Tin Khu Vực 
Giữa tầng tầng lớp lớp núi đá và những thung lũng còn in dấu gian khó, quá trình chuyển đổi cơ cấu cây trồng tại Thái Nguyên đang mở ra một gam màu mới. Nhiều vùng đất từng quen với tập quán canh tác truyền thống, dựa nhiều vào tự nhiên, nay đang dần chuyển mình bằng khoa học kỹ thuật, nông nghiệp xanh và những mô hình khởi nghiệp mang hơi thở của thế hệ trẻ vùng cao.
OCOP không chỉ là chương trình phát triển kinh tế nông thôn mà còn là công cụ làm giàu cho du lịch địa phương.
Từ việc cải tạo đất, thay đổi giống cây, ứng dụng công nghệ sinh học đến tổ chức lại sản xuất theo hướng hữu cơ, sự đổi thay ấy không diễn ra ồn ào nhưng đủ mạnh để tạo ra mạch sống mới cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Trong hành trình đó, Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 là “đường ray” để những ý tưởng mới, những mô hình mới tìm được chỗ đứng bền vững.
Giữa bức tranh chung ấy, những câu chuyện của Hoàng Mạnh Tuấn, chàng kỹ sư trẻ người Nùng chọn gieo xanh trên đất Võ Nhai, hay hành trình đưa miến dong OCOP 5 sao đi ra thế giới của chị Nguyễn Thị Hoan, người Tày ở Côn Minh, tạo thành những “đốm lửa” ấm, chứng minh sức bật kinh tế bản địa khi tri thức và bản sắc cùng đồng hành.
Khởi nghiệp nông nghiệp sạch giữa núi rừng Võ Nhai
Ở tuổi 24, khi nhiều bạn bè tìm cơ hội nơi phố thị, Hoàng Mạnh Tuấn, kỹ sư ngành Khoa học cây trồng, lại quyết định trở về quê nhà Võ Nhai, vùng đất còn nhiều khó khăn, để bắt đầu một hành trình khác, khởi nghiệp từ nông nghiệp sạch. Nhận thấy đất đai đang bạc màu vì lạm dụng phân hóa học, trong khi nhu cầu nông sản an toàn ngày càng tăng, năm 2023 Tuấn thành lập Công ty TNHH Nông nghiệp và Dịch vụ AE Thái Nguyên với hai sản phẩm chủ lực là phân vi sinh và rau ăn lá hữu cơ.
Giải pháp đầu tiên của anh là tận dụng nguồn phân chuồng địa phương, xử lý bằng công nghệ vi sinh hiện đại để tạo ra phân bón cải tạo đất, phục hồi hệ vi sinh, một yếu tố sống còn của nông nghiệp bền vững. Song song, mô hình rau ăn lá hữu cơ theo quy trình “5 không” được triển khai: không thuốc bảo vệ thực vật, không phân hóa học, không chất kích thích sinh trưởng, không giống biến đổi gen và không chất bảo quản. Sản phẩm vì thế có vị ngọt đậm, tươi lâu và an toàn tuyệt đối.
Sau chưa đầy hai năm, những luống rau hữu cơ của AE Thái Nguyên đã có mặt tại Võ Nhai và một số khu vực thành thị trong tỉnh. Tuấn cũng khéo léo tận dụng mạng xã hội để quảng bá, triển khai tích điểm đổi quà nhằm giữ chân khách hàng; đồng thời kết nối với trường mầm non và cửa hàng thực phẩm chay, nhóm người tiêu dùng đặc biệt quan tâm tới sức khỏe.
Sản phẩm rau hữu cơ của Công ty TNHH Nông nghiệp và Dịch vụ AE Thái Nguyên có mặt tại các hội chợ trong tỉnh.
Điều đáng chú ý hơn, mô hình này không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn lan tỏa phương thức canh tác mới. Tuấn sẵn sàng chia sẻ quy trình sản xuất rau hữu cơ và phân vi sinh cho bà con, cam kết thu mua nếu sản xuất đúng kỹ thuật. Nhờ đó, nhiều hộ dân bắt đầu thử nghiệm chuyển đổi, giảm ô nhiễm đất, nâng cao hiệu quả sản xuất. Một số nhà vườn tại Võ Nhai và vùng lân cận đã dùng phân vi sinh AE cho cây ăn quả và cây cảnh, kết quả khả quan, cây xanh mướt, ít sâu bệnh.
Tuấn chia sẻ: “Để trồng rau hữu cơ, người lao động phải hiểu đất, nước, phân, sâu bệnh và cơ chế sinh trưởng tự nhiên của cây. Đất và nguồn nước đều được kiểm soát nghiêm ngặt, không nhiễm kim loại nặng hay nước thải công nghiệp. Tương lai, công ty hướng tới liên kết với các hợp tác xã để xây dựng chuỗi cung ứng nông sản sạch khép kín, tạo nền tảng cạnh tranh dài hạn”.
