Xây quy chuẩn cho dầu thực vật tinh luyện: Đưa hàng Việt vươn tầm quốc tế

Cần có quy chuẩn riêng cho dầu thực vật tinh luyện

Bộ Công Thương hiện đang xây dựng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho sản phẩm dầu thực vật tinh luyện và lấy ý kiến góp ý rộng rãi từ các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp.

Về sự cần thiết phải xây dựng quy chuẩn này, Bộ Công Thương cho biết, dầu thực vật tinh luyện (dầu cọ, đậu nành, hướng dương...) là nguyên liệu thiết yếu trong ngành công nghiệp thực phẩm, đóng góp khoảng 200 triệu USD kim ngạch xuất khẩu năm 2024.

Tuy nhiên, Việt Nam hiện chưa có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) cụ thể cho dầu thực vật tinh luyện. Các doanh nghiệp hiện vẫn đang phải áp dụng các tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) chung cho dầu thực vật (điển hình là TCVN 7597:2018) hoặc các quy chuẩn chung như QCVN 8- 1:2011/BYT (ô nhiễm độc tố vi nấm) và QCVN 8-2:2011/BYT (kim loại nặng).

Bên cạnh đó, bản chất hóa lý khác biệt giữa dầu thực vật tinh luyện và chưa tinh luyện cũng có sự khác nhau. Dầu thực vật tinh luyện đã trải qua quá trình xử lý nhiệt, khử màu, khử mùi để loại bỏ các tạp chất như axit béo tự do, peroxide, phospholipid và các kim loại nặng. Mục đích là tạo ra sản phẩm có độ bền oxy hóa cao, mùi vị trung tính, phù hợp cho các hoạt động chế biến thực phẩm ở nhiệt độ cao.

Do đó, các chỉ tiêu chất lượng cho dầu tinh luyện phải tập trung vào các thông số sau quá trình tinh chế. Ví dụ như chỉ số axit phải rất thấp (thường < 0.6 mg KOH/g) để thể hiện sự chất lượng dầu tốt, ít axit béo tự do, chỉ số peroxide phải thấp để đảm bảo dầu chưa bị oxy hóa, hàm lượng tạp chất bay hơi, hàm lượng xà phòng phải ở mức cực thấp, gần như bằng 0.

Chính vì vậy, nếu gộp chung tiêu chuẩn chất lượng của dầu tinh luyện và dầu không tinh luyện để cùng áp dụng, sẽ tạo ra sự mâu thuẫn lớn. Dầu không tinh luyện theo bản chất tự nhiên sẽ có chỉ số axit và peroxide cao hơn so với dầu đã tinh luyện.

Nếu áp một tiêu chuẩn chung cho 2 hai loại dầu, sẽ không thể hiện tính đặc trưng dẫn tới nguy cơ sẽ loại bỏ hoàn toàn các sản phẩm dầu không tinh luyện khỏi thị trường. Do vậy, cần phải có quy chuẩn riêng cho sản phẩm dầu thực vật tinh luyện.

Tạo động lực cho hàng Việt vượt rào cản kỹ thuật quốc tế

Theo Viện Công nghiệp thực phẩm (đơn vị được Bộ Công Thương giao soạn thảo dự thảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia sản phẩm dầu thực vật tinh luyện), hiện nay xu hướng người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến chất lượng và an toàn thực phẩm, đặc biệt là các chỉ tiêu về dư lượng hóa chất, kim loại nặng và chất gây ô nhiễm (như 3-MCPD, glycidyl ester).

Trong khi đó, các quy chuẩn hiện hành chưa bao quát hết các chỉ tiêu này, dẫn đến nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng. Mặt khác, Việt Nam đã tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), như CPTPP và EVFTA, đòi hỏi các sản phẩm dầu thực vật phải tuân thủ các tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe của các thị trường quốc tế. Việc chậm cập nhật quy chuẩn có thể làm giảm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.

Báo cáo của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cũng cho thấy, các rào cản kỹ thuật liên quan đến chất lượng dầu thực vật đã khiến một số lô hàng xuất khẩu sang EU bị trả lại trong năm 2023, gây thiệt hại kinh tế lên tới hàng triệu USD.

Còn đối với các thị trường như Nhật Bản và Hàn Quốc, các quốc gia này yêu cầu kiểm soát chặt chẽ hàm lượng axit béo trans trong dầu thực vật (dưới 0.5 g/100 g), trong khi Việt Nam chưa có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hiện hành và cũng chưa có quy định cụ thể, dẫn đến việc các doanh nghiệp khó khăn trong việc thâm nhập các thị trường này.

