Vai trò của các biện pháp phòng vệ thương mại trong quá trình hội nhập

Thách thức hội nhập

Các biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM), bao gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ) được Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), các Hiệp định Thương mại tự do (FTA) cho phép các thành viên sử dụng để hỗ trợ các nền kinh tế, các ngành sản xuất trong quá trình tự do hóa.

Công cụ PVTM đang cho thấy vai trò quan trọng đối với các ngành sản xuất trong nước trong tiến trình hội nhập

Trong bối cảnh Việt Nam tham gia ngày càng sâu rộng vào các FTA, các vụ việc PVTM gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ ngày càng nhiều hơn với tính chất phức tạp gia tăng. Ở chiều ngược lại, một số ngành sản xuất trong nước của Việt Nam cũng phải chịu áp lực từ việc gia tăng nhập khẩu do các tác động mở cửa thị trường và cần đến những công cụ chính sách về PVTM để bảo vệ lợi ích của ngành.

Bên cạnh đó, sự mất cân đối cán cân thương mại toàn cầu không được cải thiện, làm gia tăng mâu thuẫn về thương mại, cạnh tranh chiến lược giữa các nước. Tranh chấp thương mại Mỹ - Trung từ năm 2018 đến nay vẫn chưa giảm bớt căng thẳng, đồng thời, những biện pháp hạn chế thương mại mà hai bên áp dụng lẫn nhau gây ảnh hưởng mạnh mẽ tới toàn thế giới.

Thực hiện cam kết theo các Hiệp định thương mại đã ký, Việt Nam đã mở cửa thị trường và cắt giảm thuế nhập khẩu đối với nhiều mặt hàng từ các đối tác thương mại quan trọng. Điều này đặt các doanh nghiệp, ngành hàng Việt Nam trước sự cạnh tranh mạnh mẽ của hàng hoá nhập khẩu, đặc biệt là từ các nước trong khu vực.

"Lá chắn" PVTM

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã kịp thời áp dụng các công cụ (PVTM) để bảo vệ ngành sản xuất nội địa nhằm tháo gỡ khó khăn cho sản xuất kinh doanh. Theo đó, cho đến hết năm 2015, Việt Nam mới chỉ điều tra và áp dụng được 2 biện pháp PVTM đối với mặt hàng dầu ăn và thép không gỉ cán nguội (inox). Tuy nhiên, chỉ trong giai đoạn 2016 đến nay, Bộ Công Thương đã khởi xướng điều tra, áp dụng 18 biện pháp PVTM để bảo vệ hoạt động sản xuất của các ngành sản xuất trong nước, cụ thể là đối với các sản phẩm như phân bón DAP/MAP, bột ngọt (tự vệ và chống bán phá giá), các sản phẩm sắt thép như phôi thép, thép dài, thép mạ, thép hình, tôn màu, nhôm thanh định hình, màng BOPP, sợi filament, đường lỏng HFCS, đường sản xuất từ mía.

Các biện pháp PVTM trên được nhận định là đã góp phần thực hiện chủ trương phát triển các ngành sản xuất trong nước, cụ thể là bảo vệ công ăn việc làm của gần 150.000 người lao động trong các lĩnh vực được bảo vệ. Mặt khác, theo tính toán, những ngành sản xuất này ước tính (theo GDP Việt Nam năm 2019) đang đóng góp khoảng gần 6% GDP của cả nước. Với việc tăng thuế nhập khẩu, các biện pháp PVTM được áp dụng cũng đã góp phần tăng nguồn thu cho ngân sách Nhà nước với mức thuế thu được ước tính lên tới hàng nghìn tỷ đồng.

Qua theo dõi tác động của các biện pháp PVTM, Bộ Công Thương còn nhận thấy việc tăng trưởng nhập khẩu ồ ạt với những sản phẩm này đã giảm đi đáng kể. Như đối với mặt hàng tôn mạ trước đây mỗi năm nhập khẩu đều tăng gấp đôi so với năm trước thì sau khi áp dụng biện pháp chống bán phá giá, lượng nhập khẩu đã giảm đáng kể. Nhờ công cụ PVTM, một số doanh nghiệp đã cải thiện đáng kể tình hình sản xuất kinh doanh, thoát khỏi thua lỗ và từng bước ổn định sản xuất như Công ty Phân bón DAP Hải Phòng, Công ty Thép Việt Trung...

Các biện pháp PVTM cũng góp phần ổn định giá đầu vào cho một số ngành sản xuất trong nước. Cụ thể, như đối với phân bón DAP, khi có sản xuất trong nước để tạo đối trọng, giá mặt hàng này đã thấp hơn thời kỳ phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu trước đó. Bằng chứng là trước năm 2009, khi ta không có ngành sản xuất DAP trong nước, giá phân bón DAP (chủ yếu là từ Trung Quốc) đã từng bị đẩy lên ở mức rất cao (18.000 đồng/kg năm 2008) dẫn đến chi phí sản xuất lúa tăng cao. Nhưng sau khi hai nhà máy sản xuất DAP đi vào hoạt động, giá DAP đã giảm liên tục và chỉ còn 8.000 đồng/kg vào cuối năm 2017.

Ngoài ra, qua thực tế cho thấy nhiều doanh nghiệp sản xuất trong nước đã tăng cường xuất khẩu sau khi biện pháp PVTM được áp dụng (như thép Hòa Phát, tôn Đông Á, DAP Hải Phòng...) cho thấy năng lực cạnh tranh quốc tế của doanh nghiệp vẫn được đảm bảo.

Theo Cục PVTM, Bộ Công Thương các công cụ PVTM được sử dụng phù hợp với cam kết quốc tế đã mang lại những hiệu quả nhất định như: Giúp giảm áp lực sự gia tăng của hàng hóa nhập khẩu; Giúp doanh nghiệp giảm thiểu, khắc phục thiệt hại gây ra do sự gia tăng đột biến/cạnh tranh không bình đẳng của hàng hóa nhập khẩu; Giúp bảo vệ, phát triển các ngành sản xuất trong nước trước áp lực cạnh tranh gay gắt của hàng nhập khẩu; Giúp ngăn chặn nguy cơ cản trở việc hình thành một ngành sản xuất mới trước áp lực gia tăng đột biến/cạnh tranh bất bình đẳng của hàng hóa nhập khẩu.

Thời gian tới, công cụ PVTM tiếp tục được đẩy mạnh và tập trung vào một số định hướng lớn. Cụ thể, đó là tăng công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật PVTM của Việt Nam cũng như của WTO và một số nước trên thế giới để nâng cao nhận thức, hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp trong việc sử dụng công cụ PVTM và ứng phó với các vụ kiện PVTM của nước ngoài nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các doanh nghiệp Việt Nam; tăng cường công tác cảnh báo sớm các vụ kiện PVTM của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là các vụ việc điều tra chống lẩn tránh biện pháp PVTM, chống bán phá giá.

Đồng thời, đẩy mạnh xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành, địa phương để xử lý các vụ việc điều tra PVTM của nước ngoài. Tiếp tục quan tâm, bảo vệ lợi ích chính đáng của các ngành sản xuất trong nước thông qua việc điều tra, áp dụng các biện pháp PVTM trên nguyên tắc công khai, minh bạch, tuân thủ quy định pháp luật và phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam. Theo dõi và nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp PVTM, đặc biệt là ngăn chặn tình trạng lẩn tránh các biện pháp này; theo dõi, nghiên cứu và phân tích thay đổi chính sách, pháp luật PVTM và thông lệ điều tra của các đối tác, thị trường trọng điểm như Hoa Kỳ, EU…