Nông sản Yên Châu vươn mình ra thế giới

Từ “xứ sở chuối ngọt, xoài thơm” đến thương hiệu toàn cầu

Nằm ở phía nam tỉnh Sơn La, Yên Châu từ lâu nổi tiếng với những sản vật phong phú: xoài, chuối, mận hậu, chanh leo... Trong đó, xoài tròn Yên Châu và chuối bản địa được xem là “linh hồn” của vùng đất, vừa mang hương vị đặc trưng, vừa gắn bó với đời sống của bà con dân tộc Thái, Mông, Kinh, Mường qua nhiều thế hệ.

Nếu như trước đây cây ăn quả chỉ trồng rải rác trong vườn nhà để phục vụ sinh hoạt, thì nay Yên Châu đã bước vào giai đoạn sản xuất hàng hóa với quy mô lớn. Toàn xã hiện có hơn 12.000 ha cây ăn quả, trong đó diện tích xoài chiếm hơn 3.300 ha, sản lượng năm 2025 ước đạt gần 27.000 tấn. Chuối cũng được trồng trên hàng nghìn ha, không chỉ bán tươi mà còn chế biến thành sản phẩm sấy khô, rượu chuối, tạo thêm giá trị gia tăng.

Điểm khác biệt rõ rệt so với trước là việc Yên Châu tập trung xây dựng thương hiệu và áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất an toàn. Huyện đã được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý “Xoài tròn Yên Châu”, trong khi chuối cũng đã có nhãn hiệu chứng nhận. Đây chính là “tấm hộ chiếu” để nông sản địa phương tiến xa hơn, không chỉ dừng lại ở thị trường nội địa.

Các hợp tác xã nông nghiệp được thành lập, điển hình như HTX Phiêng Khoài, HTX Xuân Tiến… đã góp phần tổ chức lại sản xuất, bao tiêu sản phẩm, đầu tư sơ chế và xúc tiến thương mại. Nông dân không còn đơn độc bán hàng, mà được tham gia chuỗi giá trị, có hợp đồng tiêu thụ ổn định hơn.

Chị Lò Thị Phương, dân tộc Thái cho biết, trước đây, gia đình tôi trồng tỏi chỉ bán cho thương lái, giá bấp bênh, có lúc rẻ đến nản lòng. Nhưng nay, được HTX thu mua ổn định, bà con yên tâm sản xuất, không lo đầu ra. Cuộc sống gia đình tôi khấm khá hơn hẳn.

Hành trình xuất khẩu: mở cánh cửa thị trường khắt khe

Những năm gần đây, Yên Châu đã ghi dấu ấn trên bản đồ nông sản xuất khẩu. Không chỉ dừng lại ở thị trường Trung Quốc, các lô xoài, chuối của huyện đã có mặt tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, châu Âu và cả Anh. Dù mới ở mức thí điểm, song đó là minh chứng rõ ràng rằng sản phẩm địa phương có thể đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Các lễ hội xoài, sự kiện xuất khẩu lô hàng đầu tiên được tổ chức hằng năm không chỉ mang tính quảng bá, mà còn là dịp để doanh nghiệp, HTX và nông dân ký kết hợp đồng, thống nhất quy trình thu hoạch, sơ chế, đóng gói. Đây là cách làm chuyên nghiệp, biến sản phẩm từ “cây nhà lá vườn” thành hàng hóa có truy xuất nguồn gốc, đạt chuẩn an toàn vệ sinh thực phẩm.

Chuối Yên Châu cũng đang tìm được lối đi mới. Ngoài tiêu thụ trong nước, nhiều sản phẩm chuối sấy khô, chuối tẩm gia vị đã xuất hiện tại các siêu thị lớn, tham gia chương trình OCOP và từng bước tiếp cận thị trường nước ngoài. Việc đa dạng hóa sản phẩm chế biến đã giúp nông dân giảm bớt áp lực “được mùa mất giá”, kéo dài thời gian bảo quản và nâng cao thu nhập.

Tuy nhiên, con đường đưa nông sản Yên Châu “ra biển lớn” không hề bằng phẳng. Trước hết, việc đồng bộ chất lượng giữa các vùng trồng vẫn còn hạn chế, không ít hộ nông dân chưa quen với quy trình VietGAP, GlobalGAP. Hạ tầng sau thu hoạch, kho lạnh, giao thông cũng là điểm nghẽn khi chi phí vận chuyển cao, phụ thuộc nhiều vào thời tiết. Đặc biệt, thương hiệu sản phẩm còn mới mẻ, chưa có chiến lược marketing mạnh mẽ ở thị trường quốc tế.

Để giải quyết những bài toán này, chính quyền huyện và tỉnh Sơn La đang tập trung vào ba hướng: mở rộng diện tích đạt chứng nhận, xây dựng nhà sơ chế tập trung gắn với HTX, và đẩy mạnh xúc tiến thương mại qua các sàn thương mại điện tử, hội chợ quốc tế. Việc cấp mã vùng trồng, nhãn mác truy xuất QR và hỗ trợ xúc tiến đã giúp sản phẩm có thêm lợi thế cạnh tranh.

Mở rộng tầm nhìn: nông sản gắn với du lịch xanh bền vững

Ngoài giá trị kinh tế, Yên Châu còn tiềm năng phát triển du lịch nông nghiệp. Những vườn xoài, chuối xanh mướt trải dài trên triền đồi, xen lẫn bản làng người Thái, Mông, Mường với điệu múa, tiếng khèn, có thể trở thành điểm đến hấp dẫn du khách.

Lễ hội xoài Yên Châu đã được tổ chức thường niên, kết hợp trình diễn văn hóa, ẩm thực bản địa, tạo nên không gian trải nghiệm độc đáo. Du khách không chỉ thưởng thức trái cây tươi ngon, mà còn có thể tham gia thu hoạch, thưởng thức các món ăn chế biến từ xoài, chuối, mua sản phẩm OCOP về làm quà. Đây là cách nâng giá trị nông sản, không chỉ ở quả chín, mà còn ở trải nghiệm và bản sắc.

Gắn nông sản với du lịch xanh, bền vững cũng chính là bước đi lâu dài để xây dựng thương hiệu. Khi du khách trở thành “đại sứ truyền thông” tự nhiên, câu chuyện về xoài Yên Châu, chuối Yên Châu sẽ lan tỏa rộng rãi hơn, mở thêm cơ hội tiêu thụ trong và ngoài nước.

Yên Châu đã có đủ điều kiện để khẳng định vị thế: đất đai màu mỡ, giống xoài tròn đặc sản, chuối bản địa thơm ngon, cùng sự năng động của các HTX và sự hỗ trợ chính sách từ địa phương. Những bước đi xuất khẩu đầu tiên đã chứng minh tiềm năng không giới hạn của vùng đất này.

Để bứt phá, Yên Châu cần tiếp tục hoàn thiện chuỗi liên kết nông dân - HTX - doanh nghiệp, đầu tư hạ tầng sơ chế - bảo quản, nhân rộng vùng trồng đạt chuẩn quốc tế. Đồng thời, cần chú trọng xây dựng chiến lược thương hiệu, đưa câu chuyện văn hóa, bản sắc vào mỗi sản phẩm, để xoài, chuối không chỉ là đặc sản địa phương mà còn trở thành thương hiệu Việt trên bản đồ nông sản toàn cầu.