơn nữa, là cơ sở pháp lý quan trọng nhất để tuyên cáo với thế giới về sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Câu hỏi được đặt ra là: Vì sao ngày 2/9/1945 được chọn làm ngày tuyên bố độc lập của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa?

Tại hội nghị Potsdam (Đức) tháng 7/1945, các cường quốc thắng trận trong chiến tranh thế giới thứ hai gồm Mỹ, Liên Xô, Anh, Pháp phân chia phạm vi ảnh hưởng. Theo đó Mỹ và Anh kiểm soát Tây Âu, châu Á- Thái Bình Dương, châu Phi và châu Mỹ, tích cực giúp Pháp chiếm lại các thuộc địa bị mất vào tay Nhật, Ý, Đức trong chiến tranh thế giới thứ hai. Liên quan đến khu vực Đông Dương, Mỹ và Anh thỏa thuận lấy vĩ tuyến 16 làm ranh giới hành quân và tiếp nhận đầu hàng của Nhật, phía Nam thuộc của quân đội Anh, phía Bắc thuộc quyền quân đội Mỹ (nhưng sau đó Mỹ nhường cho quân đội Tưởng). Phía Nam, do bị mất ý đồ quay trở lại Đông Dương nên Pháp phải “đi đêm” với Anh và đã đạt được mục tiêu.

“Thời điểm vàng” để dân tộc Việt Nam thay đổi vận mệnh của mình chính là từ khi Nhật đầu hàng đồng minh vào ngày 15/8/1945 cho đến trước khi quân đồng minh kéo vào Đông Dương để giải giáp quân đội Nhật, dự kiến ngày 5/9/1945. Nếu lỡ hẹn cơ hội của “thời điểm vàng” thì như lãnh tụ Hồ Chí Minh đã viết, “chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được”.

Về phía ta, lý ra ngay sau khi Tổng khởi nghĩa thành công đã phải có một Chính phủ chính thức để thay mặt đất nước tiếp đón các đại diện dân sự, quân sự của nước ngoài. Nhưng tình thế khi ấy không thể làm nhanh được. Tại cuộc họp ngày 26/8, Ban thường vụ Trung ương Đảng đã xác định rõ phải ấn định một thời điểm để thành lập và ra mắt Chính phủ lâm thời càng sớm càng tốt để chứng tỏ với thế giới, Chính phủ đó đang làm chủ đất nước, các nước khác không thể vượt qua chủ quyền của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bất kể Chính phủ hay lực lượng nào muốn giải quyết vấn đề gì về Việt Nam không thể không được sự đồng ý của Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Lãnh tụ Hồ Chí Minh nhấn mạnh, thời điểm đó cũng lại phải vào một ngày nghỉ để đông đảo quần chúng có thể tham dự được. Thời điểm có thể hội tụ được tất cả các yêu cầu đó chính là ngày 2/9/1945.

Cũng cần lưu ý đến một thực tế: Một số cường quốc và thế lực thù địch đã có âm mưu, kế hoạch được chuẩn bị từ lâu nhưng cuối cùng lại phải tiếc nuối ngồi nhìn Việt Nam bất ngờ làm cuộc Cách mạng tháng Tám giành chính quyền.

Ngày 2/9/1945 đã trở thành một điểm hẹn diệu kỳ của lịch sử, là hợp điểm của tinh thần, ý chí của lãnh tụ và khát vọng của quần chúng nhân dân về độc lập, tự do.