Sáp nhập tỉnh, nâng tầm tư duy chiến lược phát triển

Đây là nhấn mạnh của TS. Nguyễn Văn Đáng - Nhà nghiên cứu Quản trị công và Chính sách, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tại cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương về sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện, mở rộng cấp xã.

Sáp nhập tỉnh sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc hoạch định các chiến lược phát triển tầm vóc hơn. Ảnh: TTXVN

Giảm tầng nấc, trung gian tạo kỳ vọng cho tương lai

- Ông có thể nêu quan điểm về động lực, cũng như tác động của cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy qua việc sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện, mở rộng cấp xã theo Kết luận số 127-KL/TW ngày 28/2/2025 của Bộ Chính trị?

TS. Nguyễn Văn Đáng: Động lực dễ thấy nhất là những bất cập của việc bố trí địa bàn, lãnh thổ cùng các đơn vị hành chính ở địa phương trước nhu cầu phát triển hiện nay. Từ năm 2017, Nghị quyết số 18-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã nhận định: “Các đơn vị hành chính địa phương nhìn chung quy mô nhỏ, nhiều đơn vị không bảo đảm tiêu chuẩn theo quy định, nhất là cấp huyện, cấp xã. Chưa phân định thật rõ tính đặc thù của chính quyền đô thị, nông thôn, hải đảo”.

Trong bối cảnh hiện nay, những hạn chế như sự manh múm, nhỏ lẻ của một số địa phương, chia cắt về địa bàn, sự cồng kềnh cả về tổ chức bộ máy và đội ngũ nhân sự của hệ thống chính trị bộc lộ rõ hơn, khiến nhu cầu sắp xếp lại các đơn vị hành chính trở nên cần thiết hơn. Vì thế, có thể thấy, cùng với việc hợp nhất các bộ ngành, chủ trương hợp nhất một số tỉnh, bỏ cấp huyện, nâng quy mô cấp xã lần này sẽ định hình khung khổ tổng thể cho cấu trúc quản trị địa phương cũng như quản trị quốc gia ở nước ta trong tương lai..

Bên cạnh đó, bỏ cấp huyện là một điểm mới, có thể tạo ra những tác động nhiều chiều. Về lý thuyết, mô hình chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh/xã) sẽ giúp giảm tầng, nấc trung gian về tổ chức bộ máy, từng bước giảm số lượng nhân sự cũng như chi phí hoạt động của hệ thống chính trị địa phương. Hiệu lực hoạt động, khả năng đáp ứng nhu cầu của người dân và doanh nghiệp là những kỳ vọng cho tương lai.

TS. Nguyễn Văn Đáng - Nhà nghiên cứu Quản trị công và Chính sách, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Xác định tâm thế đón nhận một sự phân bố tốt nhất

Liên quan đến điều chỉnh địa giới hành chính của các địa phương, chúng ta có thể học được gì từ các nước khác, theo ông?

TS. Nguyễn Văn Đáng: Nhìn ra thế giới, với các nước phát triển tuần tự như ở châu Âu thì quá trình hình thành các địa phương diễn ra tự nhiên, ít biến động. Tương tự, các nước áp dụng chế độ Liên bang như Mỹ cũng rất ít thay đổi, ngoại trừ một vài tình huống nhập hay tách là kết quả của các cuộc thương lượng mua bán đất đai hoặc chiến tranh. Biến động về địa bàn lãnh thổ giữa các địa phương diễn ra nhiều hơn tại các nước vận hành mô hình quyền lực tập trung và thống nhất, phát triển sau, phải trải qua nhiều thăng trầm lịch sử như nước ta.

Nhìn chung, tôi thấy việc phân bố các địa phương như thế nào hoàn toàn là câu chuyện nội bộ, phụ thuộc vào quan điểm, ý chí chính trị, trình độ phát triển kinh tế-xã hội, cũng như những đặc thù lịch sử, truyền thống, và văn hóa ở mỗi quốc gia. Vì thế, tôi cho rằng rất khó học hỏi kinh nghiệm quốc tế về phân chia cơ cấu địa phương và mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ nước này để áp dụng vào nước khác. Cũng có nghĩa, chúng ta cần bám sát các điều kiện hiện tại, lịch sử và truyền thống, cũng như nhu cầu thực tiễn hiện nay để quyết định sự phân bố địa phương và mô hình chính quyền địa phương phù hợp với nước ta.

Như vậy, thay vì kỳ vọng về một cơ cấu địa phương hoàn hảo, chúng ta nên xác định tâm thế đón nhận một sự phân bố tốt nhất có thể, ít hạn chế nhất có thể.

Tạo điều kiện thuận lợi cho hoạch định các chiến lược phát triển

- Vậy, ông có thể phân tích rõ hơn các cơ hội cho phát triển kinh tế - xã hội khi thực hiện việc sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh?

