Dấu ấn EVFTA trong bối cảnh Brexit

EVFTA là hiệp định thương mại đầy tham vọng, với gần 99% thuế hải quan giữa EU và Việt Nam được loại bỏ; 65% thuế đối với hàng xuất khẩu của EU sang Việt Nam sẽ được loại bỏ, phần còn lại được xóa bỏ dần trong khoảng thời gian 10 năm; 71% thuế được loại bỏ đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU, phần còn lại sẽ được loại bỏ dần trong thời gian 7 năm.

Hiệp định này có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với mối quan hệ của Việt Nam với châu Âu, mà còn với vai trò rộng hơn của EU tại Đông Nam Á. Cũng quan trọng như từ quan điểm của châu Âu, EVFTA cho phép EU tăng cường hơn nữa vai trò của mình với tư cách là người bảo vệ chính cho thương mại tự do và chủ nghĩa đa phương, vào thời điểm mà chủ nghĩa bảo hộ thương mại và cuộc xung đột thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục thống trị các vấn đề toàn cầu.

Ở cấp độ khu vực, Việt Nam hiện là đối tác thương mại quan trọng thứ 2 của EU trong số tất cả các thành viên ASEAN, vượt qua những đối thủ khu vực như Indonesia và Thái Lan trong những năm gần đây. Thương mại ngày càng tăng giữa EU và Việt Nam cũng giúp củng cố vị thế của ASEAN với tư cách là đối tác thương mại lớn thứ 3 của EU. EVFTA với mục tiêu cốt lõi là tự do hóa cả hàng rào thuế quan và phi thuế quan đối với hàng nhập khẩu chính của cả 2 bên trong khoảng thời gian 10 năm.

Những thay đổi gần đây ở EU, đặc biệt là Brexit có thể ảnh hưởng đến kết quả và tầm quan trọng của EVFTA. Hiện tại, FTA này sẽ có hiệu lực đối với Vương quốc Anh cho đến cuối năm nay và có thể được gia hạn thêm 24 tháng nữa theo thỏa thuận Brexit của Anh với EU. Tuy nhiên, Anh là một trong những thị trường lớn nhất cho hàng xuất khẩu của Việt Nam và cũng là nhà đầu tư lớn nhất của Việt Nam. Thương mại và đầu tư từ Anh có thể vẫn ở trong tình trạng khập khiễng khi các thị trường đang xử lý sự sụp đổ của Brexit. Việt Nam có thể nhìn thấy cơ hội nếu Brexit phát huy tác dụng.

Tác động của Brexit đến thương mại và đầu tư của EU là một câu chuyện khác, trong khi sự hỗn loạn của Brexit có thể mang đến cuộc khủng hoảng hiện hữu đã xuất hiện ở châu Âu một thời gian. Có nhiều lý do để tin Việt Nam sẽ tiếp tục gặt hái những lợi ích của thương mại châu Âu trong những năm tới. Phần lớn trong số này tập trung vào các tiêu chuẩn và kiểm soát chất lượng ngày càng nghiêm ngặt của EU đối với hàng hóa sắp vào EU. Không giống như nhiều nước láng giềng ASEAN, Việt Nam đã thành công trong việc ký kết hiệp định thương mại với EU. Bao gồm trong hiệp định này có rất nhiều điều khoản giúp hội tụ các tiêu chuẩn của Việt Nam với các tiêu chuẩn của EU. Tầm quan trọng của thị trường Việt Nam sẽ chỉ tăng lên khi các yếu tố của EVFTA được triển khai và các hàng rào phi thuế quan tương ứng được gỡ bỏ.

Việc Vương quốc Anh rời khỏi Liên minh châu Âu cũng đã tạo động lực cho châu Âu thiết lập quan hệ đối tác mới. Có những lo ngại thực sự rằng, quá trình đàm phán hậu Brexit bế tắc mà không đạt được một thỏa thuận cho mối quan hệ của tương lai sẽ gây thiệt hại cho cả nền kinh tế Anh và châu Âu. Nhưng EU đẩy mạnh việc hoàn tất các thỏa thuận thương mại như một phản ứng đối với Brexit mang nhiều ý nghĩa về chính trị cũng như về kinh tế. Một lập luận quan trọng được đưa ra bởi những người đã vận động cho việc Anh rút khỏi EU bằng cách rời khỏi Liên minh hải quan châu Âu, nước này sẽ có thể đàm phán các thỏa thuận của riêng mình trên toàn thế giới. Điều này tạo thành thách thức cho sự tồn tại của EU, đó là lợi ích của việc củng cố chủ quyền như một khối thương mại.