Các chỉ tiêu kỹ thuật trong quy chuẩn kỹ thuật quốc gia hiện nay chưa đầy đủ hoặc chưa được cập nhật so với các tiêu chuẩn quốc tế (như Codex Alimentarius) và khu vực (như ASEAN). Điều này gây khó khăn trong việc xuất khẩu dầu thực vật và cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.

Do đó, dự thảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với dầu thực vật tinh luyện cần thiết đồng bộ với các quy định của Codex STAN 210-1999 (sửa đổi 2019), Quy định EU 1881/2006 và tiêu chuẩn ASEAN, nhằm nâng cao chất lượng, tăng cạnh tranh xuất khẩu.

Cũng theo Viện Công nghiệp thực phẩm, nếu so sánh các tiêu chuẩn, quy chuẩn hiện hành với tiêu chuẩn quốc tế thì hiện nay, các quy định chính về an toàn và chất lượng đối với các sản phẩm dầu thực vật (trong đó bao gồm cả dầu thực vật tinh luyện) vẫn dựa trên các tiêu chuẩn chung và các văn bản của Bộ Y tế, vốn chỉ tập trung vào các chỉ tiêu cơ bản.

Điều này tạo ra một khoảng cách lớn so với thông lệ quốc tế, khi các tổ chức như Codex Alimentarius hay Liên minh châu Âu (EU) và nhiều nước trên thế giới đã áp dụng các tiêu chuẩn chi tiết và nghiêm ngặt hơn. Sự khác biệt này thể hiện rõ ở 3 vấn đề:

Thứ nhất, đối với việc kiểm soát tạp chất trong sản phẩm cuối cùng, Việt Nam chưa có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia thống nhất quy định giới hạn bắt buộc cho chất gây ô nhiễm sau quá trình tinh luyện như: 3-MCPD Esters (3-MCPDEs) và Glycidyl Esters (GEs). Trong khi các thị trường nhập khẩu lớn đã áp dụng các giới hạn pháp lý dựa trên Codex Code of Practice (CXC 79-2019) và quy định EU 2023/915.

Thứ hai, đối với việc quản lý axit béo trans, mặc dù đã có văn bản pháp lý quy định giới hạn về axit béo trans (TFA) thông qua QCVN 8-2:2011/BYT của Bộ Y tế, nhưng việc thiếu một quy chuẩn quốc gia chuyên biệt đã khiến việc kiểm soát chặt chẽ hơn đối với TFA công nghiệp và các chỉ tiêu chất lượng khác trở nên thiếu đồng bộ so với các tiêu chuẩn quốc tế mới nhất.

Thứ ba, đối với vấn đề chống gian lận, các tiêu chuẩn hiện hành không bắt buộc kiểm tra các chỉ tiêu hồ sơ Sterol và cấu trúc Triacylglycerol (TAG). Điều này khiến thị trường tiêu thụ sản phẩm dễ bị rối loạn trước hành vi pha trộn tinh vi, trong khi các tiêu chuẩn quốc tế như CODEX STAN 210 sử dụng các chỉ số này làm công cụ cốt lõi để xác định tính xác thực của dầu tinh luyện.

Từ các lý do trên, Viện Công nghiệp thực phẩm cho rằng, việc đánh giá thực trạng và đề xuất các chỉ tiêu kỹ thuật mới cho việc xây dựng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho sản phẩm dầu thực vật tinh luyện là cấp thiết để đảm bảo chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế và bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.

Việc xây dựng quy chuẩn này cũng giúp Việt Nam giảm thiểu rủi ro hàng hoá xuất khẩu bị trả lại vì không đáp ứng quy định của các quốc gia khác.

Theo Bộ Công Thương, việc xây dựng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với dầu thực vật tinh luyện được dựa trên các nguyên tắc cơ bản gồm: Bảo đảm an toàn cho sức khỏe người tiêu dùng; phù hợp với thực tế sản xuất, kinh doanh và nhập khẩu tại Việt Nam; tuân thủ tiêu chuẩn quốc gia và quy định pháp luật Việt Nam; hài hòa với tiêu chuẩn và quy định quốc tế; cập nhật theo khuyến cáo quản lý nguy cơ của cơ quan có thẩm quyền trong và ngoài nước.