Sáp nhập tỉnh: Chủ trương của 'ý Đảng, lòng dân'

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan - nguyên Tổng Thư ký, Phó Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (nay là Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), thành viên Ban Nghiên cứu của Thủ tướng - đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương xung quanh vấn đề này.

Tạo động lực mới cho phát triển là việc cần thiết và phải gấp rút làm

- Bộ Chính trị vừa ban hành Kết luận số 127-KL/TW về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, trong đó yêu cầu nghiên cứu định hướng sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, quan điểm của bà như thế nào?

Bà Phạm Chi Lan: Tôi cho rằng, đây là việc rất cần thiết. Bởi khi chúng ta đã sắp xếp bộ máy ở Trung ương, việc tiếp theo phải sắp xếp ở địa phương và phải làm trước Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV. Nếu không, chúng ta sẽ có một khoảng trống thời gian sau khi sắp xếp lại bộ máy ở Trung ương và phía địa phương vẫn tồn tại một bộ máy rất cồng kềnh, hoạt động kém hiệu quả.

Xây dựng Đề án sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, tiếp tục sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã. Ảnh minh họa

Khi sắp xếp lại các vị trí quan trọng ở cả cấp Trung ương và địa phương, đây sẽ là dịp để chúng ta sàng lọc lại về nhân sự, đưa những người tài giỏi, có năng lực, tâm huyết, quyết tâm, tinh thần tận tụy về công việc, có ý thức trách nhiệm cao trước vận mệnh của dân tộc, của người dân vào bộ máy mới. Do đó, việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp là hoàn toàn cần thiết và tôi hoàn toàn ủng hộ.

Thực tế, khi Bộ Chính trị, Ban Bí thư đưa ra quyết định sắp xếp lại bộ máy các bộ, ngành, khi đó, tôi cũng suy nghĩ rằng, cần phải làm cả cấp địa phương. Bởi cấp địa phương là cấp gần dân, gần doanh nghiệp nhất. Đây cũng là cấp phải thực thi chính sách nhiều nhất. Nếu họ không đáp ứng được yêu cầu và tư duy đổi mới, những chủ trương, chính sách mới của Trung ương khó có thể đi vào cuộc sống.

Mặt khác, việc sáp nhập tỉnh cũng chính là thực hiện cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức, bộ máy, để giảm bớt cấp trung gian, giảm bớt thủ tục, tạo động lực quan trọng cho sự phát triển đất nước để đạt các mục tiêu mà Trung ương đã đề ra. 2025 là năm quyết định, tạo nền tảng, nếu năm nay chúng ta không xây dựng được bộ máy tốt, tinh mà gọn, gọn mà tinh, có trách nhiệm cao trong công việc thì sang năm cũng sẽ khó.

Trong quá trình tinh gọn, sáp nhập, giống như trước đây, cũng sẽ có tình trạng “chạy chức, chạy quyền”, nhưng tôi cho rằng, việc này sẽ ít cơ hội. Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết Phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 2/2025, trong đó, cũng có một nội dung quan trọng đó là: “Tăng cường phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực gắn với sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và chuẩn bị, tổ chức tốt đại hội đảng các cấp tiến tới Đại hội lần thứ XIV của Đảng; tuyệt đối không để xảy ra tình trạng "chạy chọt", "lợi ích nhóm", lợi dụng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế để tham nhũng, tiêu cực”.

Việc tồn tại chính quyền cấp huyện là vô lý

- Ở thời điểm này, chúng ta đang có những điều kiện thuận lợi nào cho việc sáp nhập tỉnh, thưa bà?

Bà Phạm Chi Lan: Tôi cho rằng, thuận lợi nhất của chúng ta hiện nay đó là, chúng ta có quá trình 40 năm đổi mới, đã có một số lần tách ra và nhập vào các tỉnh. Đến thời điểm này, con số 63 tỉnh, thành cho thấy là quá nhiều.

Thủ tướng Chính phủ chủ trì cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ, tiếp tục cho ý kiến về Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương hai cấp. Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Cùng với việc sáp nhập tỉnh, chủ trương của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đưa ra đó là bỏ chính quyền cấp huyện. Hiện chúng ta đang có chính quyền 4 cấp gồm chính quyền Trung ương; chính quyền tỉnh/thành phố; chính quyền cấp quận/huyện và chính quyền địa phương (phường, xã). Chính quyền 4 cấp là quá nhiều và tôi cho rằng đang thừa ở cấp huyện, gây rối thêm trong công tác quản lý.

