Xuất khẩu bền vững sang EU: Nâng cao giá trị sản phẩm để 'thoát kiếp' gia công

Thị trường Bắc Âu tuy dân số ít nhưng kim ngạch nhập khẩu khá ấn tượng và có tốc độ tăng trưởng ổn định. Xuất khẩu của Việt Nam sang khu vực Bắc Âu hiện khá nhỏ, do vậy, thị trường Bắc Âu còn khá tiềm năng cho doanh nghiệp Việt Nam khai thác.

Tuy vậy, để hàng hoá Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường này là điều không dễ dàng bởi dung lượng nhỏ, khoảng cách địa lý xa, đòi hỏi tiêu chuẩn chất lượng khắt khe, thậm chí cao hơn cả với một số quốc gia khu vực EU. Dù vậy, các chuyên gia cho rằng, bên cạnh các thị trường truyền thống, doanh nghiệp Việt Nam có thể đẩy mạnh xuất khẩu sang các thị trường ngách tiềm năng.

Mới đây bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy - Tham tán Thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm các nước Bắc Âu đã có những trao đổi với phóng viên Báo Công Thương về thị trường Thụy Điển cũng như Bắc Âu đầy tiềm năng.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy - Tham tán Thương mại, Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển, kiêm nhiệm các nước Bắc Âu

Theo bà, việc khai thác thông tin thị trường Bắc Âu nói riêng và EU nói chung quan trọng thế nào đối với các doanh nghiệp Việt Nam? Hiện nay, các doanh nghiệp Việt Nam đang gặp phải những hạn chế nào khi tìm kiếm thông tin về thị trường khu vực này?

Khai thác thông tin thị trường là bước khởi đầu quan trọng để các doanh nghiệp định hình chiến lược kinh doanh hiệu quả và bền vững. Đặc biệt, để khai thác Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), việc nắm bắt thông tin trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. EVFTA đã mang lại những ưu đãi thuế quan đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho hàng hóa Việt Nam thâm nhập vào thị trường EU.

Tuy nhiên, để tận dụng được những lợi thế này, các doanh nghiệp cần phải hiểu rõ các yêu cầu về tiêu chuẩn chất lượng, quy định pháp lý, và thị hiếu tiêu dùng tại EU - một trong những thị trường khó tính nhất thế giới. Thông tin chính xác và kịp thời không chỉ giúp doanh nghiệp xây dựng chiến lược phù hợp mà còn tối ưu hóa chuỗi cung ứng, giảm thiểu rủi ro, và tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trong môi trường toàn cầu hóa.

Mặc dù nhận thức được tầm quan trọng của thông tin thị trường, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), vẫn đang đối mặt với nhiều hạn chế trong việc tìm kiếm và khai thác thông tin về thị trường EU. Một trong những rào cản lớn nhất chính là sự thiếu hụt kỹ năng và năng lực trong việc xử lý khối lượng lớn dữ liệu từ các nguồn thông tin phong phú mà EU cung cấp.

Các cổng thông tin như Access2Markets và CBI (Centre for the Promotion of Imports) cung cấp rất nhiều dữ liệu hữu ích, từ các quy định pháp lý, tiêu chuẩn chất lượng, đến xu hướng tiêu dùng và yêu cầu nhập khẩu. Tuy nhiên, các thông tin này thường mang tính tổng quát, đòi hỏi doanh nghiệp phải có khả năng phân tích để áp dụng phù hợp với ngành hàng hoặc sản phẩm cụ thể. Điều này tạo ra một rào cản lớn đối với các doanh nghiệp Việt Nam, vốn còn hạn chế về đội ngũ chuyên trách nghiên cứu thị trường.

Nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam thiếu kinh nghiệm trong việc sử dụng các công cụ trực tuyến hoặc không đủ nguồn lực để đầu tư vào nghiên cứu thị trường bài bản. Thay vì sử dụng các nền tảng như Access2Markets hoặc CBI để tìm kiếm thông tin chi tiết, họ thường dựa vào các nguồn dữ liệu không chính thức hoặc mang tính phỏng đoán.

Điều này không chỉ làm giảm chất lượng thông tin mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến việc hoạch định chiến lược kinh doanh. Hơn nữa, các báo cáo chi tiết hơn hoặc thông tin chuyên sâu thường chỉ có sẵn thông qua các dịch vụ trả phí hoặc yêu cầu tham gia các chương trình tư vấn, tạo thêm áp lực tài chính cho các doanh nghiệp nhỏ vốn đã hạn chế về nguồn lực.

