Mở rộng giáo dục song ngữ trên cơ sở tiếng mẹ đẻ

Trẻ em dân tộc thiểu số học tập trong chương trình giáo dục song ngữ

Từ chương trình triển khai thí điểm

Mặc dù đã đạt được mục tiêu phổ cập giáo dục tiểu học, nhưng theo đánh giá của UNICEF thì ở Việt Nam vẫn còn hàng triệu trẻ em, đặc biệt là trẻ em các dân tộc thiểu số ở miền núi, vùng sâu, vùng xa có hoàn cảnh khó khăn vẫn chưa thực sự được thụ hưởng sự công bằng trong tiếp cận với giáo dục có chất lượng.

Để góp phần cải thiện và nâng cao chất lượng giáo dục cho học sinh các dân tộc thiểu số, kể từ năm 2008, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phối hợp với UNICEF triển khai nghiên cứu và thực hành chương trình giáo dục song ngữ dựa trên cơ sở tiếng mẹ đẻ (tiếng Việt và tiếng dân tộc thiểu số) áp dụng từ bậc học mầm non tại 3 tỉnh có đông các dân tộc thiểu số gồm Lào Cai, Gia Lai và Trà Vinh với ba ngôn ngữ là Mông, J’rai và Khmer. Với chương trình này, các em học sinh dân tộc thiểu số bậc mầm non sẽ được các thầy, cô giáo dạy đọc, viết bằng chính tiếng mẹ đẻ của các em, tiếng Việt dạy như một ngôn ngữ thứ hai theo phương pháp dạy nghe, nói trước, sau đó dạy đọc, viết sau. Ở bậc tiểu học thì cả 2 thứ tiếng Việt và tiếng mẹ đẻ đều được sử dụng song hành trong giảng dạy.

Tại tỉnh Lào Cai, chương trình giáo dục song ngữ dựa trên cơ sở tiếng mẹ đẻ đã được triển khai thí điểm đối với khu vực đồng bào dân tộc Mông ở các xã Lao Chải (Sa Pa), Bản Phố (Bắc Hà), Sín Chéng (Si Ma Cai) cho cả bậc học mầm non và tiểu học. Sau 5 năm triển khai cho thấy, ở bậc học mầm non trẻ em đều mạnh dạn, tự tin, tiếp thu kiến thức nhanh, biết hỗ trợ nhau trong học tập… Ở bậc tiểu học, các học sinh học tập sôi nổi hơn, có ý thức tự học, chất lượng học tập và kết quả học tập cao và bền vững hơn so với học sinh đào tạo theo phương pháp phổ thông hiện tại cả ở khía cạnh học sinh khá, giỏi cũng như viết chữ đẹp.

Không chỉ ở Lào Cai, kết quả triển khai tại cả 3 tỉnh nêu trên đều cho thấy, phương pháp giáo dục song ngữ dựa trên nền tảng tiếng mẹ đẻ có hiệu quả tích cực với cả học sinh, giáo viên cũng như cán bộ quản lý, cha mẹ học sinh và cộng đồng các dân tộc thiểu số, góp phần đáng kể trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và kết quả học tập của học sinh. Đại diện tổ chức UNICEF cho biết, việc thực hành giáo dục song ngữ dựa trên cơ sở tiếng mẹ đẻ là một phương pháp tiếp cận khá phù hợp và có tính khả thi ở Việt Nam. Thông qua phương pháp giáo dục này có thể nâng cao được năng lực học tập, khả năng tiếp thu kiến thức, hiểu biết và khả năng nhận thức, nhờ vậy cộng đồng các dân tộc thiểu số Việt Nam có thể tiếp cận được các dịch vụ và tham gia vào xã hội tốt hơn nếu ngôn ngữ của họ được sử dụng chính thức trong nhiều lĩnh vực như y tế, pháp luật...

… đến việc khuyến khích các địa phương nhân rộng

Theo bà Yoshimi Nishino - Phụ trách Chương trình chính sách xã hội và hành chính công của UNICEF tại Việt Nam, khi trẻ em, nhất là trẻ em các dân tộc thiểu số phải học tập với một ngôn ngữ không phải là ngôn ngữ chính thường ngày của trẻ chắc chắn sẽ gặp nhiều khó khăn, thách thức trong việc tiếp thu kiến thức mới, học quy tắc văn hóa và các thực hành bài học của ngôn ngữ mới. Thách thức sẽ nhiều hơn gấp bội đối với những nhóm trẻ thuộc diện nghèo đói, khó khăn và dễ bị tổn thương. Chương trình giáo dục song ngữ dựa trên cơ sở tiếng mẹ đẻ triển khai thực hành tại Việt Nam cho thấy, có đủ yếu tố về tính phù hợp, tính hiệu quả cũng như tính bền vững cần nhân rộng để góp phần đạt được mục tiêu công bằng trong tiếp cận giáo dục có chất lượng ở Việt Nam.

Phát biểu tại buổi tổng kết, ông Nguyễn Vinh Hiển - Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá cao sự hỗ trợ của UNICEF cho nền giáo dục Việt Nam trong 40 năm qua, đặc biệt là giáo dục trẻ em các dân tộc thiểu số. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu và triển khai đã đạt được, ông Hiển khẳng định: “Bộ Giáo dục và Đào tạo khuyến khích các địa phương có đủ điều kiện tiếp tục duy trì, triển khai nhân rộng giáo dục song ngữ dựa trên cơ sở tiếng mẹ đẻ. Đây là một giải pháp không chỉ tăng cường được khả năng tiếng Việt cho học sinh dân tộc thiểu số, mà còn cải thiện chất lượng và hiệu quả của giáo dục cũng như góp phần vào việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số ở Việt Nam”.

Với sự đồng thuận từ phía Bộ Giáo dục và Đào tạo, tại hội nghị nêu trên, 150 giáo viên, cán bộ quản lý, cán bộ đại diện các các bộ, ngành liên quan đã tích cực trao đổi, chia sẻ những kinh nghiệm, bài học rút ra từ việc triển khai nghiên cứu và thực hành thí điểm giáo dục song ngữ dựa trên cơ sở tiếng mẹ đẻ ở 3 tỉnh Lào Cai, Gia Lai và Trà Vinh. Các đại biểu cũng đã thảo luận về định hướng tiếp tục hợp tác với các bên liên quan trong tương lai để nhân rộng phương pháp giáo dục này trên tinh thần chủ động, sáng tạo, phù hợp với nhu cầu và sự đồng thuận của các bậc phụ huynh cũng như chính quyền các địa phương.