Tin Khu Vực 
Thay đổi cách canh tác truyền thống
Tỏi từ lâu đã được xem là “vàng trắng” của đặc khu Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi), gắn liền với sinh kế của hàng nghìn hộ dân nơi đây. Tuy nhiên, nhiều năm qua, sản xuất tỏi tại Lý Sơn chủ yếu vẫn dựa trên phương thức truyền thống với việc sử dụng đất đỏ bazan và cát san hô thay thế định kỳ sau mỗi vụ. Cách làm này vừa tốn kém, vừa ảnh hưởng môi trường và đẩy nguồn cát san hô ngày càng suy giảm.
Thay đổi cách canh tác truyền thống đã mang lại hiệu quả kinh tế cao cho bà con nông dân ở Lý Sơn
Thêm vào đó, phần lớn tỏi Lý Sơn mới dừng ở sản phẩm thô, chưa qua bảo quản và chế biến sâu nên giá trị kinh tế thấp, thị trường đầu ra thiếu ổn định. Tình trạng được mùa rớt giá, tỏi hư hỏng sau thu hoạch diễn ra phổ biến. Bối cảnh quỹ đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp do đô thị hóa và phát triển du lịch càng đòi hỏi phải nâng giá trị sản phẩm thay vì mở rộng diện tích canh tác.
Từ yêu cầu thực tiễn đó, những năm gần đây, Quảng Ngãi đã triển khai nhiều đề tài nghiên cứu nhằm ứng dụng khoa học, công nghệ vào sản xuất tỏi theo hướng bền vững. Dấu mốc quan trọng bắt đầu từ đề tài “Nghiên cứu ứng dụng đồng bộ các giải pháp khoa học và công nghệ phục vụ sản xuất, bảo quản và chế biến tỏi Lý Sơn bền vững theo chuỗi giá trị”, thực hiện từ năm 2021.
Đây là đề tài cấp quốc gia do Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Nông Tín chủ trì, phối hợp với Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ, Viện Nghiên cứu Rau quả và Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện Lý Sơn (cũ). Khác với các nghiên cứu trước đây chỉ tập trung vào kỹ thuật canh tác, đề tài này phát triển đồng bộ từ cải tạo đất, canh tác hữu cơ đến bảo quản, chế biến và thương mại hóa sản phẩm theo chuỗi giá trị.
Ứng dụng khoa học công nghệ giúp các sản phẩm của tỏi Lý Sơn đa dạng hơn trước rất nhiều
Theo ông Vũ Văn Khuê, Phó Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ, trước kia người dân canh tác tỏi trên lớp cát san hô phủ lên nền đất bazan đầm chặt. “Cách làm này khiến bộ rễ phát triển kém, cây dễ đổ khi gặp mưa bão, khả năng hút nước và dinh dưỡng thấp nên năng suất không ổn định, chi phí phân bón và thuốc bảo vệ thực vật lại cao”, ông Khuê cho biết.
Từ đề tài nghiên cứu, nhóm chuyên gia đã cải tiến phương pháp làm đất: Không bổ sung đất bazan mới hay thay cát san hô như trước mà giữ nguyên lớp cát cũ, cày xới và trộn đều với đất thịt bazan ở độ sâu khoảng 20 cm để tạo lớp đất cát pha tơi xốp.
Theo ông Khuê, loại đất này giúp rễ tỏi phát triển sâu và rộng, cây vững chắc, ít sâu bệnh và chịu thời tiết tốt hơn. Mô hình thí điểm trong vụ đầu tiên đạt năng suất 6,34 tấn/ha, cao hơn gần 50% so với ruộng đại trà (4,23 tấn/ha).
Nhiều sản phẩm được chế biến từ tỏi Lý Sơn đang mang lại hiệu quả cao
Đột phá trong chế biến sâu
Song song với cải tiến canh tác, ứng dụng khoa học, công nghệ trong chế biến được xem là hướng đi mang tính quyết định để nâng tầm tỏi Lý Sơn, giúp sản phẩm thoát khỏi mô hình sản xuất nhỏ lẻ, phụ thuộc mùa vụ.
