Các chuyên gia cùng 'gỡ' điểm nghẽn, biến rác thải thành năng lượng sạch

Rác thải - Từ thách thức môi trường đến nguồn lực phát triển xanh

Sáng ngày 21/10, tại TP. Hồ Chí Minh, Hội thảo “Thúc đẩy mô hình biến rác thải thành năng lượng sạch - Giải pháp chiến lược cho đô thị xanh và phát triển bền vững” do Báo Người Lao Động phối hợp cùng các đơn vị liên quan tổ chức với sự tham dự của đông đảo đại biểu Trung ương và địa phương.

Tham dự hội thảo có ông Thái Đại Ngọc, Bí thư Tỉnh ủy Gia Lai, cùng đại diện lãnh đạo các sở, ngành từ TP. Hồ Chí Minh, Cần Thơ, Đà Nẵng, Gia Lai, Vĩnh Long, Tây Ninh, Đồng Nai, Cà Mau, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, An Giang và cộng đồng doanh nghiệp.

Theo Ban Tổ chức trong các báo cáo quan trọng, Chính phủ nhấn mạnh rõ định hướng phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu và chuyển đổi năng lượng xanh. Điều đó cho thấy vấn đề rác thải không còn là chuyện riêng của ngành môi trường, mà là bài toán phát triển mang tầm quốc gia.

Hiện mỗi ngày, Việt Nam phát sinh khoảng 65.000 - 70.000 tấn rác sinh hoạt, trong đó TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội chiếm tỉ lệ lớn nhất. Tuy nhiên, hơn 60% lượng rác vẫn đang được xử lý bằng phương pháp chôn lấp – cách làm truyền thống gây ô nhiễm đất, nước ngầm và phát thải khí metan, một loại khí nhà kính mạnh gấp nhiều lần CO₂. Trong khi đó, tỉ lệ tái chế và phát điện từ rác còn thấp; việc phân loại tại nguồn chưa hiệu quả; nhiều dự án xử lý hiện đại vẫn chậm triển khai do thiếu cơ chế, chính sách đột phá và nguồn vốn đầu tư.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, rác thải có thể trở thành nguồn năng lượng tái tạo quý giá nếu được xử lý bằng công nghệ tiên tiến. Với cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại COP26 và COP28, Việt Nam cần chuyển mạnh từ mô hình chôn lấp sang công nghệ cao, khuyến khích xã hội hóa đầu tư và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Chỉ khi xem rác là nguồn lực - không phải gánh nặng, Việt Nam mới có thể tiến gần hơn đến mục tiêu phát triển kinh tế xanh, tuần hoàn và bền vững, góp phần xây dựng tương lai xanh cho các thế hệ sau.

Rác thải - Nguồn năng lượng xanh cho tương lai bền vững

Tại phiên thảo luận, các chuyên gia, nhà quản lý thống nhất rằng, để mô hình “biến rác thành năng lượng sạch” đi vào thực tiễn, cần chính sách rõ ràng, giá điện hợp lý, thủ tục nhanh gọn và hành lang pháp lý minh bạch. Bên cạnh đó, sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - cộng đồng là yếu tố quyết định thành công.

Mở đầu phiên thảo luận, TS. Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh, gửi đi thông điệp mạnh mẽ: "Không có rác, chỉ có tài nguyên chưa được khai thác”. Nếu được xử lý đúng cách, rác có thể trở thành nguồn năng lượng xanh, là nền tảng cho nền kinh tế tuần hoàn trong tái chế chất thải.

Theo TS. Phạm Viết Thuận, nhân loại đang đối mặt với hai thách thức lớn là ô nhiễm môi trường đô thị do rác thải sinh hoạt gia tăng và nhu cầu năng lượng sạch phục vụ tăng trưởng bền vững. Ông cho rằng, “Vấn đề không nằm ở việc có rác hay không, mà ở cách chúng ta xử lý rác như thế nào". Nếu tận dụng tốt, rác có thể trở thành nguồn năng lượng tái tạo, góp phần thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero 2050) mà Việt Nam đã cam kết tại COP26.

Hiện TP. Hồ Chí Minh - đô thị lớn nhất cả nước, phát sinh 13.000 - 14.000 tấn rác mỗi ngày, nhưng có tới 85% vẫn được xử lý bằng chôn lấp, chiếm hàng trăm hecta đất và phát sinh khí metan (CH₄), loại khí nhà kính mạnh gấp 28 lần CO₂. Trong khi đó, năm dự án đốt rác phát điện với tổng công suất hơn 340 MW vẫn chậm triển khai do vướng cơ chế, công nghệ và giá điện.

TS. Thuận thông tin, nhiều quốc gia đã áp dụng mô hình đa tầng xử lý rác: Phân loại tái chế, đốt rác phát điện (WtE), ủ rác hữu cơ thành phân compost, tái chế vật liệu xây dựng và chỉ chôn lấp 10 - 15% lượng rác còn lại. Mô hình này phù hợp với Việt Nam, nơi khoảng 70% rác có thể tái chế hoặc tái sử dụng.

