Lá, hoa “bất tử” cùng nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu

Nghệ nhân Nguyễn Bá mưu luôn là người tìm tòi sáng tạo để cho tranh ghép lá, hoa khô ngày càng tinh khôi

Từ chuyện xuất khẩu hoa tươi...

Tốt nghiệp Đại học Nông nghiệp Hà Nội ngành Trồng trọt năm 1969, Nguyễn Bá Mưu về làm việc tại Bộ Ngoại thương (nay là Bộ Công Thương). Tại đây, ông được phân công làm việc tại Phòng Kỹ thuật xuất khẩu hoa, cây cảnh và đi sâu nghiên cứu về hoa tươi. Để tìm được những loài hoa xuất khẩu, ngoài Quảng Bá, Quảng An (Hà Nội) ông Mưu đã lặn lội xuống vùng Nam Định, Thái Bình và tìm ra được mấy loại hoa: Cúc đại đóa, lay ơn, loa kèn để xuất khẩu ra nước ngoài.

Nhớ lại thời đó, ông Mưu chia sẻ: Việc xuất khẩu hoa tươi ra nước ngoài ban đầu còn ấu trĩ lắm. Chúng tôi đóng 3 cái thùng cót ép, xương bằng nứa, dùng dây thép buộc lại để xuất khẩu hoa tươi sang 3 nước Liên Xô, Đông Đức và Tiệp. Với Việt Nam thời bấy giờ, như thế là tốt rồi, nhưng bên kiểm dịch nước bạn thì việc dùng cót vận chuyển không bảo đảm, bao bì mốc và ảnh hưởng đến hoa. Khi xuất sang Đức, họ đã gọi Thương vụ Việt Nam đến xem thùng hoa bị mốc và cho đốt luôn vì sợ nấm mốc lây lan. Nhưng đối với bạn hàng Liên Xô và Tiệp thì họ vẫn nhận lô hàng hoa đó của Việt Nam, nhưng bao bì cũng bị hủy luôn tại sân bay.

Rút kinh nghiệm từ lô hàng đầu tiên, Thương vụ Việt Nam đã xin 1 mảnh bao bì hoa của Liên Xô nhập từ Bungari để gửi về Việt Nam. Nhận được mảnh bao bì, ông Mưu ra phố Hàng Cân mua thùng carton về và tự tay đóng ba thùng đúng tiêu chuẩn mà Thương vụ Liên Xô hướng dẫn. Mỗi 1 thùng đóng 300 bông hoa lay ơn với kích thức chiều cao 25cm, chiều dài 90cm, chiều rộng 40cm để gửi sang Liên Xô. Từ khi đóng bao bì bằng bìa carton, việc xuất khẩu hoa tươi sang Liên Xô và Tiệp phát triển rất tốt. Giao hoa tại sân bay Việt Nam, lấy vận đơn rồi đưa hóa đơn ra Ngân hàng Ngoại thương được thanh toán 80% giá trị lô hàng, còn 20% nước bạn nhận giám định xong sẽ thanh toán nốt. Ông Mưu khoe, từ một thùng hàng với vài trăm bông hoa, chúng tôi đã phát triển hàng chục, rồi hàng trăm thùng mỗi chuyến. Việc xuất khẩu hoa tươi sang Liên Xô được 18 năm (1972-1990) và chỉ ngưng lại sau khi Liên Xô tan rã....

Đến việc khai sinh nghề làm hoa khô

Công tác tại Phòng Kỹ thuật xuất khẩu hoa, thật tình cờ, trong thời gian đó, ông Mưu được tiếp một đoàn thương nhân Nhật Bản tìm đến mua các nguyên liệu cây cỏ, hoa lá khô của Việt Nam để mang về nước làm thành những tác phẩm nghệ thuật. Là người trực tiếp đảm nhiệm công việc này, ông Mưu nhanh chóng lên vùng rừng núi Ba Vì tìm những nguyên liệu mà phía Nhật yêu cầu. Ba container nguyên liệu đã được xuất sang Nhật theo yêu cầu. Sau khi hoàn thành, thương nhân Nhật đã quay lại tặng sản phẩm mà trước kia chính ông Mưu đã cất công tìm nguyên liệu. Nhìn tác phẩm tranh ghép lá, hoa khô thật đơn giản nhưng tuyệt đẹp, ông nghĩ: “Thật không ngờ những nguyên liệu rất bình thường kia lại có thể làm nên được những tác phẩm đẹp như vậy. Đây là một nghề rất có tiềm năng ở nước ta”.

Vốn là người yêu thiên nhiên, hoa lá, cây cỏ từ nhỏ nên đối với ông được tìm tòi về nghệ thuật hoa lá khô thực sự là một niềm đam mê lớn. Từ đó, trong quá trình làm hoa tươi, ông Mưu cũng kiên trì đi sâu nghiên cứu về lá, hoa khô. Bên cạnh đó, ông còn mua thêm những cuốn sách tìm hiểu về loại hình nghệ thuật này.

Sau nhiều năm nghiên cứu, năm 1997, ông Mưu đã cho ra những sản phẩm đầu tiên dán nhãn Hoa khô Việt Nhật với giá chỉ bằng 1/3 hoa khô nhập ngoại. Với những tác phẩm về tranh ghép lá, hoa khô độc đáo nhưng vô cùng dân dã, nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu đã đem lại sự “bất tử” cho hoa, lá. Từ năm 1998 đến nay, nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu liên tục xuất xưởng những sản phẩm với nội dung thấm đẫm chất văn hóa Việt như: Làng quê Việt Nam, phố cổ Hà Nội, tranh dân gian (đám cưới chuột, hứng dừa).

Những bức tranh ghép lá, hoa khô của nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu có giá trị lớn đã được xuất khẩu sang nhiều nước như: Hàn Quốc, Nhật Bản… và được tham dự các triển lãm trong nước và quốc tế. Với những đóng góp của mình, nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu đã được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú năm 2010 và Nghệ nhân Nhân dân năm 2016.

Và ước muốn truyền nghề

Hiện nay, do tuổi cao, nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu đã mở lớp tại nhà để truyền lại những kiến thức, nghệ thuật tranh ghép lá, hoa khô cho những người đam mê. Tính đến nay, ông đã truyền nghề cho gần 500 học viên. Với nghệ nhân Nguyễn Bá Mưu, làm nghề ghép tranh lá, hoa khô phải có tâm và nắm bắt đủ 3 yếu tố: Hoa, hóa và họa. Hoa là nguyên liệu làm nên sản phẩm. Hóa là sử dụng các sắc màu làm cho hoa lá bền lâu hơn mà vẫn giữ được vẻ tự nhiên và thân thiện môi trường. Còn họa là tư duy, cảm quan thẩm mỹ của người nghệ nhân để cho ra đời những tác phẩm nghệ thuật. Ông Mưu cho rằng, kỹ năng mình dạy học trò chỉ là nền tảng còn chính học trò sẽ phải tìm tòi sáng tạo và tiếp bước con đường mà ông đã dày công nghiên cứu.