Với nguồn nguyên liệu đạt tiêu chuẩn VietGAP, Công ty TNHH Khoa học và Công nghệ Nông Tín đã đầu tư dây chuyền chế biến hiện đại, cho ra đời nhiều sản phẩm mới như: Tỏi đen ngâm mật ong, bột tỏi, pate tỏi và các sản phẩm chiết xuất từ tỏi.
Ông Phan Sơn, Giám đốc Công ty cho biết, quy trình sản xuất tỏi đen ngâm mật ong được thực hiện hoàn toàn khép kín, ứng dụng công nghệ lên men nhiệt hóa cưỡng bức trong môi trường kiểm soát độ ẩm và nhiệt độ suốt 30 ngày. “Quá trình này kích hoạt hệ vi sinh vật có lợi, chuyển hóa các hợp chất trong tỏi tươi thành hoạt chất mới tốt cho sức khỏe”, ông Sơn nói.
Sau khi lên men, tỏi được bóc vỏ, trích ly dung dịch tỏi đen và hòa quyện với mật ong rừng nguyên chất theo tỷ lệ phù hợp. Sản phẩm không dùng chất bảo quản hay phụ gia, giữ trọn mùi vị và giá trị dinh dưỡng.
Đối với bột tỏi, Công ty áp dụng công nghệ sấy lạnh và nghiền mịn, giúp giữ nguyên tinh dầu, màu sắc và các hợp chất quý, điều mà phương pháp rang truyền thống không đảm bảo. “Công nghệ này đầu tư lớn nhưng chất lượng đồng đều, an toàn thực phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu”, ông Sơn chia sẻ. Nhờ chế biến sâu, thời gian bảo quản sản phẩm kéo dài, hạn chế thất thoát và tăng giá trị kinh tế.
Việc ứng dụng công nghệ đã mang lại thay đổi rõ rệt cho sản xuất ăn tỏi Lý Sơn. Trước kia, tỏi tươi phải bán nhanh theo mùa, rủi ro giá thấp và hư hỏng. Nay, với hệ thống chế biến hiện đại, tỏi có thể thu mua quanh năm, bảo quản dài ngày và chế biến thành nhiều dòng sản phẩm. Điều này giúp ổn định đầu ra, nâng thu nhập cho người dân.
Nhờ thay đổi cách làm truyền thống, năng suất của các cánh đồng tỏi được nâng cao rõ rệt, đầu ra ổn định, mang lại nguồn lợi kinh tế cho người dân nơi đây
Ngoài ra, sản xuất theo quy trình VietGAP, ưu tiên phân hữu cơ và thuốc sinh học giúp giảm ô nhiễm môi trường, cải thiện chất lượng đất và phù hợp xu hướng nông nghiệp xanh. Hao hụt sau thu hoạch giảm mạnh, áp lực khai thác cát san hô cũng được giảm thiểu.
Theo ông Phan Sơn, hiện Công ty đang liên kết với người dân Lý Sơn sản xuất tỏi trên 10 ha vùng nguyên liệu VietGAP. Mỗi năm, Công ty đưa ra thị trường gần 20.000 sản phẩm các loại, phân phối tại nhiều tỉnh thành và qua sàn thương mại điện tử. Thời gian tới, đơn vị đang hoàn thiện thủ tục để xuất khẩu sản phẩm tỏi sang thị trường Trung Đông.
Song song với cải tiến canh tác, ứng dụng khoa học, công nghệ trong chế biến được xem là hướng đi mang tính quyết định để nâng tầm tỏi Lý Sơn, giúp sản phẩm thoát khỏi mô hình sản xuất nhỏ lẻ, phụ thuộc mùa vụ.
