Ứng dụng năng lượng nguyên tử đã có nhiều bước phát triển đáng ghi nhận

Nhiều thành tựu quan trọng trong ứng dụng năng lượng nguyên tử

Ngày 13/6/2024, Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp với UBND tỉnh Bến Tre tổ chức Hội thảo Ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và lấy ý kiến dự thảo Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Hồng Thái phát biểu

Qua hội thảo, nhằm cập nhật thông tin về các kết quả chủ yếu về ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong các lĩnh vực cũng như tạo ra một diễn đàn trao đổi, thảo luận giữa các nhà hoạch định chính sách, các chuyên gia, đại diện các cơ sở nghiên cứu - ứng dụng - triển khai, các doanh nghiệp... về định hướng xây dựng Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Hồng Thái cho biết, phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử từ lâu đã được lãnh đạo Đảng và nhà nước ta quan tâm do vai trò quan trọng của ứng dụng năng lượng nguyên tử đối với việc phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao tiềm lực quốc gia.

Chiến lược ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình đến năm 2020, Quy hoạch tổng thể và các Quy hoạch chi tiết phát triển ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong các lĩnh vực: Y tế, nông nghiệp, tài nguyên - môi trường, công nghiệp và các ngành kinh tế - kỹ thuật khác… do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đã được các bộ, ngành tích cực triển khai thực hiện.

Bên cạnh sự phát triển về tiềm lực và hoàn thiện thể chế, các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng năng lượng nguyên tử đã có nhiều bước phát triển đáng ghi nhận, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội to lớn trong nhiều lĩnh vực.

Cụ thể, trong y tế, mạng lưới các cơ sở X-quang đã triển khai tới tuyến huyện, cả nước hiện có 48 cơ sở y học hạt nhân với hơn 40 thiết bị xạ hình (đạt tỷ lệ khoảng 0,4 thiết bị/1 triệu dân); 46 cơ sở xạ trị được trang bị gần 100 thiết bị (đạt tỷ lệ 1 thiết bị/1 triệu dân) trong cả nước, nhiều kỹ thuật hiện đại đã được thực hiện thành công ở Việt Nam phục vụ công tác chẩn đoán, điều trị hiệu quả bệnh ung thư và các bệnh hiểm nghèo như thần kinh, tim mạch, tiêu hóa.

Sản xuất dược chất phóng xạ y tế từng bước được tự chủ với năng lực sản xuất trong nước đạt 1000Ci/năm trên lò phản ứng nghiên cứu và 350Ci/năm trên 05 hệ thống máy gia tốc, gần đây thuốc I131 của Viện Nghiên cứu kỹ thuật hạt nhân Đà Lạt đã được trao giải “ngôi sao thuốc Việt” của Bộ Y tế là sự ghi nhận xứng đáng của xã hội với một sản phẩm được nội địa hóa, được nghiên cứu và sản xuất bằng trí tuệ và hạ tầng của người Việt Nam.

Đặc biệt, trong giai đoạn giãn cách xã hội do Covid-19 việc tự chủ thuốc I131 đã góp phần cứu sống hàng ngàn người khi không có nguồn thuốc nhập ngoại. Năng lực ứng dụng công nghệ y học hạt nhân của Việt Nam hiện ở mức trung bình so với các quốc gia trong khu vực châu Á, đạt trên trung bình so với khu vực Đông Nam Á.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, Việt Nam được Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) đánh giá là quốc gia đứng thứ 8 thế giới trong lĩnh vực nghiên cứu chọn tạo giống bằng chiếu xạ gây đột biến với một số giống cây chủ lực như lúa gạo. Ví dụ, giống lúa ST25 đã 2 lần nhận được cúp Gạo ngon nhất thế giới là một giống lúa được tạo ra bằng chiếu xạ.

Tính đến năm 2023, chúng ta đã tạo ra và gieo trồng khoảng 80 giống cây trồng có năng suất cao, chất lượng tốt, chống chịu hạn, úng và kháng bệnh cao. Cả nước hiện có 14 cơ sở chiếu xạ công nghiệp, trong đó chiếu xạ nông thủy sản đã phục vụ hiệu quả cho xuất khẩu, đặc biệt là sang thị trường đòi hỏi sản phẩm chất lượng cao như Hoa Kỳ, Nhật Bản, EU, Úc,…

Trong lĩnh vực Tài nguyên và Môi trường: Kỹ thuật thủy văn đồng vị đã góp phần quan trọng trong đánh giá trữ lượng, nguồn bổ cập của nguồn tài nguyên nước ngầm cũng như đánh giá an toàn công trình đập thủy điện, ứng dụng để đánh giá sa bồi cảng biển, bồi lấp lòng hồ đập thủy điện, đánh giá xói mòn đất, thử nghiệm trong ngành dầu khí giúp tăng cường hiệu suất thu hồi dầu.