Không có gì ngạc nhiên khi các nhà lãnh đạo châu Âu đã tăng gấp đôi nỗ lực để ký kết các hiệp định thương mại tự do kể từ đó. Do đó, cả hai cơ hội bên ngoài do thương chiến Mỹ - Trung tạo ra và những thách thức nội bộ hiện đang thúc đẩy EU đạt được các hiệp định thương mại tự do trên toàn thế giới. Trong khi đó, vấn đề kinh tế đang đẩy các công ty châu Âu sang thị trường châu Á.

Tuy nhiên, để các FTA mới đạt được thỏa thuận, EU cần sự sẵn sàng của các đối tác. Quan hệ của EU với Indonesia và Malaysia đã bị xói mòn đáng kể, bởi sự sụp đổ về lệnh cấm của EU đối với việc sử dụng nhiên liệu sinh học làm từ dầu cọ. Khoảng 40% dầu cọ nhập khẩu ở EU được sử dụng làm nhiên liệu - một di sản các mục tiêu trước đây của EU, nhằm khuyến khích việc sử dụng nhiên liệu vận tải có nguồn gốc từ các nguồn tái tạo. Đề xuất loại bỏ việc sử dụng nhiên liệu sinh học có nguồn gốc từ dầu cọ được thúc đẩy bởi những lo ngại về nạn phá rừng, nhưng với Indonesia và Malaysia chiếm hơn 80% sản lượng dầu cọ toàn cầu, triển vọng đột phá về thương mại đã nhanh chóng giảm đi.

Trong đó, về phần mình, Anh đang tìm cách sớm thiết lập những cuộc đàm phán của riêng mình với các quốc gia ASEAN ngay sau khi rời khỏi EU. Nhờ có tư cách thành viên EU, Anh đã tham gia vào khoảng 40 thỏa thuận thương mại với hơn 70 quốc gia trên thế giới. Đó là câu hỏi mở về việc liệu có thể đưa ra nhiều hiệp định thương mại trong số này, bao gồm cả hiệp định với Việt Nam, sau Brexit, hay liệu London sẽ buộc phải đàm phán các thỏa thuận mới từ đầu, có khả năng với các điều khoản ít lợi hơn. Năm ngoái, Anh đã cố gắng ký kết thỏa thuận thương mại hậu Brexit đầu tiên ở châu Á khi đạt được thỏa thuận sơ bộ với Hàn Quốc, giữ lại gần như hầu hết các điều khoản của hiệp định thương mại tự do EU - Hàn Quốc hiện có.

Trong khi nhiều chủ thể châu Âu coi các hiệp định thương mại đơn giản là công cụ để tăng thêm lợi ích kinh tế, thì những người khác cho rằng, nên sử dụng các nhượng bộ thương mại để khuyến khích đạt được những mục tiêu định hướng giá trị, như tăng cường bảo vệ môi trường và nhân quyền. Sự cân bằng này có biểu hiện trong hầu hết các mối quan hệ đối ngoại của EU trên toàn thế giới, từ Đông Nam Á đến Bắc Cực. Đó cũng là một phần lý do mà các hiệp định thương mại tự do của EU với Mercosur và Việt Nam đều phải thông qua Nghị viện châu Âu phê chuẩn, và đây không chỉ là hình thức.

Bất kể điều gì sẽ xảy ra tiếp theo, Việt Nam đã chứng tỏ là đối tác tích cực từ những phát triển gần đây trong thương mại toàn cầu. Nhưng sau Việt Nam, liệu các quốc gia Đông Nam Á khác có thể đạt được FTA song phương với EU hay không, sẽ phụ thuộc vào một mức độ lớn về lợi ích kinh tế cùng với mong muốn của EU sử dụng thương mại như một cơ chế để đặt ra các giá trị trên toàn thế giới.