Thêm vào đó, sự phân mảnh trong các nguồn thông tin khiến việc tổng hợp và phân tích trở nên phức tạp. Doanh nghiệp thường phải tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, bao gồm báo cáo từ các tổ chức quốc tế, dữ liệu từ đối tác địa phương, và các hội chợ thương mại. Tuy nhiên, việc đối chiếu và xử lý thông tin từ nhiều nguồn đòi hỏi kỹ năng phân tích chuyên sâu mà không phải doanh nghiệp nào cũng có thể đáp ứng.

Doanh nghiệp trong nước vẫn thiếu đội ngũ chuyên trách nghiên cứu thị trường. Ảnh: Khánh Dung

Nhìn chung, mặc dù EU đã xây dựng một hệ thống thông tin rất phong phú và hữu ích để hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận thị trường, việc khai thác hiệu quả các nguồn này vẫn là một thách thức lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam. Những hạn chế về kỹ năng, ngôn ngữ, tài chính, và sự đồng bộ trong tiếp cận thông tin đang là những rào cản chính cần được tháo gỡ.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng thâm nhập thị trường EU mà còn làm giảm năng lực cạnh tranh quốc tế của hàng hóa Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng khốc liệt, việc cải thiện khả năng khai thác thông tin thị trường sẽ là chìa khóa để các doanh nghiệp Việt Nam thành công trên thị trường châu Âu.

Vâng, thưa bà, theo đánh giá, doanh nghiệp Việt thường gặp nhiều khó khăn khi tham gia vào thương trường quốc tế do cách tiếp cận khách hàng không hiệu quả, thường mất liên lạc với khách hàng sau khi gửi mẫu và báo giá; không đạt được kết quả mong muốn trong và sau khi tham dự hội chợ thương mại quốc tế. Về vấn đề này, bà có khuyến nghị gì với doanh nghiệp?

Để cải thiện hiệu quả tiếp cận khách hàng quốc tế và tận dụng tốt hơn các cơ hội từ hội chợ thương mại, các doanh nghiệp Việt Nam cần thay đổi cách tiếp cận, xây dựng chiến lược bài bản và nâng cao năng lực chuyên môn trong toàn bộ quá trình giao dịch, từ giai đoạn chuẩn bị, thực hiện đến duy trì mối quan hệ sau khi tiếp xúc.

Một trong những yếu tố quan trọng đầu tiên là việc nghiên cứu kỹ lưỡng thị trường mục tiêu trước khi bắt đầu bất kỳ hoạt động thương mại nào. Các doanh nghiệp cần phân tích đặc điểm của thị trường, nhu cầu cụ thể của từng nhóm khách hàng, và cách thức mà sản phẩm hoặc dịch vụ của họ có thể đáp ứng được các yêu cầu đó. Việc nắm rõ những thông tin này sẽ giúp doanh nghiệp thiết lập các mục tiêu cụ thể và đưa ra cách tiếp cận phù hợp, thay vì chỉ tham gia một cách thụ động hoặc mang tính thử nghiệm.

Một thách thức phổ biến mà nhiều doanh nghiệp Việt Nam gặp phải là mất liên lạc với khách hàng sau khi gửi mẫu hoặc báo giá. Điều này thường xuất phát từ việc thiếu một quy trình theo dõi chặt chẽ. Để khắc phục, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống quản lý quan hệ khách hàng (CRM) để theo dõi từng giai đoạn của giao dịch, từ lúc tiếp xúc lần đầu đến khi kết thúc thương vụ.

Hệ thống này không chỉ giúp doanh nghiệp duy trì liên lạc mà còn tạo điều kiện để cập nhật thông tin sản phẩm, gửi email cảm ơn, hoặc thực hiện các chiến dịch quảng bá cá nhân hóa, nhằm giữ sự quan tâm của khách hàng. Bên cạnh đó, doanh nghiệp nên xác định một lịch trình theo dõi rõ ràng, tránh việc khách hàng cảm thấy bị lãng quên hoặc không được chăm sóc đúng mức.

Để tận dụng tốt hơn EVFTA không còn cách nào khác ngoài việc nâng cao giá trị sản phẩm xuất khẩu thay vì làm gia công. Ảnh: Ngọc Hiển

Việc tận dụng công nghệ để duy trì mối liên hệ với khách hàng quốc tế cũng rất quan trọng. Các nền tảng kỹ thuật số như email, mạng xã hội, hoặc các công cụ hội thảo trực tuyến không chỉ giúp doanh nghiệp dễ dàng kết nối với đối tác mà còn là kênh để giới thiệu sản phẩm mới, cập nhật tin tức, và lắng nghe phản hồi từ khách hàng. Ví dụ, sau một hội chợ, doanh nghiệp có thể tổ chức một buổi giới thiệu sản phẩm trực tuyến để củng cố thông tin đã trình bày tại sự kiện, đồng thời tạo cơ hội tiếp cận với những khách hàng không thể tham dự trực tiếp.

