Nỗ lực cân bằng cán cân thương mại Việt Nam - Trung Quốc

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú đã có cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương xung quanh vấn đề này.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú

- Thưa ông, năm 2024, thương mại Việt Nam – Trung Quốc đã chính thức vượt mốc 200 tỷ USD, là thị trường đầu tiên của nước ta đạt được mốc này. Ông đánh giá gì về vai trò của thị trường Trung Quốc đối với hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam?

Chuyên gia Vũ Vinh Phú: Theo Tổng cục Hải quan kim ngạch xuất nhập khẩu giữa hai nước Việt Nam – Trung Quốc đạt 205,2 tỷ USD. Trung Quốc cũng là đối tác thương mại đầu tiên mà nước ta thiết lập được quy mô kim ngạch 200 tỷ USD trở lên.

Không chỉ năm 2024 mà nhiều năm gần đây, Trung Quốc đều khẳng định vai trò là bạn hàng rất quan trọng của Việt Nam. Trung Quốc là thị trường lớn với 1,4 tỷ dân, sức mua lớn, là thị trường hấp dẫn với không chỉ hàng hoá Việt Nam mà còn là hàng hoá của nhiều quốc gia khác. Với tốc độ nhập khẩu lớn đối với nhiều mặt hàng thế mạnh của Việt Nam như dệt may, da giày, điện tử, nông lâm thuỷ sản… đây là thị trường lớn mà Việt Nam không thể bỏ lỡ.

Bên cạnh đó, nếu so với các đối thủ cạnh tranh khác, Việt Nam có nhiều thuận lợi trong việc xuất khẩu hàng hoá sang Trung Quốc nhờ vị trí địa lý gần gũi. Hàng hoá Việt Nam có chất lượng tốt, có giá cạnh tranh, rất được thị trường phía bạn ưa chuộng, là cơ hội để gia tăng kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này.

Thuỷ sản là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang Trung Quốc (Ảnh: TTXVN)

- Tuy đạt kim ngạch song phương lớn nhưng nhập siêu giữa Việt Nam và Trung Quốc cũng tăng cao. Ông đánh giá gì về thực trạng này?

Chuyên gia Vũ Vinh Phú: Cũng theo Tổng cục Hải quan, năm 2024, xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc đạt 61,2 tỷ USD, giảm khoảng 100 triệu USD so với năm 2023. Trong khi đó, nhập khẩu từ Trung Quốc lên đến 144 tỷ USD, tăng tới 33,35 tỷ USD so với năm trước (tương đương tốc độ tăng 30,1%).

Kim ngạch xuất khẩu giảm trong khi nhập khẩu tăng cao khiến con số nhập siêu từ Trung Quốc cũng nới rộng so với trước. Nếu như năm 2023, nhập siêu từ Trung Quốc mới là 49,35 tỷ USD, nhưng năm 2024 đã lên đến 82,8 tỷ USD.

Lý do của tình trạng này là Việt Nam xuất khẩu chủ yếu mặt hàng nông sản sang Trung Quốc – là mặt hàng có giá trị thấp, còn nhập khẩu từ thị trường này những mặt hàng nguyên liệu sản xuất, máy móc thiết bị - là những mặt hàng thường có giá trị cao hơn.

Đối với nông sản – mặt hàng chủ lực của nước ta xuất khẩu sang Trung Quốc, thời gian qua, Trung Quốc đã dựng lên hàng rào bảo vệ người tiêu dùng trong nước. Theo đó, giảm mạnh nhập khẩu tiểu ngạch, tăng xuất khẩu chính ngạch. Thời gian qua, nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn quen xuất khẩu nông sản qua đường tiểu ngạch sang thị trường này, cho nên kim ngạch xuất khẩu bị ảnh hưởng.

Thêm nữa, Trung Quốc cũng phải ban hành Lệnh 248, 249, đòi hỏi doanh nghiệp phải đáp ứng các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, siết chặt tiêu chuẩn nhập khẩu sang thị trường Trung Quốc. Trong khi đó, do một số mặt hàng của Việt Nam có kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc tăng mạnh như sầu riêng đã dẫn đến tình trạng một số thời điểm, ở một số địa phương xảy ra tình trạng gian lận mã số vùng trồng đối với sầu riêng xuất khẩu. Dù những tình trạng này không quá nhiều, song cũng gây ảnh hưởng nhất định đến hoạt động xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc.

Một lý do khác là thời gian vừa qua, nhiều thị trường khác cũng đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá sang Trung Quốc như Thái Lan, Campuchia, Lào… cạnh tranh trực tiếp với các mặt hàng Việt Nam có thế mạnh như rau quả, gạo, nông sản… Đây cũng là lý do khiến kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang Thái Lan giảm, khiến gánh nặng nhập siêu tăng lên.

