Bộ Công Thương thực hiện hiệu quả công tác phòng vệ thương mại, chủ động bảo vệ nền kinh tế

Thực hiện chủ trương xuyên suốt, nhất quán về phòng vệ thương mại

Kể từ khi Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) ra đời vào năm 1995, xu hướng hội nhập kinh tế và tự do hóa thương mại đã trở thành một xu hướng tất yếu. Cho đến nay, chỉ còn rất ít quốc gia trên thế giới đứng ngoài xu hướng này.

Là một quốc gia chủ động và tích cực tham gia vào tiến trình hội nhập, Việt Nam tiếp tục là một thành viên có trách nhiệm của WTO và đàm phán, ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do song phương và khu vực.

Đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã tham gia và đang đàm phán 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có những hiệp định thương mại tự do thế hệ mới với cam kết toàn diện như Hiệp định Đối tác toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh Châu Âu (EVFTA) và Hiệp định Đối tác toàn diện khu vực (RCEP).

Theo Bộ Công Thương, mặc dù WTO và các Hiệp định thương mại tự do đều hướng đến mục tiêu dỡ bỏ các rào cản thương mại và tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại phát triển, nhưng thực tế vẫn cho phép các nước thành viên sử dụng một số công cụ chính sách thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước đối với hàng hóa nhập khẩu.

Trong số các công cụ chính sách thương mại phục vụ cho mục đích đó, các biện pháp phòng vệ thương mại là những công cụ được sử dụng nhiều nhất. Trong giai đoạn từ năm 1995 đến năm 2021, đã có 4.941 biện pháp phòng vệ thương mại được các nước thành viên WTO áp dụng đối với hàng hóa nhập khẩu.

Sự phổ biến của các biện pháp phòng vệ thương mại được các quốc gia trên thế giới áp dụng đặt ra những thách thức mới cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Vì thế, căn cứ Nghị định 98/2017/NĐ-CP ngày 18 tháng 8 năm 2017 của Chính phủ, Cục Phòng vệ thương mại được thành lập với chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Công Thương quản lý nhà nước và thực thi pháp luật trong lĩnh vực phòng vệ thương mại.

Hai trong số các nhiệm vụ chính của Cục Phòng vệ thương mại là trợ giúp các doanh nghiệp xử lý các vụ việc nước ngoài điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam và điều tra việc nhập khẩu hàng hóa nước ngoài vào Việt Nam để đề xuất áp dụng các các biện pháp phòng vệ thương mại theo quy định của pháp luật.

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu, rộng, Đảng, Nhà nước Việt Nam đã có chủ trương nhất quán, xuyên suốt đối với công tác công tác phòng vệ thương mại. Tại Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tại Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra chủ trương “chủ động hoàn thiện hệ thống phòng vệ để bảo vệ nền kinh tế, doanh nghiệp, thị trường trong nước phù hợp với các cam kết quốc tế”.

Từ chủ trương đó, Bộ Công Thương luôn xác định, công tác phòng vệ thương mại là lĩnh vực có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, tận dụng tối đa các điều kiện thuận lợi của các hiệp định, thỏa thuận thương mại.

Đặc biệt, trong bối cảnh việc thực hiện cắt giảm thuế quan theo cam kết trong các FTA đưa mức thuế nhập khẩu ưu đãi đặc biệt xuống rất thấp, nhiều dòng thuế ở mức 0%; tình hình thương mại khu vực và toàn cầu, xung đột thương mại giữa một số nước diễn biến phức tạp kéo theo xu thế bảo hộ thương mại tại nhiều nước; chi phí nhiều loại hàng hóa đầu vào, chi phí vận tải tăng cao.