Doanh nghiệp Việt Nam cũng cần thường xuyên đánh giá hiệu quả của các hoạt động tiếp cận khách hàng và tham dự hội chợ. Điều này bao gồm việc phân tích kết quả đạt được sau mỗi sự kiện, xác định các yếu tố thành công và rút kinh nghiệm từ những điểm yếu. Ví dụ, nếu một hội chợ không mang lại các đơn hàng tiềm năng, doanh nghiệp cần xem xét liệu họ đã chọn đúng sự kiện hay chưa, cách thức tiếp cận khách hàng có phù hợp không, và liệu sản phẩm có đáp ứng đúng nhu cầu của thị trường mục tiêu. Việc phân tích này không chỉ giúp cải thiện hiệu quả trong tương lai mà còn giúp doanh nghiệp điều chỉnh chiến lược kinh doanh để đạt được mục tiêu tốt hơn.

Cuối cùng, doanh nghiệp nên tận dụng sự hỗ trợ từ các tổ chức xúc tiến thương mại, hiệp hội ngành hàng, hoặc các cơ quan đại diện của Việt Nam tại nước ngoài. Các tổ chức này không chỉ cung cấp thông tin quý giá về thị trường mà còn có thể giúp doanh nghiệp kết nối với các đối tác phù hợp, giảm bớt thời gian và chi phí tìm kiếm khách hàng. Sự phối hợp chặt chẽ với các tổ chức này sẽ mang lại lợi thế lớn cho doanh nghiệp, đặc biệt trong việc xây dựng mối quan hệ dài hạn và củng cố uy tín trên thương trường quốc tế.

Ngoài vấn đề xanh hoá, các mặt hàng xuất khẩu sang EU của nước ta chủ yếu là hàng nông, lâm, thuỷ sản, dệt may, da giày... Đây đều là những mặt hàng dễ phải đối mặt với các hàng rào phi thuế quan và kiện bán phá giá của EU. Lý do là phần lớn hàng hoá đều làm gia công, có mức giá thấp, trong khi đó giá thấp lại là một trong những yếu tố quan trọng để EU điều tra và khởi kiện chống bán phá giá. Để tránh được các rào cản hay các biện pháp bảo hộ của EU, bà có khuyến nghị gì đối với các doanh nghiệp xuất khẩu?

Các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang EU, đặc biệt trong các ngành nông, lâm, thủy sản, dệt may, và da giày, đang phải đối mặt với các rào cản phi thuế quan và nguy cơ bị kiện chống bán phá giá. Nguyên nhân chính nằm ở đặc thù sản xuất gia công với giá trị gia tăng thấp, dẫn đến mức giá xuất khẩu thấp hơn giá trị trung bình của thị trường EU.

Điều này không chỉ tạo ra nguy cơ bị điều tra chống bán phá giá mà còn làm giảm khả năng cạnh tranh của sản phẩm Việt Nam. Để giảm thiểu các rủi ro này, doanh nghiệp cần tập trung vào các biện pháp chiến lược nhằm nâng cao giá trị sản phẩm, minh bạch hóa quy trình sản xuất, và tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn quốc tế.

Một trong những giải pháp quan trọng là nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm xuất khẩu. Thay vì tập trung vào gia công thô, doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ chế biến sâu và phát triển sản phẩm có tính khác biệt.

Ví dụ, trong ngành gỗ, thay vì xuất khẩu nguyên liệu hoặc sản phẩm chưa hoàn thiện, các doanh nghiệp nên tập trung vào sản xuất đồ nội thất cao cấp, có thiết kế độc đáo, hay là đồ nội thất thông minh gắn với công nghệ, đáp ứng thị hiếu của người tiêu dùng EU.

Đối với nông sản và thủy sản, chế biến thành các sản phẩm giá trị gia tăng như thực phẩm đóng hộp, chế biến sẵn, hoặc sản phẩm hữu cơ cũng sẽ giúp tăng giá trị xuất khẩu và giảm nguy cơ bị nghi ngờ bán phá giá.

Một chiến lược quan trọng khác là đa dạng hóa danh mục sản phẩm và thị trường xuất khẩu. Việc phụ thuộc quá nhiều vào một sản phẩm hoặc một thị trường cụ thể khiến doanh nghiệp dễ trở thành mục tiêu của các biện pháp bảo hộ. Bằng cách mở rộng sang các thị trường khác ngoài EU hoặc phát triển các dòng sản phẩm mới, doanh nghiệp có thể giảm áp lực cạnh tranh và tối ưu hóa nguồn lực.

Để tránh bị kiện chống bán phá giá, các doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống định giá minh bạch và hợp lý. Giá cả cần phản ánh đúng giá trị thực của sản phẩm, bao gồm chi phí sản xuất, vận chuyển và giá trị gia tăng. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tránh bị nghi ngờ mà còn tạo ra sự tin cậy với đối tác EU.