TS. Nguyễn Văn Đáng: Trên bình diện tổng thể, tôi muốn nhấn mạnh rằng việc sáp nhập các đơn vị hành chính cấp tỉnh trước hết tạo điều kiện để nâng tầm tư duy chiến lược phát triển kinh tế - xã hội cho các địa phương, vốn là điều rất khó thực hiện trước đây, khi các tỉnh còn nhỏ, chia cắt. Lần này, chúng ta không chỉ định hình lại cơ cấu địa phương, mô hình tổ chức chính quyền địa phương mà quan trọng hơn là sắp xếp các địa phương hợp lý hơn, với tư duy và tầm nhìn dài hạn hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc hoạch định các chiến lược phát triển tầm vóc hơn.

Bên cạnh đó, việc thiết lập hệ thống chính quyền địa phương hai cấp trước mắt sẽ giúp thu gọn về tổ chức bộ máy trên phạm vi cả nước, từng bước giảm biên chế, từ đó giảm được chi phí cho sự vận hành của hệ thống chính trị tại các địa phương… Đây cũng là cơ sở để chúng ta từng bước hiện đại hóa hệ thống chính quyền theo hướng “Tinh - Gọn - Hiệu lực - Hiệu quả”, đẩy mạnh phân cấp và phân quyền, coi trọng sự chủ động, tự chịu trách nhiệm, và hoạt động linh hoạt của chính quyền địa phương, qua đó gia tăng khả năng thích ứng với sự biến động của đời sống kinh tế - xã hội, đáp ứng được các nhu cầu ngày càng đa dạng của người dân và doanh nghiệp.

Không để nảy sinh những vấn đề phức tạp trong thực thi chính sách

- Bên cạnh những thuận lợi nêu trên, việc nâng quy mô tỉnh và xã, xây dựng hệ thống chính quyền địa phương hai cấp cũng sẽ đặt chúng ta trước khá nhiều vấn đề phải giải quyết. Quan điểm của ông về vấn đề này thế nào, thưa ông?

TS. Nguyễn Văn Đáng: Chúng ta cũng cần nhìn nhận rằng, việc nâng quy mô tỉnh và xã, xây dựng hệ thống chính quyền địa phương hai cấp cũng sẽ đặt chúng ta trước nhiều vấn đề phải giải quyết, thậm chí là những thách thức nan giải.

Thứ nhất, là phải xác định những chiều cạnh và tiêu chí để dựa vào đó quyết định việc sáp nhập tỉnh, chứ không chỉ căn cứ vào diện tích và dân số. Vấn đề này đòi hỏi tiếp cận cấu trúc xã hội tổng thể, tư duy chiến lược dài hạn, và tư duy quản trị hiện đại. Vì thế, Kết luận số 127 yêu cầu các cơ quan triển khai phải nghiên cứu kỹ các quy hoạch vùng và chiến lược phát triển quốc gia cũng như đặc thù địa phương.

Thứ hai, là việc lựa chọn những tiêu chí ưu tiên khi sáp nhập tỉnh, gắn với tình huống cụ thể. Cụ thể hơn thì đó là những tiêu chí như địa bàn và diện tích tự nhiên, quy mô dân số, trình độ phát triển kinh tế, đặc thù văn hóa-xã hội, nhu cầu bảo đảm an ninh-quốc phòng. Trên thực tế, những lợi ích từ các tiêu chí nêu trên lại có thể xung đột với nhau cho nên chúng ta cần sự linh hoạt nhất định giữa các tiêu chí ưu tiên.

Thứ ba là việc tái thiết kế tổ chức bộ máy của hệ thống chính quyền địa phương hai cấp, phân bố thẩm quyền, chức năng, nhiệm vụ gắn với các đơn vị của mỗi cấp, mối quan hệ giữa hai cấp, và mối quan hệ theo ngành dọc. Đây là những nội dung khá phức tạp, đòi hỏi sự cân nhắc, tính toán cẩn trọng của những người được giao nhiệm vụ thiết kế lại mô hình của hệ thống chính quyền địa phương.

Thứ tư, là tái bố trí đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức để bảo đảm chất lượng, đáp ứng yêu cầu công việc của hệ thống chính trị, đặc biệt là các cơ quan công quyền cấp xã. Khi không còn cấp huyện thì rất nhiều nhiệm vụ sẽ được chuyển về cấp xã, đòi hỏi năng lực của đội ngũ công chức, viên chức nói chung cũng phải đáp ứng.

Vì thế, việc sắp xếp lại đội ngũ nhân sự cần đặc biệt coi trọng năng lực thực tế của từng cá nhân để bố trí vào những vị trí việc làm phù hợp, bảo đảm các công việc được xử lý thông suốt, không để nảy sinh những vấn đề phức tạp trong thực thi chính sách, phục vụ người dân và doanh nghiệp.

Xin cảm ơn ông!