Vì thế, thời gian qua Bộ Công Thương đã nỗ lực hoàn thiện cơ sở pháp lý về phòng vệ thương mại, triển khai các chương trình, đề án lớn nhằm nâng cao năng lực về phòng vệ thương mại; tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gian lận xuất xứ; xây dựng và vận hành hiệu quả hệ thống cảnh báo sớm; đẩy mạnh công tác thực thi, sử dụng và ứng phó với các biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ lợi ích chính đáng của các ngành sản xuất, xuất khẩu; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến thông tin về phòng vệ thương mại cho các doanh nghiệp.

Đặc biệt, nhằm bảo vệ quyền lợi, lợi ích chính đáng cho doanh nghiệp Việt Nam, Bộ Công Thương đã luôn duy trì các kênh liên lạc với cơ quan điều tra nước ngoài, luật sư, hiệp hội và doanh nghiệp để kịp thời cập nhật tình hình, thông tin các vụ, việc phòng vệ thương mại nhằm cung cấp tới các bên liên quan một cách nhanh chóng và chính xác. Đồng thời, Bộ tiếp tục đẩy mạnh công tác cảnh báo sớm giúp các hiệp hội nắm bắt được khả năng bị điều tra phòng vệ thương mại bởi nước ngoài, từ đó chủ động cân nhắc để điều chỉnh chiến lược kinh doanh của mình một cách hợp lý nhằm tránh giảm thiểu tác động tiêu cực do biện pháp phòng vệ thương mại của nước ngoài gây ra.

Ngoài ra, Bộ Công Thương cũng luôn tích cực sử dụng các kênh đối thoại song phương, đa phương để xử lý vụ việc bất hợp lý đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam; xem xét, khai thác tốt nhất cơ chế giải quyết tranh chấp của WTO, các FTA song phương và đa phương để xử lý tranh chấp với đối tác. Đối với công tác phối hợp liên ngành, Bộ Công Thương luôn đẩy mạnh sự hợp tác và trao đổi chuyên môn giữa các Bộ, ngành trong các vụ việc điều tra có liên quan.

Sự phối hợp chặt chẽ và thường xuyên trao đổi thông tin giữa các bên đã góp phần đem lại hiệu quả kháng kiện. Điển hình như trong vụ việc Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp đối với sản phẩm lốp xe, nhằm chứng minh Chính phủ Việt Nam không trợ cấp và không có hành vi thao túng tiền tệ, Bộ Công Thương đã có nhiều buổi họp với đại diện các Bộ, ngành liên quan như Bộ Ngoại giao, Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài nguyên và Môi trường. Bộ cũng thường xuyên liên lạc, trao đổi với các tỉnh có doanh nghiệp bị điều tra để thu thập, rà soát và đối chiếu thông tin. Hay trong vụ việc Hoa Kỳ điều tra chống bán phá giá với sản phẩm mật ong, Bộ đã tích cực phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Ngoại giao nhằm trao đổi với Hoa Kỳ quan điểm của Việt Nam đối với vụ việc.

Bên cạnh đó, nhằm giúp các cơ quan chức năng tăng cường các hoạt động đấu tranh chống lẩn tránh thông qua gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp và hỗ trợ các doanh nghiệp có sự chuẩn bị trước, chủ động hơn trong việc xử lý, ứng phó với các vụ việc điều tra của nước ngoài, Bộ Công Thương đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 316/QĐ-TTg ngày 01 tháng 3 năm 2020 phê duyệt Đề án Xây dựng và vận hành hiệu quả hệ thống cảnh báo sớm về phòng vệ thương mại (Đề án 316).

Bộ Công Thương đã và đang phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng trong và ngoài nước tăng cường công tác kiểm tra, giám sát về xuất xứ và sau thông quan, ngăn chặn các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, gian lận, lợi dụng Việt Nam để xuất khẩu hàng hóa của quốc gia khác có tính chất cá biệt của một vài doanh nghiệp. Đồng thời đảm bảo lợi ích chính đáng của đa số các doanh nghiệp làm ăn chân chính theo tinh thần của Quyết định số 824/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án "Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ".