Việc thêm một cấp quản lý nữa (cấp huyện), trong khi đó, không tạo ra được giá trị nhiều cho bộ máy tổ chức, không làm cho bộ máy tổ chức chất lượng hơn, ngược lại đang tạo thêm một khẩu trung gian, kéo dài quá trình thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng. Do đó, việc tồn tại chính quyền cấp huyện là vô lý.

Bộ máy cồng kềnh làm giảm hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả trong công tác quản lý, gây khó khăn cho công tác đầu tư. Từ nhiều năm nay, ngân sách nhà nước 70% là cho chi thường xuyên. Nhiệm vụ của nhà nước là thu thuế của dân để đầu tư cho phát triển thì con số này chỉ còn lại 30%. Con số ít ỏi này nhiều khi còn đầu tư không hiệu quả, do đó, vừa không đáp ứng được yêu cầu phát triển vừa lãng phí nguồn lực của đất nước.

Việc sáp nhập vài ba tỉnh thành một tỉnh mới, khi đó, việc đầu tư vào những dự án hạ tầng kết nối giao thông, những dự án trung tâm logistics, những trung tâm thương mại phục vụ cho lưu thông và phát triển hàng hóa mới thực sự hiệu quả.

Nếu so sánh giữa cái được và mất, thì cái mất là quá nhỏ bé

- Sáp nhập là cần thiết và là việc không phải bàn cãi, tuy nhiên, một số ý kiến lo ngại sẽ dẫn đến những xáo trộn về an sinh xã hội, bà bình luận gì về việc này?

Bà Phạm Chi Lan: Việc xáo trộn là đương nhiên. Không có một cuộc cải cách nào, cuộc cách mạng nào mà không tạo ra những sự xáo trộn nhất định. Tuy nhiên, quan trọng ở đây là chúng ta đánh giá giữa cái được và cái mất. Tôi cho rằng, cái được chắc chắn sẽ lớn hơn và lớn hơn rất nhiều so với cái mất.

Bà Phạm Chi Lan - chuyên gia kinh tế, Tổng Thư ký và Phó Chủ tịch của VCCI, thành viên của Ban Nghiên cứu của Thủ tướng. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Cái được đó chính là lợi ích cho cả trăm triệu người dân Việt Nam, cho tương lai dài hạn của đất nước Việt Nam. Nếu muốn vươn mình, phát triển, chúng ta phải bắt tay vào làm ngay và quyết liệt, còn nếu cứ níu kéo nhau, thương hại nhau, nể nang nhau và làm theo cách cũ, sẽ không bao giờ có một cuộc cách mạng về tinh gọn bộ máy.

Rõ ràng, cái được ở đây là cho dài hạn, cho lợi ích chung, trong khi đó cái mất nhỏ bé hơn rất nhiều và chỉ diễn ra trong ngắn hạn, trong một phạm vi và trong một nhóm người nhất định, chứ không phải là tất cả.

Tôi xin nhấn mạnh, nếu so sánh giữa cái được và cái mất thì cái mất là quá nhỏ bé.

- Để sáp nhập tỉnh, theo bà, cần dựa trên những tiêu chí nào?

Bà Phạm Chi Lan: Tôi nghĩ rằng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, khi đưa ra chủ trương, chắc chắn cũng đã có những dự tính nhất định. Như thời gian trước, phải có lý do thì Bộ Chính trị, Ban Bí thư mới đưa ra quyết định sáp nhập bộ này vào với bộ kia.

Khi quyết định Bộ Kế hoạch và Đầu tư sáp nhập với Bộ Tài chính, nhiều người cho rằng, một bộ lớn hàng đầu như Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhưng đến nay cái tên cũng không còn nữa.

Nhưng tôi cho rằng, đây là sản phẩm của thời kế hoạch hóa tập trung. Trong suốt thời kỳ từ khi đổi mới đến nay, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đã làm được rất nhiều việc. Tuy nhiên, đến thời điểm này, vai trò của quản lý nhà nước sẽ phải khác. Điều hành của Chính phủ cũng khác đi, không phải dựa trên kế hoạch nhà nước đặt ra mà kế hoạch đó phải gắn với tài chính quốc gia.

