Trung Quốc mở cửa trở lại có ý nghĩa như thế nào đối với kinh tế Việt Nam?

Gần 3 năm trước, trường hợp đầu tiên của Covid-19 được ghi nhận tại Vũ Hán, Trung Quốc và ba tháng sau đó, Tổ chức Y tế Thế giới tuyên bố đợt bùng phát này là một đại dịch và nhanh chóng ngăn chặn sự lây lan của vi rút.

Các nước đã thực hiện nhiều biện pháp phong tỏa và giãn cách xã hội trên diện rộng, nhưng khi có vắc xin và các chiến dịch tiêm chủng tích cực, các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam, đã dần nới lỏng các hạn chế và nhanh chóng đưa nền kinh tế hoạt động trở lại. Tuy nhiên, Trung Quốc đã kiên định với chính sách zero-Covid và mới bắt đầu mở cửa trở lại, sẽ mang lại nhiều ảnh hưởng ở cả hai bên biên giới trong nhiều lĩnh vực.

Trong 11 tháng đầu năm 2022, Việt Nam đã đăng ký khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) kỷ lục 25 tỷ USD, một phần phản ánh thái độ thay đổi đối với Trung Quốc của các công ty nước ngoài. Trong những năm gần đây, tiền lương tăng cao và cuộc chiến thương mại với Mỹ đã khiến hoạt động kinh doanh ở Trung Quốc bị ảnh hưởng. Do đó, nhiều công ty đã tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng của họ ra khỏi đất nước trước khi những trường hợp đầu tiên của Covid-19 được chẩn đoán.

Tuy nhiên, zero-Covid đã làm trầm trọng thêm tâm lý này với nhiều công ty đa quốc gia bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi chính sách này. Chẳng hạn, Foxconn của Đài Loan, một trong những nhà cung cấp chính của Apple, đã trở thành tâm điểm của tình trạng bất ổn do phong tỏa ở Trung Quốc. Theo một số ước tính, tình trạng bất ổn tại nhà máy ở Trịnh Châu đã khiến năng lực sản xuất iPhone của họ giảm 30%.

Không có gì ngạc nhiên khi Foxconn đang trong quá trình chuyển một số hoạt động sản xuất ra khỏi Trung Quốc do tác động của các chính sách zero-Covid. Foxconn đã công bố vào tháng 8 rằng họ sẽ chi thêm 300 triệu đôla Mỹ để tăng cường sản xuất tại Việt Nam. Điều này rất quan trọng và là một phần của xu hướng đang phát triển. Một cuộc khảo sát của Phòng Thương mại châu Âu tại Việt Nam vào đầu năm nay cho thấy 17% số doanh nghiệp được hỏi đã chuyển ít nhất một phần hoạt động của họ từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Khi áp lực sản xuất ở Trung Quốc gia tăng, ngay cả các công ty nội địa của Trung Quốc cũng nhận thấy lợi ích khi di dời về phía nam. Chẳng hạn, Xiaomi của Trung Quốc đã chuyển một phần sản xuất của mình sang nhà máy trị giá 80 triệu USD ở Thái Nguyên của Việt Nam do chi phí vận chuyển và hậu cần cao hơn do đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, có thể giả định rằng thành phần liên quan đến đại dịch trong chiến lược đa dạng hóa của các công ty đa quốc gia có thể chậm lại nếu Trung Quốc mở cửa trở lại.

Chuỗi cung ứng có thể bắt đầu hoạt động trơn tru hơn. Ngành sản xuất của Việt Nam được thể hiện quá mức trong việc lắp ráp hàng hóa. Tuy nhiên, nhiều bộ phận và nguyên liệu thô được sử dụng trong hàng xuất khẩu của Việt Nam được nhập khẩu. Năm 2018, Tổ chức Ngoại thương Nhật Bản nhận thấy Việt Nam có tỷ lệ nội địa hóa chỉ 34% đối với phụ tùng, linh kiện và vật liệu. Ngược lại, con số đó là 68% đối với Trung Quốc và 57% đối với Thái Lan.

Do đó, ngành công nghiệp Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào Trung Quốc. Trên thực tế, cho đến nay, Trung Quốc là nguồn nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam. Năm 2021, Việt Nam chỉ nhập khẩu hơn 100 tỷ USD hàng hóa từ Trung Quốc. Con số này bao gồm nguyên liệu thô cho ngành dệt may, da giày với trị giá 13,7 tỷ USD. Nhưng thương mại xuyên biên giới đã gặp khó khăn dưới chính sách zero-Covid của Trung Quốc. Các nhà máy không chỉ gặp khó khăn trong việc sản xuất các bộ phận và vật liệu mà Việt Nam cần, mà việc vận chuyển chúng qua biên giới cũng gặp nhiều khó khăn.

Vào tháng 3, một số công ty đã báo cáo rằng các chuyến hàng từ Trung Quốc đến Việt Nam bị chậm trễ từ hai đến bốn tuần. Điều này đã ảnh hưởng đáng kể đến một số doanh nghiệp khi họ chờ đợi các bộ phận quan trọng đến. Ngoài ra, hàng hóa xuất khẩu sang Trung Quốc từ Việt Nam cũng bị chậm trễ kéo dài. Vào tháng 12 năm 2021, có tới 6.000 xe tải bị mắc kẹt ở biên giới chờ sang Trung Quốc trong khi hải quan Trung Quốc chỉ làm việc với 20-25% công suất.

Cuối cùng, ngành du lịch sẽ được đón nhận nếu các hạn chế đi lại giữa Trung Quốc và Việt Nam được nới lỏng. Vietnam Airlines đã thông báo sẽ nối lại đường bay giữa hai nước sau gần 3 năm tạm dừng. Đây sẽ là tin vui cho ngành du lịch Việt Nam. Năm 2019, khách du lịch Trung Quốc chiếm 5,8 triệu lượt khách đến Việt Nam, tương đương khoảng 30% trong tổng số 18 triệu lượt khách đến quốc gia Đông Nam Á này trong năm đó.

Ngược lại, trong 11 tháng đầu năm 2022, Việt Nam chỉ đón 54.000 lượt khách từ Trung Quốc, theo số liệu do Tổng cục Du lịch và Tổng cục Thống kê công bố. Với việc nới lỏng các hạn chế về biên giới, ngành kinh doanh du lịch và khách sạn tại các điểm nóng du lịch trọng điểm của Việt Nam, đặc biệt là quanh miền Trung Việt Nam, nơi du lịch là ngành mũi nhọn, có thể thở phào nhẹ nhõm.

Mặc dù việc giảm hạn chế ở Trung Quốc có thể hứa hẹn cho Việt Nam, nhưng vẫn chưa biến mất. Giai đoạn chuyển tiếp sẽ đầy thách thức và những dấu hiệu ban đầu cho thấy có thể có một số nhầm lẫn xung quanh những chính sách hiện đang được áp dụng và cách thức thực hiện chúng.

Hơn nữa, khi Trung Quốc dỡ bỏ các hạn chế nặng nề, giống như ở hầu hết các quốc gia khác, cũng có khả năng xuất hiện một làn sóng các ca nhiễm mới. Tùy thuộc vào những phản ứng chính sách nào đối với một đợt bùng phát kéo dài, cũng có thể có những tác động khác đối với thương mại xuyên biên giới, du lịch và dòng vốn FDI.