Tìm giải pháp xuất khẩu nông thủy sản bền vững sang Trung Quốc: Không thể chậm trễ!

Kim ngạch xuất khẩu suy giảm

Ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) thông tin, đối với nhóm hàng nông thủy sản, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu (XK) lớn nhất của Việt Nam, bình quân chiếm 27% tổng kim ngạch xuất khẩu nông thủy sản của cả nước và chiếm 30% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa các loại sang thị trường này. Hiện Trung Quốc còn là thị trường đứng thứ 1 về cao su, rau quả và sắn các loại; đứng thứ 3 về gỗ và các sản phẩm gỗ; đứng thứ 4 về chè; đứng thứ 5 về thủy sản; đứng thứ 9 về cà phê... Đồng thời, vẫn đang là thị trường tiềm năng đối với một số mặt hàng nông sản khác.

Với dân số hơn 1,4 tỷ người, chiếm 18,7% tổng dân số toàn thế giới, nhu cầu nhập khẩu các sản phẩm nông thủy sản của thị trường Trung Quốc phục vụ nhu cầu tiêu dùng nội địa cũng như sản xuất chế biến hàng xuất khẩu là rất lớn và đa dạng, phong phú. 32 tỉnh, thành phố của Trung Quốc đều có nhu cầu khác nhau đối với từng loại sản phẩm cụ thể.

Bên cạnh đó, Việt Nam và Trung Quốc đã tham gia ký kết Hiệp định Thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc (ACFTA), có hiệu lực từ năm 2010, với mức thuế quan giảm về 0% đối với 8.000 dòng sản phẩm. Có thể thấy rằng, hàng hóa nông thủy sản của ta vẫn còn tiềm năng, dư địa tăng trưởng xuất khẩu sang Trung Quốc, khi đáp ứng tốt các yêu cầu khắt khe hơn đối với chất lượng của thị trường này.

“Kim ngạch XK nông thủy sản Việt Nam trong 8 tháng đầu năm 2019 ước đạt 16,6 tỷ USD, giảm 7,2% so với cùng kỳ. Trong cơ cấu thị trường XK của nhóm hàng nông thủy sản, Trung Quốc - thị trường quan trọng nhất, đã tăng trưởng chậm lại đáng kể trong thời gian qua” - ông Trần Thanh Hải chỉ rõ.

Nguyên nhân của tình trạng này là do từ khoảng giữa năm 2018 đến nay, các cơ quan quản lý phía Trung Quốc đã tăng cường thực hiện quy định về truy xuất nguồn gốc, giám sát kiểm dịch động thực vật và chất lượng hàng hóa nông thủy sản nhập khẩu. Điều này đã phần nào tác động đến tiến độ xuất khẩu nông thủy sản của ta sang thị trường Trung Quốc, bên cạnh yếu tố về cung cầu thị trường như đối với một số mặt hàng cụ thể như gạo, sắn… Chưa kể, tập quán làm ăn manh mún cũng ảnh hưởng lớn đến hoạt động XK nông thủy sản sang Trung Quốc.

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh: Không thể chậm trễ được nữa vì Trung Quốc sẽ ngày càng đặt ra các hàng rào, yêu cầu cao, chặt chẽ liên quan đến chất lượng sản phẩm, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc…

Phát biểu tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh nhấn mạnh, Trung Quốc hiện là đối tác lớn cả về kinh tế, thương mại, đầu tư của Việt Nam. Tuy nhiên, hoạt động XK nông thủy sản của nước ta sang Trung Quốc vấn tồn tại nhiều vấn đề, cần định hướng, tìm cách giải quyết để đảm bảo có sự hài hòa trong quan hệ song phương.

“XK nông thủy sản sang Trung Quốc còn tồn tại nhiều khó khăn, thách thức do tập quán kinh doanh của ta còn dựa trên những yếu tố chưa chuyên nghiệp. Đó là vẫn chủ yếu dựa vào thương mại qua biên giới (tiểu ngạch), dựa vào các điểm cửa khẩu thông quan chứ chưa đưa hàng hóa vào sâu nội địa. Do đó, nông thủy sản chưa đáp ứng được hàng rào kỹ thuật, chưa tạo thành chuỗi sản xuất, tiêu thụ bền vững…” - Bộ trưởng Trần Tuấn Anh thẳng thắn.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường: Nếu không nhận dạng được những thay đổi từ thị trường Trung Quốc thì hiệu quả XK sẽ thấp

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường chia sẻ thêm, thời gian qua, phía bạn đã chuyển hình thức thương mại từ chỗ tổng hợp nhiều hình thức xuất nhập khẩu thành một hình thức duy nhất là xuất nhập khẩu chính ngạch (từ 1/6/2019). Đây là thay đổi chính đáng vì người dân ở đâu cũng có nhu cầu về chất lượng ngày càng cao của sản phẩm nhập khẩu. Bên cạnh đó, phía bạn cũng có sự thay đổi cơ quan quản lý, các năm trước là nhiều cục vụ, năm nay chỉ dồn Tổng cục Hải quan. Nếu không nắm bắt, chuyển hóa kịp, ta sẽ lúng túng.

“Trung Quốc cũng đang đẩy mạnh tái cơ cấu kinh tế, trong đó tập trung cho nông nghiệp, chấn hưng nông nghiệp. Chính vì lẽ đó nhiều sản phẩm nông sản chủ lực của ta có kim ngạch XK giảm, gặp nhiều khó khăn. Nếu không nhận dạng được những thay đổi này thì hiệu quả XK sẽ thấp” - Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh.

