Xây dựng văn hóa giao thông cho tài xế xe công nghệ từ thực tiễn

Khoảng trống pháp lý và trách nhiệm của nền tảng công nghệ

Sáng 23/12, Báo Xây dựng phối hợp với Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia và Ban An toàn giao thông TP Hà Nội tổ chức Hội thảo “Văn hóa giao thông trách nhiệm và ý thức của người cầm lái” nhằm tìm kiếm giải pháp xây dựng văn hóa giao thông an toàn cho tài xế xe công nghệ.

Phát biểu chào mừng hội thảo, Phó Tổng biên tập Báo Xây dựng Nguyễn Đức Thắng cho biết, những năm gần đây, cùng với quá trình đô thị hóa nhanh và chuyển đổi số mạnh mẽ, các loại hình vận tải công nghệ phát triển bùng nổ, góp phần đáp ứng nhu cầu đi lại linh hoạt của người dân, tạo việc làm cho hàng trăm nghìn lao động và thúc đẩy kinh tế số.

Tuy nhiên, theo ông Thắng, đi cùng với những lợi ích to lớn là không ít thách thức đặt ra đối với công tác quản lý giao thông đô thị, đặc biệt là vấn đề bảo đảm trật tự, an toàn giao thông và xây dựng văn hóa ứng xử khi tham gia giao thông.

Thực tiễn cho thấy áp lực về thời gian, doanh thu và cạnh tranh đã khiến một bộ phận người cầm lái, nhất là tài xế xe công nghệ, có những hành vi vi phạm pháp luật giao thông, tiềm ẩn nguy cơ tai nạn và nhiều hệ lụy xã hội. Đây không chỉ là câu chuyện của cá nhân người lái mà còn liên quan đến trách nhiệm của doanh nghiệp, cơ quan quản lý và toàn xã hội.

Chính vì vậy, hội thảo được tổ chức với mong muốn tạo ra diễn đàn cởi mở, thẳng thắn và đa chiều để các cơ quan quản lý nhà nước, lực lượng chức năng, nhà khoa học, doanh nghiệp vận tải công nghệ và chính người cầm lái cùng nhìn nhận thực trạng, phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp căn cơ, bền vững nhằm xây dựng văn hóa giao thông an toàn, văn minh và nhân văn.

Tham luận về chủ đề “Quản lý dịch vụ vận tải trên nền tảng gọi xe công nghệ thực trạng kinh nghiệm quốc tế và giải pháp tại Việt Nam”, Chánh Văn phòng Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia Trần Hữu Minh thẳng thắn chỉ ra nhiều tình trạng lái xe máy công nghệ vi phạm các quy tắc giao thông như che biển số, vượt đèn đỏ, đi ngược chiều, sử dụng điện thoại khi di chuyển.

Theo ông Minh, các quy định hiện nay đã tương đối đầy đủ với lái xe ô tô, trong khi đó xe mô tô, xe gắn máy công nghệ vẫn chưa được điều chỉnh đầy đủ. Hiện xe ô tô công nghệ đã được định danh rõ trong Luật Giao thông đường bộ 2024, còn xe ôm công nghệ chủ yếu chịu sự điều chỉnh của Luật Đường bộ và Luật Trật tự An toàn giao thông đường bộ, một số nội dung lại được chuyển về địa phương.

Tuy nhiên, một số quy định của địa phương không có nhiều điểm mới, giá trị triển khai chưa cao, dẫn đến tồn tại những khoảng trống pháp lý. Hiện chưa có quy định cụ thể coi lái xe mô tô công nghệ là một nghề kinh doanh có điều kiện với các tiêu chuẩn riêng về kỹ năng và chứng chỉ hành nghề chuyên sâu.

Bên cạnh đó, các đơn vị cung cấp dịch vụ công nghệ được xếp vào nhóm tổ chức cung cấp dịch vụ phần mềm hỗ trợ kết nối vận tải, không phải đơn vị vận tải, dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm khi xảy ra tai nạn hoặc tranh chấp về bảo hiểm. Cùng với đó, chưa có chế tài đủ mạnh trong lưu trữ, chia sẻ dữ liệu và buộc các nền tảng phải khóa tài khoản đối với lái xe vi phạm nghiêm trọng.

