Kinh tế Nga đứng vững sau 10 tháng trừng phạt của phương Tây

Sự sụp đổ dự đoán đã tránh được và mức giảm 8-10% GDP được dự báo trong năm nay đã được giảm xuống mức giảm 3- 4%. Tuy nhiên, trước chiến tranh, mức tăng trưởng 3% đã được dự đoán. Quá trình phục hồi dự kiến chỉ bắt đầu tốt nhất vào năm 2024 và chỉ trong trường hợp không chắc chắn là các yếu tố bên ngoài không xấu đi đáng kể. Nước Nga có vẻ sẽ chứng kiến thêm một thập kỷ mất mát nữa, với một thập kỷ trì trệ, sau đó là một thập kỷ thụt lùi.

Chính phủ Nga và Ngân hàng trung ương đã giảm bớt đòn giáng kinh tế từ cuộc chiến Ukraine và các biện pháp trừng phạt theo sau nó, đặc biệt là thông qua các chính sách tài khóa thận trọng trong những năm gần đây, chẳng hạn như cân bằng ngân sách liên tục với giá dầu 45 USD một thùng và thắt chặt chi tiêu, thậm chí phải trả giá bằng tăng trưởng kinh tế.

Ngoài ra, các biện pháp trừng phạt đã được chuẩn bị. Các công ty nhà nước và các ngân hàng lớn đã thực hiện các cuộc kiểm tra căng thẳng, bao gồm các kịch bản trong đó Nga bị ngắt kết nối với SWIFT, phương Tây ngừng cung cấp một số công nghệ nhất định và các tài khoản bị phong tỏa…Biện pháp trừng phạt nghiêm trọng nhất dự kiến là lệnh cấm vận công nghệ thông tin và vi mạch: điều sẽ không có tác động ngay lập tức đối với hầu hết các lĩnh vực. Nhờ những sự chuẩn bị trước, tác dụng của các biện pháp trừng phạt tỏ ra yếu hơn so với dự đoán trong ngắn hạn, nhưng nó cũng kéo dài hơn. Ngân sách, được hỗ trợ trong vài tháng đầu tiên nhờ doanh thu từ dầu khí, đã bắt đầu thu hẹp lại. Doanh thu phi dầu mỏ và khí đốt đã giảm 20% và gần như toàn bộ tăng trưởng doanh thu từ dầu khí đến từ việc tăng thuế khai thác khoáng sản đối với Gazprom.

Sự sụt giảm trong sản xuất công nghiệp trong 10 tháng đầu năm nay hóa ra là tương đối nhỏ ở mức 0,1%. Tuy nhiên, điều này phần lớn là do tăng chi tiêu quân sự, giúp tăng trưởng trong các lĩnh vực như quần áo và hàng kim loại (bao gồm cả xe tăng và tên lửa), che đậy sự sụt giảm trong các lĩnh vực dân sự, chẳng hạn như sản xuất ô tô (giảm gần một nửa), chế biến gỗ, và chế tạo máy. Suy thoái kinh tế có thể sẽ tiếp tục bởi vì ngành công nghiệp Nga - thậm chí cả lĩnh vực quân sự - phụ thuộc nhiều vào việc nhập khẩu hàng hóa công nghệ cao, chủ yếu từ phương Tây. Nhập khẩu công nghệ từ tất cả các nước đã giảm, ngoại trừ Thổ Nhĩ Kỳ.

Sự sụp đổ trong những hàng nhập khẩu đó sẽ làm giảm sản xuất và làm cho nó trở nên thô sơ hơn, một quá trình đã và đang diễn ra. Việc thay thế nhập khẩu hiện nay là cần thiết trong hầu hết các lĩnh vực, nhưng do các lệnh trừng phạt, nó đang bị thụt lùi, với các bộ phận cũ kỹ được thay thế bằng các lựa chọn kém tiên tiến hơn. Sự ra đi tự nguyện của nhiều công ty phương Tây và sự cắt đứt hoàn toàn thương mại với châu Âu đối với các mặt hàng năng lượng, cùng với việc không có các giải pháp thay thế tương đương, sẽ kìm hãm nền kinh tế Nga.

Trong bầu không khí bất ổn, đầu tư có nguy cơ bị cắt giảm. Doanh nghiệp tư nhân vốn đã hạn chế đầu tư do môi trường kinh doanh không thuận lợi. Nhưng bây giờ ngấm đòn trừng phạt và chiến tranh. Ngay cả doanh nghiệp ủng hộ nhà nước nhất cũng sẽ không đầu tư vào một quốc gia đang có chiến tranh, nơi công ty có thể bị buộc phải đóng góp cho nỗ lực chiến tranh bất cứ lúc nào thông qua các loại thuế mới hoặc thậm chí trực tiếp.