“Mỗi tấn rác được đốt phát điện giúp giảm 0,8 tấn CO₂, tương đương trồng 30 cây xanh”, ông dẫn chứng, đồng thời đề xuất xây dựng hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn rác thải, hoàn thiện chính sách ưu đãi đầu tư, tín dụng xanh và nâng cao nhận thức cộng đồng.

PGS.TS Phùng Chí Sỹ - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đánh giá, cả nước hiện có khoảng 20 dự án đốt rác phát điện được triển khai trong 20 năm qua, song hiệu quả kinh tế còn thấp do rác chưa được phân loại, tro xỉ còn nhiều, cơ chế chính sách bất cập và giá điện chưa hấp dẫn.

Nhấn mạnh về việc "doanh nghiệp chỉ tham gia khi thấy đốt rác phát điện hiệu quả hơn chôn lấp", ông Sỹ đề xuất sớm hoàn thiện hành lang pháp lý, điều chỉnh giá mua điện và hỗ trợ doanh nghiệp nội địa hóa thiết bị để giảm chi phí đầu tư.

Đại diện TP. Hồ Chí Minh, ông Nguyễn Hồng Nguyên - Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường cho biết, thành phố đang chuyển từ tư duy “coi rác là rác” sang “coi rác là tài nguyên”, đẩy mạnh xử lý rác theo hướng phát điện.

Hai dự án lớn: Tâm Sinh Nghĩa và Vietstar, có tổng công suất 4.000 - 4.600 tấn/ngày đang được triển khai, cùng kế hoạch chọn thêm ba nhà đầu tư mới trong năm 2025. Thành phố cũng kiến nghị đưa xử lý rác thải vào danh mục dự án trọng điểm để thu hút đầu tư và hướng tới phát triển bền vững.

Doanh nghiệp chung tay - Chính sách đồng hành

Nhìn nhận việc xử lý rác thải là bài toán lớn, cần sự đồng bộ từ chính sách đến tài chính, PGS.TS Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng đề nghị, Nhà nước cần có cơ chế ưu đãi thuế, tín dụng xanh và đảm bảo nguồn rác đầu vào ổn định cho nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, “cần tách bạch giá xử lý rác và giá điện, có cơ chế giám sát, thưởng - phạt rõ ràng, khuyến khích mô hình đốt rác phát điện hiệu quả,” bà nói.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Ngô Chí Thắng - Giám đốc Công ty Biwase cho biết, doanh nghiệp đang vận hành nhà máy xử lý khoảng 2.500 tấn rác/ngày, áp dụng công nghệ tách hữu cơ và đốt rác phát điện, hướng tới chuỗi thu gom, vận chuyển, xử lý khép kín.

Tuy nhiên, ngành điện rác vẫn gặp nhiều khó khăn do giá dịch vụ và cơ chế đấu thầu chưa phù hợp, khiến doanh nghiệp khó tái đầu tư. “Điện rác là hướng đi tất yếu, song cần chính sách giá minh bạch và ổn định để thu hút đầu tư công nghệ hiện đại”, ông nhấn mạnh.

Ông Lạc Thái Phước - Tổng Giám đốc Công ty Tư vấn và Xây dựng điện 3 (PECC3) cho biết, từ năm 2023, PECC3 đã đồng hành cùng Harvest Waste (Hà Lan) trong các dự án “biến rác thành năng lượng điện” tại Việt Nam. Công nghệ của Harvest Waste giúp tăng hiệu suất nhà máy điện rác lên gần 30%, đáp ứng tiêu chuẩn khí thải châu Âu, góp phần giải quyết bài toán môi trường.

Ông Phước đề xuất xây dựng cơ chế giá điện từ rác hấp dẫn hơn, hoàn thiện pháp lý về phân loại rác, miễn giảm thuế nhập khẩu thiết bị; đẩy mạnh hợp tác công - tư để phát triển mô hình điện rác bền vững tại TP. Hồ Chí Minh và các địa phương khác.

Đại diện quốc tế, ông Sietse Agema - Giám đốc Công nghệ Công ty Harvest Waste B.V (Hà Lan) chia sẻ kinh nghiệm từ Amsterdam - nơi đã phát triển công nghệ đốt rác phát điện thế hệ thứ tư từ năm 2008, giúp tăng hơn 30% sản lượng điện và đáp ứng tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt nhất châu Âu.

Bày tỏ mong muốn hợp tác đầu tư tại Việt Nam theo mô hình đối tác công – tư (PPP), không cần vốn đầu tư ban đầu từ Nhà nước. Giám đốc Công nghệ Công ty Harvest Waste B.V cam kết chuyển giao công nghệ, đào tạo kỹ sư Việt Nam, tạo việc làm xanh cho người dân và thành lập Trung tâm giáo dục môi trường tại địa phương. 

Thông điệp chung của hội thảo được khẳng định rõ: “Rác hôm nay - Năng lượng sạch ngày mai” không chỉ là khẩu hiệu, mà là cam kết của thế hệ hiện tại vì một tương lai xanh, sạch, phát triển bền vững của Việt Nam phát triển.