Chúng ta không thể phê duyệt các dự án đầu tư nhưng không biết nguồn vốn ở đâu, ai quản lý nguồn vốn, nguồn vốn sử dụng như thế nào, đánh giá hiệu quả ra sao? Quyết định đầu tư của nhà nước phải dựa trên nguồn lực tài chính và nguồn lực tài chính này phải chứng minh thu ngân sách được bao nhiêu nhưng chi tiêu phải hợp lý và mang lại hiệu quả cao nhất. Việc này sẽ tăng thêm trách nhiệm cho Bộ Tài chính.

Do đó, trong công cuộc cách mạng về tinh gọn bộ máy địa phương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư cũng sẽ phải tính toán, cân nhắc việc tỉnh nào sáp nhập với tỉnh nào sẽ là hợp lý. Trong số các tỉnh sáp nhập lại, tỉnh nào sẽ là trung tâm. Việc sáp nhập này không chỉ dựa trên tiêu chí về dân số, kinh tế mà còn trên cơ sở văn hóa, lịch sử, điều kiện địa lý tự nhiên, tiềm năng, khả năng hỗ trợ lẫn nhau cùng phát triển chứ không thể sáp nhập các tỉnh quá yếu không có khả năng vượt lên lại với nhau.

Cùng với đó là chính sách ở các tầng cán bộ khác nhau. Cấp tỉnh phải có năng lực như thế nào, cấp xã phải có năng lực ra sao? Lâu nay có một vấn đề rất lớn, đó là chúng ta đưa ra các chính sách, các quy định thì hay nhưng việc thực thi lại kém.

Với Đề án sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp và xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp, cấp thực thi chủ trương, chính sách chính sẽ là cấp phường, xã. Họ là những người gần dân nhất và chịu trách nhiệm trực tiếp nhất trước dân, chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc thi hành các chủ trương chính sách từ trên đưa xuống. Đây sẽ phải là cấp thật mạnh về năng lực, khi đó mới có thể thực hiện được tất cả các ý tưởng cao đẹp mà Đảng và Chính phủ đưa ra.

Tôi cho rằng, vươn mình được hay không phải bắt đầu từ chính cấp cơ sở. Nếu họ thực thi chính sách được tốt nhất, người dân, doanh nghiệp sẽ phát triển được và phục vụ vào sự phát triển chung.

Việc phân cấp, phân quyền như vậy sẽ rõ ràng về trách nhiệm. Sau một thời gian nhất định, ai không làm được thì sẽ thay người khác. Quá trình sàng lọc này phải diễn ra thường xuyên dưới sự giám sát của cả nhà nước lẫn người dân, doanh nghiệp. Chúng ta phải chấp nhận sự sàng lọc, bởi sàng lọc là yêu cầu tất yếu. Có sàng lọc mới phát triển được.

Có lẽ, thời gian cũng đã quá gấp rút cho Việt Nam

- Một vấn đề khác đó là trong thời gian qua, trên mạng xã hội và truyền thông nước ngoài bằng tiếng Việt xuất hiện “đề xuất” rằng, “nên tiến hành trưng cầu ý dân” về sáp nhập tỉnh, ý kiến của bà như thế nào về vấn đề này?

Bà Phạm Chi Lan: Trong Kết luận 127-KL/TW của Bộ Chính trị, Ban Bí thư ngày 28/2/2025 cũng đã ghi rất rõ cả về mục tiêu, lộ trình và yêu cầu đặt ra cho việc sáp nhập tỉnh và đơn vị hành chính.

Theo Kết luận 127, phương án sáp nhập tỉnh được Bộ Chính trị yêu cầu hoàn thành chậm nhất là ngày 9/3 và sẽ được trình ra Ban Chấp hành Trung ương Đảng trước ngày 7/4/2025.

Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu với việc sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp là tăng cường thẩm quyền, nêu cao hơn nữa tính tự lực, tự chủ, tự cường của cấp địa phương. Ảnh: VGP/Nhật Bắc

Liên quan đến vấn đề sửa Hiến pháp, Kết luận 127 cũng đã giao Đảng uỷ Quốc hội chủ trì, phối hợp với Đảng uỷ Chính phủ chỉ đạo Đảng uỷ Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp, Đảng uỷ Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan nghiên cứu việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp với phạm vi là các vấn đề về tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, báo cáo Bộ Chính trị vào đầu tháng 3/2025 để trình Ban Chấp hành Trung ương Đảng trước ngày 7/4/2025. Cùng đó, thời gian cho việc hoàn thành sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp chậm nhất ngày 30/6/2025.

Có thể khẳng định, các nội dung liên quan đến mục tiêu, yêu cầu, lộ trình thời gian, quy trình cho việc nghiên cứu sáp nhập tỉnh và tổ chức các đơn vị hành chính đều đã được công khai, minh bạch, đảm bảo đúng pháp luật, đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng cũng như bảo đảm dân chủ, cầu thị trong việc xây dựng các Đề án.

Hiến pháp quy định chính quyền địa phương 4 cấp nhưng nay thay đổi, chúng ta phải sửa. Nếu cần, hiến pháp có thể minh định và làm rõ hơn trách nhiệm phân cấp giữa cấp (gồm các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp cơ sở (cấp phường, xã). Tuy nhiên, Hiến pháp không quy định có bao nhiêu tỉnh nên việc sáp nhập các tỉnh lại là bình thường. Bên cạnh đó là sửa một số Luật và văn bản pháp quy liên quan.

Một vấn đề khác đó là trong thời gian qua, trên mạng xã hội và truyền thông nước ngoài bằng tiếng Việt bỗng xuất hiện “đề xuất” rằng “nên tiến hành trưng cầu ý dân” về sáp nhập tỉnh, tôi cho rằng, việc xin ý kiến người dân nếu có là để chúng ta lắng nghe, biết thêm các vấn đề và giải quyết nhằm giảm bớt mặt tiêu cực, giảm bớt những ảnh hưởng bất lợi chứ không nhất thiết chúng ta phải hỏi ý kiến theo kiểu biểu quyết theo đa số. Về việc xin ý kiến người dân, nếu có làm, phải làm nhanh chứ không để thời gian hỏi ý kiến quá dài, quá lâu.

Bản đồ hành chính 63 tỉnh, thành Việt Nam.

Việc sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện, mở rộng cấp xã phải tiến hành quyết liệt, dứt khoát. Đây là việc chúng ta thấy cần thiết, thấy là tốt thì phải làm. Có lẽ, thời gian cũng đã quá gấp rút cho Việt Nam.

Chúng ta đã mất quá nhiều thời gian. Tính từ mốc chúng ta đạt mức thu nhập trung bình (năm 2010), như vậy, đã trải qua 15 năm nhưng chúng ta chưa nhích được bao nhiêu.

Tại mốc thời điểm sau 20 năm đổi mới, khi đó, đã có nhiều ý kiến cho rằng cần phải đưa ra nhiều chính sách mới cho một cuộc đổi mới lần thứ 2, tuy nhiên, cũng chưa có được. Chúng ta vẫn cho rằng đổi mới là một quá trình liên tục. Nhưng liên tục mà chúng ta cứ bước chậm rề rà, thỉnh thoảng nhích lên được một tí và đôi khi “một bước tiến lại 3 bước lùi” thì không thể nào vượt lên được.

Thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn, nhưng đây cũng là một trong 3 đột phá chiến lược, việc này đã được đưa ra từ năm 2011. Đến nay, chúng ta đã mất 14-15 năm, đột phá chiến lược này hiện chúng ta chưa hề có cái gì thực sự là đột phá. Bây giờ, muốn tạo đột phá thì chúng ta phải làm theo cách khác, không chờ được nữa.

Và trong điều kiện hiện tại, sắp xếp, tinh gọn bộ máy, bỏ cấp trung gian không chỉ là nhiệm vụ hành chính mà là yêu cầu lịch sử. Một bộ máy gọn nhẹ, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả sẽ phục vụ người dân doanh nghiệp tốt hơn, giúp cho đất nước bứt phá nhanh hơn trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên phồn vinh và hạnh phúc.

- Xin cảm ơn bà!