Đồng thời, nhằm nâng cao nhận thức về phòng vệ thương mại và tiếp cận rộng rãi hơn tới các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu Việt Nam, Bộ Công Thương hiện đang triển khai Đề án “Nâng cao năng lực về phòng vệ thương mại trong bối cảnh tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới”, theo Quyết định 1659/QĐ-TTg ngày 02 tháng 10 năm 2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Thông qua các hoạt động của đề án, Bộ Công Thương tiếp tục phối hợp với các hiệp hội, địa phương để phổ biến thông tin về phòng vệ thương mại đến cộng đồng doanh nghiệp. Từ đó, các doanh nghiệp có thể nắm vững được các nguyên tắc cơ bản của việc điều tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại; khả năng tác động của chúng đến hoạt động sản xuất, xuất khẩu của doanh nghiệp; các hoạt động doanh nghiệp cần triển khai khi trở thành đối tượng bị điều tra để hạn chế tối đa tác động tiêu cực đến hoạt động của doanh nghiệp.

Khẳng định vai trò chiến lược, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng

Số liệu từ Cục Phòng vệ thương mại cho biết, tính đến tháng 5/2023, hàng hoá Việt Nam đã phải đối mặt với 228 vụ việc phòng vệ thương mại. Trong 6 năm gần đây nhất (tính từ năm 2017 đến nay) Việt Nam phải đối diện với 116 vụ việc. Không chỉ những mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu lớn như sản phẩm gỗ, cá tra, cá basa, tôm, da giày, dệt may, thép… mà các mặt hàng có kim ngạch xuất khẩu nhỏ hơn như mật ong, gạch men, giấy bọc thuốc lá... cũng đã bị điều tra phòng vệ thương mại.

Tuy nhiên, với sự chủ động, quyết liệt và phối hợp thực hiện các biện pháp giữa Bộ Công Thương và các Bộ, ngành, Hiệp hội, Việt Nam đã xử lý đạt kết quả tích cực trong nhiều vụ việc, giúp nhiều doanh nghiệp, mặt hàng xuất khẩu không bị áp thuế phòng vệ thương mại hoặc được hưởng mức thuế thấp (với các mặt hàng như tôm, cá tra-basa, một số sản phẩm thép, ván gỗ MDF…), góp phần duy trì tăng trưởng xuất khẩu, nhất là sang các thị trường lớn như Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu (EU), Úc, Canada.

Bên cạnh đó, công tác cảnh báo sớm cũng được Bộ Công Thương phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương đẩy mạnh. Hiện nay, Bộ Công Thương đã và đang theo dõi biến động xuất khẩu của 37 mặt hàng và định kỳ đưa ra danh sách cảnh báo gồm 12 mặt hàng để thông tin cho các cơ quan chức năng, các hiệp hội, doanh nghiệp và các bên liên quan khác.

Ở chiều ngược lại, Bộ Công Thương đã khởi xướng điều tra 25 vụ việc phòng vệ thương mại. Các mặt hàng là đối tượng điều tra tương đối đa dạng, bao gồm các sản phẩm kim loại (nhôm, thép, vật liệu hàn), hóa chất-chất dẻo (sorbitol, màng BOPP), vật liệu xây dựng (ván MDF, kính nổi), hàng tiêu dùng cơ bản (bột ngọt, đường mía, đường lỏng HFCS), trong đó có nhiều sản phẩm có mối quan hệ mật thiết và đặc biệt quan trọng đối với đời sống của người nông dân.

Ghi nhận từ Cục Phòng vệ thương mại, nhờ việc áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại hợp lý, phù hợp với cam kết quốc tế, các ngành sản xuất trong nước được bảo vệ trước những hành vi cạnh tranh không bình đẳng, từ đó tạo điều kiện để các ngành sản xuất trong nước phát triển, tạo thêm việc làm và giá trị gia tăng cho nền kinh tế. Ở góc độ tiêu dùng, các biện pháp phòng vệ thương mại trong dài hạn giúp cho nền kinh tế không bị phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu, đem lại sự ổn định và chống chịu tốt hơn trước các tác động và cú sốc từ bên ngoài.