Từ hai bàn tay trắng đến giải Nhất cuộc thi Ý tưởng sáng tạo khởi nghiệp thanh niên dân tộc thiểu số năm 2023, giải Ba cuộc thi sáng tạo khởi nghiệp tại Phú Thượng năm 2024 và nhiều bằng khen khác, chàng kỹ sư trẻ đang trở thành nguồn cảm hứng mới. Mỗi bó rau, mỗi bao phân vi sinh là một “hạt xanh” anh gieo vào sự chuyển mình của nông nghiệp vùng cao, nơi tri thức trẻ đang viết lại câu chuyện làm nông.
Hành trình từ cây chống đói tới sản phẩm vượt núi ra thế giới
Nếu Võ Nhai có những bước đi mới từ nông nghiệp hữu cơ, Côn Minh lại trở thành biểu tượng của giá trị bản địa được nâng tầm nhờ bàn tay và tư duy đổi mới của một người phụ nữ Tày - chị Nguyễn Thị Hoan, Giám đốc Hợp tác xã miến dong Tài Hoan.
Sản phẩm miến dong Tài Hoàn được giới thiệu tại gian hàng OCOP, góp phần quảng bá đặc sản vùng cao.
Xuất phát từ truyền thống gia đình làm miến dong từ năm 1965, chị Hoan nhìn thấy cơ hội thoát nghèo từ chính loại cây từng chỉ dùng để chống đói. Từ số vốn ít ỏi 20 triệu đồng, chị vừa trồng dong vừa làm miến, rồi đến năm 2007 mạnh dạn vay ngân hàng đầu tư máy móc, nâng sản lượng lên 500 kg/ngày. Thế nhưng sản xuất tăng còn thị trường thì không ổn định, chị lại phải gõ cửa từng cửa hàng để giới thiệu sản phẩm,… một hành trình bền bỉ mà chính chị thừa nhận có lúc rất nản.
Bước ngoặt đến năm 2018 khi chị cùng 16 thành viên thành lập hợp tác xã, mở rộng liên kết với hơn 700 hộ trồng dong, đầu tư dây chuyền khép kín từ nghiền củ, tách bột, tráng miến đến đóng gói. Nhờ áp dụng kỹ thuật và chế biến hiện đại, giá thu mua dong tăng, khuyến khích bà con canh tác theo hướng hữu cơ. Hợp tác xã hướng dẫn làm phân hữu cơ bằng chế phẩm Emuniv và Bio-Adb, đảm bảo đất không bị thoái hóa, đồng thời bao tiêu sản phẩm với giá sàn ổn định.
Người dân xã Côn Minh phơi miến dong.
Không chỉ cải tiến giống và kỹ thuật, hợp tác xã còn đổi mới cả khâu phơi sấy. Thay vì phụ thuộc nắng, chị Hoan đầu tư nhà màng, chi phí chưa đến 100 triệu đồng nhưng giúp chống bụi bẩn, côn trùng, giữ chất lượng miến ổn định ngay cả khi trời mưa kéo dài. Khi cần, miến được đưa vào lò sấy quạt gió tự nhiên, đảm bảo sợi miến đồng đều.
Miến dong Tài Hoan nổi bật với ánh bạc tự nhiên, khi nấu không nát dù quá lửa, dai giòn và có tính mát, giàu chất xơ. Từ chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh năm 2019, sản phẩm tiếp tục vượt qua kiểm định để lần đầu xuất khẩu 5 tấn sang Séc năm 2020.
Năm 2021, miến dong Tài Hoan trở thành sản phẩm OCOP 5 sao cấp quốc gia đầu tiên của Bắc Kạn cũ và là niềm tự hào của cả vùng nguyên liệu.
Đến nay, miến dong Tài Hoan có mặt tại Mỹ, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc, 16 siêu thị phía Bắc, sản lượng đạt 2,5 tấn/ngày, tạo việc làm thường xuyên cho hơn 40 lao động và giúp gần 1.000 hộ dân có thu nhập từ trồng dong.
Dù đi theo hai hướng khác nhau, một bên là nông nghiệp hữu cơ dựa trên tri thức trẻ, một bên là phát triển sản phẩm đặc sản gắn với OCOP, nhưng cả hai mô hình tại Thái Nguyên đều chung một điểm là tận dụng lợi thế vùng núi, chuyển đổi cây trồng phù hợp và chủ động ứng dụng khoa học kỹ thuật. Đây chính là tinh thần Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 hướng tới là khơi dậy nội lực kinh tế bản địa, củng cố sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số, phát triển vùng nguyên liệu đặc sản, đồng thời nuôi dưỡng thế hệ trẻ dám về bản, dám khởi nghiệp.
Thái Nguyên đang từng bước chứng minh rằng khi cây trồng được chọn đúng, kỹ thuật được áp dụng đúng, con người được trao cơ hội đúng, thì miền núi sẽ không chỉ thoát nghèo mà còn tự mở ra những thị trường mới. Những mô hình như AE Thái Nguyên hay miến dong Tài Hoan không chỉ là câu chuyện của cá nhân, mà là hình ảnh thu nhỏ của sự thay đổi bền bỉ, thầm lặng nhưng chắc chắn, đưa giá trị địa phương vươn ra khỏi những dãy núi, tìm một vị thế xứng đáng trên bản đồ kinh tế nông nghiệp Việt Nam.
