Trà Vinh, Vĩnh Long: Hai lần sáp nhập tỉnh, hai tên khác nhau

Trà Vinh, Vĩnh Long dưới thời nhà Nguyễn

Hai vùng đất Vĩnh Long và Trà Vinh có lịch sử hình thành lâu đời, gắn liền với quá trình mở rộng lãnh thổ của nhà Nguyễn.

Năm 1698, khi Nguyễn Hữu Cảnh kinh lược vùng Nam Bộ, toàn bộ khu vực Vĩnh Long và Trà Vinh ngày nay được sáp nhập vào phủ Gia Định. Đến năm 1714, dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu, khu vực này trở thành trung tâm của châu Định Viễn, thuộc Long Hồ Dinh. Năm 1732, Nguyễn Phúc Chu lập Dinh Long Hồ, biến nơi đây thành một đơn vị hành chính quan trọng.

Dưới triều Gia Long, năm 1803, Dinh Long Hồ được đổi tên thành dinh Hoằng Trấn. Năm 1808, trấn Vĩnh Thanh được thành lập, quản lý phần lớn vùng đất Nam Bộ. Đến năm 1832, vua Minh Mạng đổi trấn Vĩnh Thanh thành tỉnh Vĩnh Long, là một trong 6 tỉnh Nam Bộ lúc bấy giờ. Địa phận tỉnh Trà Vinh lúc đó thuộc phủ Lạc Hóa.

Bản đồ tỉnh Trà Vinh thời Pháp thuộc. Ảnh: gallica.bnf.fr

Trong giai đoạn 1862 - 1867, thực dân Pháp đã chiếm toàn bộ 6 tỉnh phía Nam và bắt tay vào việc xóa bỏ các phủ huyện cũ dưới triều nhà Nguyễn. Đến năm 1876, toàn bộ khu vực Nam bộ được chia thành 4 khu vực hành chính lớn. Trên cơ sở phân chia đó, khu vực hành chính lớn Vĩnh Long gồm 4 tiểu khu: Vĩnh Long, Trà Vinh, Bến Tre, Sa Đéc. Tiểu khu Trà Vinh là tiền thân của tỉnh Trà Vinh sau này.

Hai lần sáp nhập với hai tên gọi khác nhau

Năm 1951, Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam Bộ, thuộc chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đã ban hành Nghị định số 174/NB-51, sáp nhập hai tỉnh Vĩnh Long và Trà Vinh thành tỉnh Vĩnh Trà. Sau đó, một số huyện của Vĩnh Trà đã được đổi tên, trong đó huyện Châu Thành (Vĩnh Long cũ) thành huyện Cái Ngang, huyện Mang Thít thành huyện Vũng Liêm, và huyện Ba thành huyện Tam Bình.

Sau khi miền Nam được giải phóng, Bộ Chính trị ra Quyết định số 349-QĐ/TW “Về việc điều chỉnh, hợp nhất một số tỉnh ở miền Nam” và Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam ban hành Nghị định về việc giải thể khu, điều chỉnh hợp nhất các tỉnh ở miền Nam. Theo đó, Vĩnh Long và Trà Vinh lại một lần nữa được sáp nhập với tên là tỉnh Vĩnh Trà.

Tại kỳ họp Quốc hội khóa VI, từ ngày 24/6 đến ngày 3/7/1976, Quốc hội quyết nghị đổi tên tỉnh Vĩnh Trà thành tỉnh Cửu Long. Đến năm 1986, sau nhiều lần sáp nhập, chia tách và đổi tên, tỉnh Cửu Long bao gồm thị xã Vĩnh Long, thị xã Trà Vinh và 12 huyện: Bình Minh, Cầu Kè, Cầu Ngang, Càng Long, Châu Thành, Duyên Hải, Long Hồ, Tam Bình, Tiểu Cần, Trà Cú, Trà Ôn và Vũng Liêm.

Ngày 26/12/1991, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa VIII ra nghị quyết giải thể tỉnh Cửu Long, tái lập hai tỉnh Vĩnh Long và Trà Vinh. Khi tách ra, tỉnh Trà Vinh bao gồm thị xã Trà Vinh và 7 huyện là Càng Long, Cầu Kè, Cầu Ngang, Châu Thành, Duyên Hải, Tiểu Cần và Trà Cú. Đến năm 2010, thị xã Trà Vinh được nâng cấp thành thành phố, và đến năm 2015, thị xã Duyên Hải được thành lập, nâng tổng số đơn vị hành chính cấp huyện của tỉnh Trà Vinh lên con số 9.

Trung tâm thành phố Vĩnh Long ngày nay. Ảnh: Vinh Hiển

Về phần tỉnh Vĩnh Long, sau khi tái lập vào năm 1992, tỉnh gồm thị xã Vĩnh Long và 5 huyện. Đến năm 1992, huyện Mang Thít được tái lập. Đến năm 2007, huyện Bình Tân được thành lập trên cơ sở tách từ huyện Bình Minh. Đến năm 2009, thị xã Vĩnh Long được nâng cấp thành thành phố Vĩnh Long. Sau khi thị xã Bình Minh được thành lập vào năm 2012, Vĩnh Long hiện có 8 đơn vị hành chính cấp huyện, bao gồm thành phố Vĩnh Long, thị xã Bình Minh và các huyện: Bình Tân, Long Hồ, Mang Thít, Tam Bình, Trà Ôn, Vũng Liêm.