Về phía DN, bà Bùi Thị Thanh Tâm - Tổng giám đốc Tổng công ty Lương thực Miền Bắc (Vinafood 1), nguyên nhân lớn nhất có sự sụt giảm XK gạo sang Trung Quốc là do họ tăng cường siết chặt về kiểm dịch và tăng cường yêu cầu an toàn thực phẩm. Thứ hai, Trung Quốc hiện có lượng dư tồn kho rất lớn. Nếu trước đây họ là nước nhập khẩu lớn thì hiện nay họ là nhà XK.

Bà Bùi Thị Thanh Tâm nhấn mạnh: “Với tình hình hiện nay, Trung Quốc sẽ trở thành nhà XK gạo lớn thứ 5 thế giới. Hiện, Chính phủ Trung Quốc đang tăng cường đầu tư vào nông nghiệp, cơ cấu lại nền kinh tế, cũng như triển khai đầu tư nông nghiệp sang Campuchia và Myanmar nên giảm nhu cầu nhập khẩu gạo”.

Giải pháp nào cho xuất khẩu bền vững?

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định, những khó khăn về XK sang Trung Quốc đã tồn tại nhiều năm và các Bộ ngành, doanh nghiệp (DN) cũng đã có nhiều nỗ lực để giải quyết. Tuy nhiên, thời điểm này, không thể chậm trễ được nữa vì Trung Quốc sẽ ngày càng đặt ra các hàng rào, yêu cầu cao, chặt chẽ liên quan đến chất lượng sản phẩm, an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, xây dựng thương hiệu…

Bộ trưởng Trần Tuấn Anh trả lời phỏng vấn các cơ quan báo chí

Phía Trung Quốc có nhu cầu lớn với các mặt hàng chủ lực của ta như gạo, cao su, thủy sản, nông sản chế biến… đặc biệt là trong giao thương chính ngạch. Do đó, chúng tôi muốn phối hợp để định vị lại, sao cho đúng với thực tiễn thương mại quốc tế, từ đó đi đến các giải pháp cụ thể để tăng trưởng XK, tạo nên thị trường ổn định cho ngành nông nghiệp, từng bước giải quyết câu chuyện được mùa mất giá của nông sản như đã chứng kiến lâu này. “Bộ Công Thương, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng các bộ, ban ngành, hiệp hội, doanh nghiệp, địa phương sẽ cùng phối hợp, trao đổi, làm rõ kỹ hơn, từ báo cáo đến thực tiễn để đối chiếu chính sách, làm rõ những yêu cầu liên quan, từ đó xây dựng chiến lược xuất nhập khẩu bền vững” - Bộ trưởng Trần Tuấn Anh khẳng định.

Hội nghị thu hút rất đông các cơ quan quản lý, hiệp hội, doanh nghiệp

Bà Lê Hoàng Oanh - Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á - châu Phi (Bộ Công Thương) khuyến nghị các doanh nghiệp cần chú trọng sản xuất theo quy hoạch, căn cứ theo nhu cầu, dung lượng thị trường, mùa vụ. Song song với đó, đẩy mạnh thực hiện các chương trình các chương trình xúc tiến thương mại quốc gia tại thị trường Trung Quốc; xây dựng kênh phân phối, tiêu thụ hàng hóa tại Trung Quốc.

Tư duy XK nông thủy sản cũng phải thay đổi theo hướng giảm dần, tiến tới xóa bỏ thương mại tiểu ngạch; tập trung XK chính ngạch để giảm thiểu rủi ro pháp lý cũng như từng bước xây dựng thương hiệu; nâng cao chất lượng, độ an toàn, mẫu mã sản phẩm; đáp ứng đầy đủ, quy định, bao bì, nhãn mác, truy xuất nguồn gốc, đăng ký nhà xưởng, vùng trồng. “Đặc biệt, việc dựa vào thương mại biên giới và giao dịch không ký kết hợp đồng cần phải được xóa bỏ và thay đổi, chuyển thành thương mại chính quy” - bà Lê Hoàng Oanh nêu rõ.

Rất nhiều câu hỏi được gửi tới 2 "tư lệnh ngành" Công Thương và Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại phiên thảo luận

Việc thay đổi tư duy XK nông sản sẽ giúp nông sản không còn chỉ phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc mà khi chất lượng được nâng cao sẽ chinh phục được nhiều thị trường khác.

Các đại biểu trao đổi bên lề hội nghị

Đồng ý kiến, bà Bùi Thị Thanh Tâm chia sẻ thêm, xác định Trung Quốc là thị trường lớn của Việt Nam cũng như mặt hàng lúa gạo Việt Nam, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương đã triển khai tích cực, đồng bộ giải pháp. Theo đó, Bộ Công Thương đã làm việc với Trung Quốc về hạn ngạch XK và các điều kiện khác. Bộ Nông nghiệp và Phát triển quan tâm đến vấn đề sản xuất.

Bà Bùi Thị Thanh Tâm kiến nghi: "Các DN không thể kiểm soát từ A - Z mà cần có sự vào cuộc các Bộ, ngành, địa phương để kiểm soát dư lượng bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu, để hạt gạo Việt Nam an toàn. Khi Trung Quốc đang nâng cao kiểm soát về mặt chất lượng, DN buộc phải thay đổi. Khi thay đổi, DN cũng sẽ có cơ hội với các thị trường khác”.

Ra mắt sổ tay "Một số thông tin cần biết khi XK nông thủy sản sang thị trường Trung Quốc"

Cũng tại hội nghị, Bộ Công Thương đã ra mắt sổ tay "Một số thông tin cần biết khi XK nông thủy sản sang thị trường Trung Quốc" để cung cấp thông tin về thị trường cho các Bộ ngành, DN, hiệp hội.