- Phải khẳng định Trung Quốc đã, đang và sẽ tiếp tục là thị trường lớn và tiềm năng của hàng hoá Việt Nam xuất khẩu. Trong năm 2025, ông có những gợi mở gì để đẩy mạnh xuất khẩu sang thị trường này?

Chuyên gia Vũ Vinh Phú: Trung Quốc là thị trường lớn, thị trường gần và vẫn sẽ đóng góp rất lớn vào kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam trong thời gian tới. Doanh nghiệp phải xác định rằng Trung Quốc cũng ngày càng đòi hỏi cao về các tiêu chuẩn như mã số vùng trồng, mã đóng gói, tiêu chuẩn xuất khẩu…

Bên cạnh đó, hiện nay Việt Nam nhập khẩu rất nhiều hàng hoá từ Trung Quốc. Đa phần trong đó là nguyên phụ liệu sản xuất, là không đáng lo. Tuy nhiên, Việt Nam cũng nhập khẩu rất nhiều nông sản, hàng tiêu dùng từ Trung Quốc. Do đó, phải nâng cao sức cạnh tranh hàng hoá nội địa để gia tăng xuất khẩu sang thị trường này, từ đó giúp giảm bớt thâm hụt, tiến tới cân bằng cán cân thương mại.

Cụ thể, doanh nghiệp phải đầu tư nâng cao tiêu chuẩn, chất lượng hàng hoá để đủ sức cạnh tranh với sản phẩm của các quốc gia khác tại thị trường Trung Quốc.

Bên cạnh đó, nâng cao năng lực vận chuyển, giảm chi phí logistics để năng cao sức cạnh tranh cho doanh nghiệp. Điều này đòi hỏi không chỉ Bộ Công Thương mà cả Bộ Giao thông Vận tải, các địa phương có chung đường biên giới cũng phải vào cuộc cải thiện hệ thống đường giao thông, đầu tư xây dựng kho bãi sát biên giới...

- Hiện nay, Trung Quốc đang xây dựng các kho hàng gần biên giới để đẩy mạnh đưa hàng hoá vào các thị trường, trong đó có thị trường Việt Nam một cách nhanh nhất, giá cạnh tranh nhất. Ông nhận định gì về xu hướng này của phía bạn?

Chuyên gia Vũ Vinh Phú: Việc Trung Quốc lập các kho hàng gần biên giới để xuất khẩu vào Việt Nam là hoạt động họ đã làm từ rất lâu và đã mang lại hiệu quả rất lớn khi giúp hàng hoá bán trên các nền tảng thương mại điện tử của họ được đưa vào Việt Nam rất nhanh chóng, chi phí thấp và giá rất rẻ. Đây là thách thức đối với hàng hoá Việt Nam, song cũng là bài học ta có thể học hỏi.

Thực tế, trước đây, đã có nhiều chuyến công tác của lãnh đạo các Bộ ngành đến các tỉnh biên giới để lập các kho hàng hoá tại đây nhưng hiện nay, tốc độ triển khai của Việt Nam còn chậm. Trong khi đó, các kho hàng tại biên giới có vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng hàng hoá, nâng cao sức cạnh tranh của hàng hoá xuất khẩu sang Trung Quốc. Do đó, tôi cho rằng Việt Nam cũng cần đẩy nhanh việc xây dựng các kho hàng tại khu vực này nhằm tăng sức cạnh tranh cho hàng hoá sang Trung Quốc. Đồng thời, đẩy mạnh thương mại điện tử xuyên biên giới nhằm tận dụng lợi thế đưa hàng hoá Việt vào sâu thị trường Trung Quốc.

Thêm nữa, hiện nay, hàng hoá Việt Nam vẫn còn qua các trung gian, đầu mối trước khi đến hệ thống phân phối của nước bạn. Cho nên các doanh nghiệp cần tăng cường làm việc, kết nối giao thương với các hệ thống phân phối, chợ, siêu thị của phía bạn nhằm đưa hàng hoá trực tiếp vào các kênh phân phối này, từ đó giảm giá thành, nâng cao sức cạnh tranh, dễ dàng hơn trong xây dựng thương hiệu.

Hàng hoá Việt Nam sang Trung Quốc khá nhiều, song hàng hoá có thương hiệu riêng tại Thiên tân, Bắc Kinh, Thượng Hải… còn hạn chế. Trong khi đó, Trung Quốc là thị trường rộng lớn và mỗi một tỉnh, một thành phố của Trung Quốc đều là một “mảnh đất” tiềm năng. Do đó, cần gia tăng các hoạt động xúc tiến thương mại chuyên sâu vào các địa phương của Trung Quốc để đa dạng cơ hội cho hàng hoá Việt Nam.

Xin cảm ơn ông!