Liên minh kinh tế Á-Âu hướng tới các FTA khu vực phía đông và lợi ích từ FTA với Việt Nam

Cuối tháng 10, một hiệp định thương mại tạm thời với Iran đã có hiệu lực. Cuộc thảo luận với Trung Quốc cũng đang được tiến hành. Các báo cáo cho thấy EAEU cũng đang tìm kiếm khả năng thiết lập các FTA với Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ. Bức tranh này cho thấy Liên minh Kinh tế Á-Âu đang hướng tới thiết lập ngày càng nhiều FTA với các đối tác ở khu vực phía đông. Tuy nhiên, lợi ích từ thương mại với các quốc gia này sẽ được phân bổ như thế nào giữa 5 thành viên EAEU (Armenia, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Nga) đang là vấn đề đặt ra hiện nay.

Ảnh minh họa

FTA ký kết với Việt Nam là hiệp định thương mại đầu tiên của EAEU bắt đầu có hiệu lực vào năm 2016, một năm sau khi Liên minh Kinh tế Á-Âu được thành lập. Hiệp định này đã góp phần thúc đẩy thương mại, mặc dù mức tăng không đồng đều giữa các nước thành viên liên minh và các chuyên gia nhận thấy chủ yếu có lợi cho Việt Nam.

Cho đến năm 2011, các quốc gia thành viên EAEU hầu hết có thặng dư thương mại ròng với Việt Nam - nghĩa là xuất khẩu sang Việt Nam nhiều hơn nhập khẩu từ Việt Nam. Theo dữ liệu từ Ngân hàng Thế giới, xu hướng này đã đảo ngược với thâm hụt thương mại đạt 1,3 tỷ đôla trong năm 2018. Thâm hụt thương mại không có nghĩa là một điều xấu. Có thể các nước EAEU đang nhập khẩu nhiều hơn từ Việt Nam vì FTA làm cho việc nhập khẩu từ Việt Nam rẻ hơn so với các lựa chọn thay thế khác. Và Việt Nam trong những thập kỷ gần đây đã trở thành một quốc gia sản xuất.

Là một thành viên trẻ của EAEU, Kazakhstan đã đạt được lợi ích rõ ràng từ FTA. Xuất khẩu của Kazakhstan sang Việt Nam tăng vọt từ khoảng 10 triệu USD trong năm 2015 lên trung bình khoảng 226 triệu USD trong năm 2017-2018, chủ yếu là các khoáng sản như chì và kẽm. Trong khi xuất khẩu của Nga sang Việt Nam đã tăng kể từ khi FTA được thực thi - thu nhập xuất khẩu từ hàng hóa tăng từ 1,4 tỷ USD năm 2014 lên khoảng 2,4 tỷ USD trong năm 2018 - xuất khẩu của Việt Nam sang Nga đã tăng một mức thậm chí lớn hơn: từ 2,3 tỷ USD lên 3,6 tỷ USD trong cùng giai đoạn. Việc giảm thuế nhập khẩu của EAEU đối với các mặt hàng công nghệ Việt Nam, như thiết bị phát sóng và chip máy tính, dường như đã giúp Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu sang Nga.

Nhưng các quốc gia nhỏ hơn (và nghèo tài nguyên) như Kyrgyzstan đã không đạt được đáng kể từ FTA này. Trong trường hợp của Armenia, trong khi hiệp định không thúc đẩy xuất khẩu sang Việt Nam, quốc gia này nhập khẩu từ Việt Nam đã tăng hơn gấp đôi, chỉ dưới 50 triệu USD trong năm 2018, chủ yếu bao gồm các thành phần công nghệ. Ưu thế của Nga trong EAEU có nghĩa là Nga có tiếng nói lớn hơn trong các cuộc đàm phán thuế quan với các đối tác tiềm năng. Ví dụ, rượu và rượu mạnh chiếm một phần đáng kể trong xuất khẩu của Armenia, nhưng những mặt hàng này đã bị loại khỏi FTA với Việt Nam; thuốc lá, một mặt hàng xuất khẩu quan trọng khác của Armenia, vẫn phải chịu mức thuế cao ở Việt Nam. Tuy nhiên, theo FTA, Việt Nam sẽ giảm thuế đối với khí đốt tự nhiên hóa lỏng (một nguồn tài nguyên mà Nga được hưởng lợi) xuống 0% vào năm 2020. FTA sẽ không giảm thuế đối với rượu.

Khi nói đến FTA với Singapore, còn khó khăn hơn để nói những gì các nước EAEU sẽ được hưởng lợi với một FTA. Singapore là một trong những nền kinh tế mở nhất thế giới, với mức thuế trung bình đối với hàng nhập khẩu chỉ 0,19% (so với 5% đối với Nga năm 2017). Nếu mục tiêu chính của việc ký kết các FTA là thúc đẩy thương mại với các quốc gia khác (đặc biệt là xuất khẩu sang các quốc gia đó), thì FTA này có vẻ có lợi hơn cho Singapore bằng cách cho phép họ tiếp cận các thị trường EAEU ưu đãi. Nói cách khác, ngay cả khi không có FTA, Singapore cũng không ngăn được một quốc gia như Armenia xuất khẩu hàng hóa. Vẫn có những lợi ích khác đó là FTA có thể hạ thấp các hàng rào phi thuế quan và thúc đẩy dòng vốn giữa các khu thương mại; các hiệp định đầu tư có thể mở rộng quan hệ đầu tư song phương. Nhưng chỉ từ góc độ thương mại, một FTA với Singapore có nhiều khả năng thúc đẩy xuất khẩu của Singapore sang các nước EAEU - và lợi ích thậm chí còn nhiều hơn cho một phía so với FTA EAEU-Việt Nam.

Điểm mấu chốt là các FTA của EAEU mang lại thuận lợi hơn cho các nền kinh tế lớn hơn của liên minh như Nga và Kazakhstan. Thêm vào đó, các FTA này cho phép Nga thực hiện một số thành công trên con đường nhìn về hướng Đông.