Từ hiệu quả triển khai công tác phòng vệ thương mại, các ngành hàng, doanh nghiệp cũng đã có những chuyển biến rất tích cực trong ứng phó với các vụ việc về phòng vệ thương mại. Đây chính là thành quả, "trái ngọt" cho những nỗ lực, khẳng định vai trò của Bộ Công Thương trong việc hỗ trợ, bảo vệ nền kinh tế cũng như doanh nghiệp qua công tác triển khai, thực hiện công tác phòng vệ thương mại.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang – Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) - nhận định, kể từ mốc 2002, khi Hoa Kỳ đã điều tra chống bán phá giá đối với sản phẩm cá tra-basa và tôm nước ấm của Việt Nam, ban đầu các doanh nghiệp đều hết sức lúng túng và ngơ ngác, do chưa nhận thức và nắm rõ về biện pháp phòng vệ thương mại. Tuy nhiên, đến nay doanh nghiệp Việt Nam đã có sự chuyển biến rõ rệt về nhận thức. Đặc biệt, đã có những biện pháp hạn chế ảnh hưởng từ biện pháp phòng vệ thương mại, đa dạng hoá thị trường, không bỏ trứng vào một giỏ, nhằm tránh các rủi ro, cũng như tích cực chuẩn hoá chuỗi sản xuất, gia cố năng lực cạnh tranh.

Trong số các ngành hàng xuất khẩu, thép là mặt hàng thường xuyên đối mặt các vụ kiện về phòng vệ thương mại từ thị trường. Ông Nghiêm Xuân Đa – Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam cho hay, nếu như cách đây 7 năm, khái niệm “phòng vệ thương mại” còn rất mới mẻ và hầu hết các doanh nghiệp trong ngành thép còn rất hoang mang, lúng túng và thập chí buông bỏ vì chưa có nhiều kinh nghiệm đối mặt với các vấn đề này. Song, sau một thời gian đối mặt, va vấp với nhiều vụ việc điều tra phòng vệ thương mại, từ các bài học thực tế rút ra, các doanh nghiệp về cơ bản đã làm quen với quy trình của một vụ kiện. “Hiện tại, nhận thức và tư duy về phòng vệ thương mại của ngành thép Việt Nam đã có những sự phát triển mạnh mẽ”- ông Đa nói.

Nhìn lại 20 thực hiện công tác phòng vệ thương mại, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cũng đã nhận định, công tác phòng vệ thương mại là một điểm sáng, khẳng định vai trò chiến lược, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, giúp các ngành sản xuất trong nước phát triển. Các hoạt động hỗ trợ các ngành xuất khẩu trong quá trình xử lý các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại của nước ngoài đã giúp cho các doanh nghiệp xuất khẩu hưởng lợi, góp phần giữ vững và mở rộng thị trường sang các thị trường quan trọng. “Từ một lĩnh vực có thể nói là hoàn toàn mới mẻ, trong những năm gần đây, công tác phòng vệ thương mại đã đạt được bước phát triển vượt bậc cả về hệ thống chính sách, pháp luật, bộ máy tổ chức và kết quả đạt được trên thực tế”- Thứ trưởng khẳng định.

Trong bối cảnh các FTA tiếp tục thực hiện lộ trình cắt giảm thuế quan theo cam kết, phòng vệ thương mại sẽ là công cụ để các quốc gia bảo vệ hàng hoá trong nước cũng như định hình thị trường, dẫn tới nguy cơ kiện phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu Việt Nam ngày càng lớn. Vì thế, bên cạnh những kết quả tích cực đã đạt được thời gian qua, lãnh đạo Bộ Công Thương cũng đã yêu cầu công tác phòng vệ thương mại cần khắc phục tồn tại, tiếp tục hoàn thiện, nâng cao năng lực để đáp ứng nhu cầu thực tiễn trên thế giới và tại Việt Nam.