Đầu tư quy mô lớn từ phía nhà nước cũng có vấn đề. Xét theo ngân sách 3 năm đã được thông qua, ưu tiên của chính phủ chắc chắn là tài trợ cho chiến tranh. Các lĩnh vực chi tiêu chính của ngân sách là các lĩnh vực an ninh, sẽ chiếm gần một phần ba tổng chi tiêu (9,3 nghìn tỷ rúp) vào năm 2023. Ngược lại, chi tiêu cho nền kinh tế đang giảm từ 4,5 nghìn tỷ rúp vào năm 2022 xuống còn 3,5 nghìn tỷ vào năm 2023. Tổng khối lượng chi tiêu trên thực tế sẽ không thay đổi (29 nghìn tỷ rúp) theo giá trị danh nghĩa, có nghĩa là giảm đáng kể theo giá trị thực. Tuy nhiên, chi tiêu cho nhu cầu quân sự được bảo vệ khỏi bất kỳ sự sụt giảm thu nhập nào, do đó, chi tiêu cho sự phát triển của nền kinh tế và mở rộng các chương trình xã hội sẽ bị cắt giảm nếu cần cắt giảm.

Chính phủ Nga không coi môi trường đầu tư là một trong những ưu tiên của mình mà tập trung vào nhu cầu của quân đội. Ba trăm nghìn người trong độ tuổi từ 22 đến 50 đã được huy động, khiến GDP giảm 0,5% và có thể có nhiều đợt huy động hơn ở phía trước.

Thật khó để tính toán thiệt hại lâu dài từ số lượng lớn những người đã rời khỏi Nga kể từ khi bắt đầu chiến tranh, ước tính khoảng 500.000 đến một triệu người. Sự thiếu hụt nhân sự có trình độ do chảy máu chất xám sẽ gây áp lực lên thị trường lao động, đẩy tiền lương tăng nhanh hơn năng suất và dẫn đến nguy cơ lạm phát.

Những khó khăn lớn phát sinh từ việc định hướng lại sản xuất của Nga đối với các thị trường mới. Năng lực thông qua của cơ sở hạ tầng nối Nga với phương Đông bị hạn chế: năng lực cảng, đường sắt và đường ống đã quá tải, và việc tạo ra năng lực mới đòi hỏi nguồn lực và công nghệ. Trong khi đó, cơ sở hạ tầng phục vụ thương mại với châu Âu không hoạt động do các lệnh trừng phạt. Việc cung cấp hàng hóa không bị trừng phạt, ngay cả với các quốc gia thân thiện, đang bị cản trở do các công ty vận tải container quốc tế từ chối làm việc với Nga. Các vấn đề phát sinh không chỉ với việc giao hàng mà còn trong việc thanh toán hoặc nhận thanh toán. Giao dịch bằng đồng Euro và USD có thể bị chặn hoặc mất nhiều thời gian. Ngay cả ở “các quốc gia thân thiện”, các ngân hàng từ chối mở tài khoản cho các công ty Nga và tài khoản đại lý cho các ngân hàng Nga.

Nga cũng chịu áp lực phải thỏa hiệp và giảm giá hàng hóa của mình cho những người vẫn sẵn sàng mua chúng: Ngay bây giờ, Nga cần những thị trường đó hơn là họ cần Nga. Việc quay trở lại thị trường nội địa chỉ có thể hỗ trợ một phần cho sản xuất đơn giản là quá nhỏ.

Nhà nước đã không thể hỗ trợ doanh nghiệp bằng các giải pháp mang tính hệ thống, mà chỉ thực hiện các biện pháp mục tiêu, chẳng hạn như cho phép thanh toán bằng tiền mặt cho các hoạt động ngoại thương để tránh sử dụng đô la và euro. Các công ty Nga hầu hết đang tìm cách riêng của họ để thích nghi với các điều kiện mới. Nếu chính phủ tiếp tục chống lại sự cám dỗ của việc tuân theo kế hoạch nhà nước với những hạn chế cứng nhắc về việc ai cung cấp cái gì cho ai, thì nền kinh tế Nga có thể sẽ tồn tại và giai đoạn thích ứng sẽ kết thúc vào khoảng tháng 9 năm 2023.

Tiềm năng của nền kinh tế Nga trước chiến tranh không quá lớn, với tốc độ tăng trưởng 2-3% mỗi năm. Cuộc chiến Ukraine và các hạn chế bên ngoài đã hạ thấp xuống còn khoảng 1%. Hiện tại, sự phát triển của nền kinh tế sẽ bị đảo ngược và phải mất từ 3 đến 5 năm để sự suy giảm đó dừng lại. Chính phủ và Tổng thống Vladimir Putin muốn nhắc lại rằng Nga đã có mọi thứ cần thiết cho sự phát triển. Nhưng một quá trình chuyển đổi sang tăng trưởng dựa trên nội lực sẽ đòi hỏi phải chấm dứt chiến tranh ở Ukraine.