Dẫn kinh nghiệm từ Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc, ông Minh cho rằng việc áp dụng tiêu chuẩn chặt chẽ hơn với tài xế xe máy là cần thiết vì liên quan trực tiếp đến an toàn tính mạng của người dân. Với điều kiện Việt Nam, có thể đặt ra yêu cầu về trình độ, chứng chỉ hành nghề cho lái xe kinh doanh vận tải, đồng thời tăng cường kỹ năng xử lý tình huống.

Ông Minh đề xuất bổ sung chế tài liên đới với các nền tảng gọi xe, hình thành hệ thống quản lý vi phạm, yêu cầu chia sẻ dữ liệu với cơ quan quản lý và tích hợp dữ liệu vi phạm từ lực lượng CSGT nhằm kiểm soát thời gian làm việc và hạn chế hành vi nguy hiểm, đặc biệt khi chở trẻ em và người già.

Ngoài ra, các nền tảng cần duy trì bộ phận an toàn giao thông, phối hợp chuyên gia tổ chức bình giảng qua ứng dụng hằng tuần cho lái xe, đồng thời rà soát quy định về tốc độ, đối tượng, hàng hóa vận chuyển, vệ sinh, mũ bảo hiểm và kiểm soát bệnh truyền nhiễm.

Công nghệ hỗ trợ nhưng ý thức quyết định

Tham luận về chủ đề “Văn hóa giao thông đô thị trong kỷ nguyên số công nghệ cần song hành với ý thức”, Tiến sĩ Vũ Thị Hải Anh, Trường Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải khẳng định, trong bối cảnh kinh tế số, các ứng dụng gọi xe và giao hàng công nghệ đã làm thay đổi căn bản cấu trúc vận tải đô thị.

Sự phát triển này tạo thuận lợi cho người dân nhưng cũng khiến hành vi của lực lượng lái xe công nghệ tác động mạnh tới an toàn giao thông. Theo bà Hải Anh, thái độ và ý thức của người tham gia giao thông giữ vai trò quyết định trong việc hình thành văn hóa giao thông.

Hoạt động của lái xe công nghệ chịu tác động đồng thời từ thuật toán công nghệ, áp lực kinh tế, hạ tầng đô thị và chuẩn mực văn hóa xã hội. Trong môi trường đó, tài xế phải đưa ra quyết định nhanh, thường đặt hiệu quả lên trên an toàn, dễ hình thành tâm lý nóng vội, ưu tiên tốc độ hơn sự an toàn của bản thân và cộng đồng.

Bên cạnh đó, các yếu tố như lộ trình, thời gian giao hàng, đánh giá sao, thưởng phạt do hệ thống công nghệ chi phối khiến một số tài xế có xu hướng tuân thủ ứng dụng hơn tuân thủ luật giao thông. Tâm lý cạnh tranh cuốc xe, điểm đón trả khách cũng khiến tài xế rơi vào trạng thái căng thẳng, dễ phát sinh xung đột nếu thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc.

Theo Tiến sĩ Vũ Thị Hải Anh, đặc thù đô thị lớn với mật độ phương tiện cao, hạ tầng quá tải và vận tải chia sẻ hoạt động phân tán, dừng đỗ nhiều càng làm gia tăng nguy cơ vi phạm. Từ đó hình thành thói quen linh hoạt bằng mọi giá.

Từ thực tiễn này, bà Hải Anh nhấn mạnh vai trò của giáo dục văn hóa giao thông, đào tạo kỹ năng mềm, giao tiếp văn minh cho tài xế công nghệ. Việc hiểu rõ hệ quả xã hội của hành vi và tôn trọng người khác chính là nền tảng để xây dựng an toàn giao thông bền vững, trong đó công nghệ chỉ đóng vai trò hỗ trợ, còn ý thức mới là yếu tố quyết định.

Sau các tham luận chuyên đề, hội thảo tiếp tục với phần tọa đàm, trao đổi trực tiếp với sự tham gia của các khách mời gồm Lê Kim Thành, Phó Chủ tịch chuyên trách Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia; Nguyễn Tuyển, Trưởng phòng Quản lý Vận tải, Sở Xây dựng Hà Nội; Trần Hữu Minh, Chánh Văn phòng Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia; Trung tá Nguyễn Tài Nghĩa, Phó đội trưởng Đội Tuyên truyền, Phòng Cảnh sát giao thông Công an TP Hà Nội; Tiến sĩ Vũ Thị Hải Anh, Khoa Kinh tế Vận tải, Trường Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải; cùng ông Nguyễn Công Hùng, Giám đốc Công ty TNHH Vận tải Công nghệ Mai Linh Hà Nội.