Cuối cùng, nâng cao năng lực quản lý và hiểu biết về các quy định pháp lý của EU là điều cần thiết. Doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật các thay đổi trong chính sách thương mại và tiêu chuẩn nhập khẩu của EU. Việc hợp tác với các tổ chức xúc tiến thương mại, hiệp hội ngành hàng, hoặc các Thương vụ Việt Nam tại EU có thể giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận thông tin và hỗ trợ giải quyết các vấn đề phát sinh.

Là cánh tay nối dài của Bộ Công Thương tại thị trường nước ngoài, xin bà cho biết, thời gian tới, Thương vụ sẽ có những hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng hơn nữa các ưu đãi mà Hiệp định EVFTA mang lại, hỗ trợ thông tin và khẳng định thương hiệu của mình tại thị trường Bắc Âu?

Thời gian tới, Thương vụ sẽ tiếp tục tập trung vào các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam khai thác hiệu quả các ưu đãi từ Hiệp định EVFTA, đồng thời đẩy mạnh xúc tiến thương mại, phát triển thương hiệu, và tối ưu hóa logistics để nâng cao hiệu quả xuất khẩu sang thị trường Bắc Âu.

Một trong những nhiệm vụ cốt lõi của Thương vụ là cung cấp thông tin thị trường chi tiết và kịp thời. Qua trang website và Facebook tiếng Việt, Thương vụ cập nhật ít nhất một bài viết mỗi ngày, bao gồm cơ sở dữ liệu doanh nghiệp nhập khẩu phân theo ngành hàng, các thông tin về quy định thị trường, xu hướng tiêu dùng, cơ hội kinh doanh, và danh sách hội chợ thương mại quốc tế. Đây là nguồn tài liệu hữu ích giúp doanh nghiệp Việt Nam nắm bắt kịp thời các thay đổi và cơ hội tại thị trường Bắc Âu.

Ngoài ra, trang website và Facebook tiếng Anh của Thương vụ còn là nơi giúp doanh nghiệp Việt Nam giới thiệu sản phẩm và thương hiệu trực tiếp đến các đối tác quốc tế, tạo điều kiện tối ưu hóa quảng bá hàng hóa Việt Nam.

Thương vụ cũng đặc biệt chú trọng đến hỗ trợ xúc tiến thương mại thông qua việc tổ chức các sự kiện như ngày hàng, tuần hàng Việt Nam tại các quốc gia Bắc Âu. Những chương trình này tạo cơ hội trưng bày sản phẩm và tăng sự nhận biết thương hiệu hàng Việt.

Không chỉ dừng lại ở các sự kiện trực tiếp, Thương vụ còn tổ chức các buổi giao thương trực tuyến, tận dụng công nghệ để mở rộng khả năng kết nối. Những hoạt động này đặc biệt hữu ích trong bối cảnh thương mại toàn cầu hóa, khi việc sử dụng các công cụ kỹ thuật số giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời tiếp cận được nhiều đối tác hơn.

Thêm vào đó, Thương vụ đang tích cực thúc đẩy kết nối logistics, đặc biệt là giữa cảng biển Việt Nam và Bắc Âu, nhằm giảm chi phí vận chuyển và nâng cao hiệu quả chuỗi cung ứng. Một bước tiến quan trọng trong lĩnh vực này là tuyến đường hàng hải mới mang tên SWAN Service, được MSC - hãng vận tải container lớn nhất thế giới – công bố. Tuyến đường này sẽ kết nối trực tiếp cảng Vũng Tàu với cảng Gothenburg (Thụy Điển) và Aarhus (Đan Mạch) từ đầu năm 2025.

Đây là lần đầu tiên hàng hóa từ Việt Nam có thể vận chuyển trực tiếp đến Bắc Âu mà không cần qua trung gian, giúp giảm đáng kể chi phí logistics và thời gian giao hàng. Thương vụ hiện đang tích cực thúc đẩy hợp tác giữa các cảng biển để đảm bảo tuyến vận tải này hoạt động hiệu quả, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị phần tại khu vực.

Nhìn chung, Thương vụ không chỉ dừng lại ở việc cung cấp thông tin hay xúc tiến thương mại mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển thương hiệu, kết nối đối tác, và thúc đẩy các giải pháp logistics bền vững. Với các hoạt động đa dạng và thiết thực này, Thương vụ cam kết sẽ đồng hành cùng doanh nghiệp Việt Nam trong việc tận dụng tối đa các ưu đãi từ EVFTA, nâng cao năng lực cạnh tranh, và khẳng định vị thế hàng hóa Việt Nam tại thị trường Bắc Âu - một trong những khu vực tiềm năng và khắt khe nhất thế giới.

xin cảm ơn bà!