Ngoài ra trong các ngành lĩnh vực khác của đời sống công nghệ bức xạ đã tạo ra nhiều chế phẩm phục vụ sản xuất và đời sống, thân thiện môi trường như chế phẩm kích thích tăng trưởng và bảo vệ thực vật, thức ăn nuôi tôm, gia cường đặc tính dây cáp điện bằng khâu mạch bức xạ…

Các kỹ thuật phân tích hạt nhân đã góp phần đánh giá các loại ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí, góp phần cho phát triển bền vững. Kỹ thuật kiểm tra không phá hủy bằng bức xạ đã giúp đánh giá chất lượng kết cấu, tuổi thọ công trình giao thông, xây dựng, công nghiệp và năng lượng.

"Có thể nói mặc dù âm thầm nhưng nghiên cứu và ứng dụng năng lượng nguyên tử có thể coi là một công nghệ nền phục vụ nhiều ngành, nhiều lĩnh vực góp phần cải thiện đời sống kinh tế - xã hội của người dân và từng bước nâng cao vị thế quốc gia của Việt Nam" - Thứ trưởng Trần Hồng Thái nhấn mạnh.

Ông Trần Ngọc Tam, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Bến Tre khẳng định, năng lượng nguyên tử có rất nhiều các ứng dụng phục vụ trực tiếp vào đời sống và phát triển kinh tế - xã hội. Theo xu hướng đó, ngành năng lượng nguyên tử Việt Nam cũng đã được hình thành và phát triển đã đạt được những thành tựu quan trọng trong ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

"Trong quá trình phát triển, Bến Tre luôn quan tâm, tạo điều kiện để thúc đẩy nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ mới, công nghệ tiên tiến vào sản xuất và đời sống, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân. Trong đó, ứng dụng năng lượng nguyên tử và công nghệ hạt nhân mang lại những giá trị trực tiếp và thiết thực" - ông Trần Ngọc Tam nói.

Triển khai lập quy hoạch, kiến tạo động lực phát triển

Tuy nhiên, Thứ trưởng Trần Hồng Thái cho rằng, các kết quả ứng dụng năng lượng nguyên tử ở nước ta vẫn còn chưa tương xứng với tiềm năng, triển vọng và đòi hỏi của thực tiễn. Bước sang một giai đoạn mới của phát triển kinh tế - xã hội, công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, khoa học và công nghệ nói chung và lĩnh vực khoa học và công nghệ hạt nhân nói riêng cần được đẩy mạnh hơn nữa.

Hội thảo “Ứng dụng năng lượng nguyên tử phục vụ phát triển kinh tế - xã hội” và lấy ý kiến dự thảo Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050

Hiện nay, Bộ Khoa học và Công nghệ đang phối hợp với các bộ, ngành liên quan triển khai công tác lập Quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Quy hoạch được xây dựng sẽ là công cụ quản lý nhà nước giúp nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử; đề ra định hướng cơ bản dài hạn, xác định các mục tiêu tổng quát, mục tiêu cụ thể, những vấn đề trọng tâm cần giải quyết và các khâu đột phá trong phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hoà bình có đóng góp tích cực, trực tiếp và hiệu quả cho phát triển đất nước trong các ngành, lĩnh vực: Y tế, nông nghiệp, tài nguyên và môi trường, công nghiệp và các ngành kinh tế - kỹ thuật khác.

Đồng thời, đề ra định hướng và phương án đầu tư phát triển các cơ sở nghiên cứu khoa học và công nghệ hạt nhân, các cơ sở ứng dụng và cơ sở đào tạo trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, là căn cứ để hoạch định các chính sách và kiến tạo động lực phát triển, xây dựng kế hoạch, giải pháp và huy động nguồn lực thực hiện.

Thứ trưởng mong muốn các cơ quan lập hợp phần quy hoạch thuộc Bộ Y tế, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công Thương, Bộ Tài nguyên và Môi trường tiếp tục tích cực phối hợp cùng Bộ Khoa học và Công nghệ trong công tác xây dựng và hoàn thiện hồ sơ quy hoạch, kịp thời trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Ông Trần Ngọc Tam cũng cho rằng, quy hoạch được ban hành sẽ góp phần vào việc thực hiện thành công các mục tiêu về phát triển tiềm lực khoa học và công nghệ hạt nhân, đào tạo nguồn nhân lực, bảo đảm an toàn, an ninh hạt nhân; phát triển, ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ trong các ngành, lĩnh vực: Y tế, tài nguyên và môi trường, nông nghiệp, công nghiệp và các ngành kinh tế-kỹ thuật khác.